TEFSİR TARİHİ VE USULÜ - Deneme Sınavı - 7

Yukarıda ifade etmeye çalıştığımız hususlar Kur’ân’ın içerik, üslup ve metinsel
özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Ancak şunu hemen belirtelim ki öznellik,
doğası gereği Kur’ân’ı anlama ve tefsîr etme durumunda bulunan özne ile de yakından ilişkilidir. Burada söz konusu ilişkiyi doğuran birtakım sebeplerden söz edilebilir:
1. Müfessirler akıl, zekâ, kabiliyet ve bilgi birikimi yönünden birbirlerinden
farklı seviyededirler. Bunun böyle olması da gayet doğaldır. Çünkü her insan, doğuştan gelen birtakım kabiliyetlere ve farklı bir zekâ düzeyine sahiptir. Dolayısıyla insanların zihinsel muhtevaları ve zihinlerinin işleyiş biçimleri farklıdır. Tabii ki bilgi seviyeleri de buna bağlı olarak farklı olacaktır.

2. Ayrıca insanların farklı medeniyet, kültür, çevre ve ortamlarda sahip oldukları bilinç farklılığı da Kur’ân yorumcusunun öznel anlayışında etkili
bir unsur olarak görünmektedir. Çünkü bilinci oluşturan söz konusu unsurlar değiştikçe insanların dünyaya bakışları ve eşyayı algılama biçimleri
de değişmektedir.

3. İlk dönemlerden itibaren Kur’ân tefsîrinde başlıca iki eğilim söz konusudur. Bunlardan biri naklî, diğeri aklî yaklaşımdır. Tarihe bakıldığı zaman
görülecektir ki başlangıçtan itibaren ortaya çıkan tefsîr hareketi her iki örneği de içerisinde barındırmıştır. Ancak her müfessirin naklî tefsîr malzemesine olan ihtiyacı sebebiyle olsa gerektir ki bu tefsîr şekline –tenkide açık
bazı yönleri hariç– hiçbir zaman karşı çıkılmamış; buna karşılık hemen her
dönemde aklî tefsîri câiz görmeyip ona karşı çıkanlar olmuştur. İşte aklî
tefsîrin yanında yer alma veya ona karşı çıkma olgusu, tefsîr geleneğinde
doğal olarak farklı yorumların ortaya çıkmasına da zemin hazırlamıştır.

4. Bilindiği gibi insan, olgular dünyasında yaşamaktadır. Yani o, bulundu ğu dünyaya ve yaşadığı çevreye aittir. Bu sebeple içinde var olduğu anlam
dünyasından koparak yorumda bulunamaz. Hele bu yaşam biçimi, belli bir
inanç ve dini tecrübe ile çevrilmiş, aynı temel kültür kodlarını kullanan bir
topluluk içinde gerçekleşiyorsa, onun etkisi elbette ki daha büyük olacaktır. İşte bu noktadan hareketle denilebilir ki tarih içinde siyasi, ekonomik,
sosyal, kültürel gelişme ve değişmeler, İslâm toplumunu belli fikir ve düşünceler etrafında gruplaşmaya götürmüştür. Böylece ortaya çıkan düşünce
grupları giderek kendi kanaat, inanç ve kabullerinin daha doğru olduğunu
ispat edebilmek için, Kur’ân’a yönelmişler ve onun nasslarını bir anlamda
kendi düşünce ve tercihlerini delillendirme yönünde yorumlamışlardır.
Çünkü Kur’ân, Müslümanların tartışmasız ana kaynağıdır. Her Müslüman
âlimin kendi anlayışına ondan destek araması, esasen bu temel kabulün
bir neticesidir. Dolayısıyla tarihte ortaya çıkan hemen her düşünce ekol ve
grubu, kendi fikrini Kur’ân’a onaylatmak için öncelikle ona başvurmuştur.

5. İslâm düşünce tarihi boyunca çeşitli ilim dallarına mensup din bilginlerinin, Kur’ân nasslarını yorumlama konusunda farklı bakış açısı benimsedikleri anlaşılmaktadır. Bu gruplar içerisinde kesinlikle kabul edilemeyecek nitelikte olanı, Kur’ân nasslarının zâhirî tarafını hiç dikkate almayarak yalnızca bâtınî yönüne itibar etme anlayışıdır. İşte bu anlayışın tezâhürüne aşırı yorum denilmektedir. Görebildiğimiz kadarıyla bu anlayış sahipleri, yoruma konu olan Kur’ân nasslarını nâzil olduğu dilin verilerinden ve nuzül ortamından koparmaktadırlar. Dahası nâzil olduğu zaman içerisinde ilâhî hitabın kime ne dediğinden, neyi niçin söylediğinden, ilk muhatap kitlenin ondan ne anladıklarından tamamen bağımsız bir yaklaşımla hareket ederek, Kur’ân’ı son derece subjektif ve keyfi bir şekilde yorumlamaktadırlar. Doğru yanıt E'dir.

İslâm düşünce tarihi boyunca çeşitli ilim dallarına mensup din bilginlerinin, Kur’ân nasslarını yorumlama konusunda farklı bakış açısı benimsedikleri anlaşılmaktadır. Bu gruplar içerisinde kesinlikle kabul edilemeyecek nitelikte olanı, Kur’ân nasslarının zâhirî tarafını hiç dikkate almayarak yalnızca bâtınî yönüne itibar etme anlayışıdır. İşte bu anlayışın tezâhürüne aşırı yorum denilmektedir. Görebildiğimiz kadarıyla bu anlayış sahipleri, yoruma konu olan Kur’ân nasslarını nâzil olduğu dilin verilerinden ve nuzül ortamından koparmaktadırlar. Dahası nâzil olduğu zaman içerisinde ilâhî hitabın kime ne dediğinden, neyi niçin söylediğinden, ilk muhatap kitlenin ondan ne anladıklarından tamamen bağımsız bir yaklaşımla hareket ederek, Kur’ân’ı son derece subjektif ve keyfi bir şekilde yorumlamaktadırlar. Doğru yanıt A'dır.

İslâmî ilimler, Müslümanların Kur’ân’ı anlamak üzere geliştirmiş oldukları dînî
ilimlerdir. Bunlar tefsîr, hadis, fıkıh, kelâm, siyer, tarih ve ahlâk ilminden ibarettir. Bütün bu ilimlerin kaynağı da Kur’ân’dır. Müslümanların bu ilimleri ortaya çıkarma ve geliştirmedeki en temel amaçları, Kur’ân’ın doğru anlamına ulaşmaktır. Tabii ki bu bağlamda en önemli görev tefsîr ilminindir. Vahyin nuzülünü takiben ortaya çıkmış olan tefsîr ilmi sonraki dönemlerde de büyük bir ivme kazanarak gelişme göstermiştir. Çünkü tefsîrin işlevi, Kur’ânî nassların ne anlama geldiğini ortaya çıkarmaktır. Bunu yaparken o, başta Hz. Peygamber ve onun ashâbından yani hadis, siyer ve tarih ilminden; ayrıca hem Kur’ân’ın hem de bütün İslâmî ilimlerin dilini oluşturan Arapça’dan yararlanmıştır. Tefsîr bir taraftan burada sözünü ettiğimiz bazı ilimlerden yararlanırken, diğer taraftan da Müslümanların bireysel ve toplumsal hayatlarında çok önemli bir yere sahip olan kelâm ve fıkıh ilmine de malzeme sağlamıştır. Bu münasebetle özellikle kelâm ve fıkıh ilmi, tefsîrin kendileri için temin etmiş olduğu malzemenin yorumlanması ve Kur’ân öğretisinin değişik zamanlara taşınması hususunda çok önemli bir görev üstlenmişler; bunun sonucunda da, tefsîrin dilsel ve tarihsel incelemesinden çıkardığı sonuçları ele alıp yorumladıktan sonra, bunları Müslümanların önüne hüküm olarak koymuşlardır. Çünkü kelâm, Müslüman toplum için inanç yönüyle bir çerçeve çizmekte; Allah, ahlâk, siyaset vb. alanlarda hükümler üretmektedir. Fıkıh da kitap, sünnet ve icmâ gibi kaynaklardan kıyas yoluyla elde ettiği neticeleri Müslümanların, hayatlarında izleyecekleri amelî hükümler şeklinde belirlemektedir. Doğru yanıt B'dir.

Tefsîr esasen Kur’ân metninin anlaşılmasına yönelik bir faaliyettir.

Te’vîl kelimesi, sözlük manası itibariyle aslına dönmek anlamına gelir.

Beyânî te’vîl: Bu yöntem, daha ziyade kelâmcı, fakih, müfessir ve dilcilerin kullandığı bir yorum yöntemidir. “Arap dilinin kuralları dahilinde hareket  edilerek Kur’ân’dan anlamlar üretmek” olarak tanımlanmaktadır.

Te’vîl ekseriya semâvî kitaplarda kullanılmaz, tefsîr ise bu kitaplarda kullanıldığı gibi bunların dışındaki kitaplarda da kullanılmaktadır.

Tercüme kelimesi sözlükte, “bir kelâmı bir dilden başka bir dile çevirmek, bir sözü diğer bir dilde tefsîr ve beyân etmek, bir lafzı kendisinin yerini tutacak başka bir lafızla değiştirmek” gibi manalara gelmektedir.

Meâl sözlükte “bir sözün manasını tam olarak değil de, biraz noksanıyla ifade etmek” demektir.

Kur’ân’ın tamamını içeren ilk meâl de (İtalyan müsteşrik Guidi’ye göre) hicrî 127 senesinde Berberice olarak kaleme alınmıştır.

Tefsîr ilminin konusu Kur’ân, gayesi de Kur’ân’ın içerdiği yüce manaları ve hakikatleri araştırıp ortaya çıkarmak ve insanın bu hakikatlere göre bir hayat sürmesini sağlamaktır.

İslâmî ilimler, Müslümanların Kur’ân’ı anlamak üzere geliştirmiş oldukları dînî ilimlerdir. Bunlar tefsîr, hadis, fıkıh, kelâm, siyer, tarih ve ahlâk ilminden ibarettir.

Batı’da ise en eski Kur’ân meâli, Latince olarak 1143 tarihinde hazırlanıp 1543 de İsviçre’de basılmıştır.

İlk Türkçe Kur’ân meâlleri 9. asırdan itibaren yapılmaya başlanmıştır.

Müfessir olabilmenin bir takım kriterleri söz konusudur. Süyûtî bu konuda bilgi verirken müfessirde aranan ilk kriterin sağlam ve sahih bir inanç olduğunu söy- ler. Ona göre bu kriter, tefsîrle ilgili olarak ileri sürülecek yöntemsel ve mekanik kriterlerden önce, Kur’ân’ı yorumlayacak kişinin müslümanlık açısından en temel özelliğini ortaya koymaktadır.

Sözgelimi, Resûlullah’ın birçok hadisinde ashabına, kendisinden öğrendiklerini başkala- rına iletmelerini emretmesi, vahiy kâtiplerinden Zeyd b. Sâbit’e ihtiyaç üzerine İbrânice ve Süryânice öğrenmesini söylemesi, Selmân-ı Fârisi’ye Fâtiha Sûresi’ni tercüme etme müsaadesi, ayrıca değişik ülke krallarına diplomatik mektuplar gönderdiğinde bu mektuplara, tercüme edileceğini bile bile âyetler yazdırması, Kur’ân’ın başka dillere çevrilmesi konusunda bir teşviki ifade etmektedir.

Son devrin yetiştirdiği önemli bir İslâm bilgini olan Ömer Nasûhi Bilmen de bu ilimlere ahlâk, psikoloji, sosyoloji, biyoloji, astronomi, coğrafya, tarih ve siyer ilimlerini eklemektedir. (Bilmen, 1973).

Burada söz konusu edilen ilimleri günümüz ihtiyaçları doğrultusunda;

Arap dili ve Edebiyatı,

Kur’ân İlimleri,

Fıkıh,

Fıkıh Usûlü,

Hadis,

Sosyo-Kültürel Tarih,

Sosyal-Psikoloji,

Astronomi şeklinde sınıflandırmak mümkündür.

Burhânî te’vîlin İslâm düşüncesindeki en meşhur kuramcısı İbn Rüşd’dür.

Yani mutasavvıflar Kur’ân okuyarak onun derinanlamları üzerinde düşünceye dalmak (tedebbür), dış dünyanın angajman- larından (bağlantılar) olabildiğince sıyrılarak ilâhî ve ezelî hakikatler üzeri- ne yoğun biçimde kafa yormak (teemmül), eşyanın yaratılış hikmeti yahut Allah’ın nimetleri üzerinde düşünmek (tefekkür) suretiyle bu tür bir te’vîle ulaşabilirler.

Mücmel, kendisinden ne kastedildiği anlaşılmayacak derecede kapalı olan âyet
demektir. Bunların bir kısmı Yüce Allah, bir kısmı da Hz. Peygamber tarafından
açıklanmıştır. Doğru yanıt B'dir.