TEFSİR TARİHİ VE USULÜ - Deneme Sınavı - 2

el-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl dirayet tefsirlerinden biridir. Doğru cevap D'dir.

Ebû Muhammed el-Hüseyin el-Begavî, Rivayet müfessirlerinden biridir.

Ebu’l-Leys es-Semerkandî ismiyle meşhur olmuş rivâyet müfessirimizin tam adı Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhim’dir. Muhtemelen Semerkand’ta doğmuştur. Hanefi mezhebinin meşhur fakihleri arasında yer alır. Zâhid bir kişidir. Hanefi fakihler hiyerarşisinde “meselede müctehid” kabul edilen Ebu’l-Leys, Hanefi fıkıh sistematiğinin gelişimine de önemli katkılar sağlamıştır. Fıkhın yanı sıra tefsîr, hadis ve kelam sahalarında da tahsil görmüştür. Semerkand, Belh, Buhara ve Bağdad gibi ilim merkezlerine seyahatler gerçekleştirmiştir. 373/983’de vefat eden Ebu’l-Leys özellikle vaaz, nasihat ve ilmihal alanında telif ettiği eserleri sayesinde İslâm dünyasının tanınan âlimlerinden olmuştur. Kendi kitapları ve adına nispet edilen bazı eserler Endülüs’ten Endonezya’ya varıncaya kadar yayılmıştır. Hatta Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm adlı tefsîri de Bahru’l-Ulûm adıyla karıştırılmıştır. Oysa bunlar farklı tefsîrlerdir. Birincisinin müellifi Ebu’l-Leys iken, ikincisi Alâeddîn Ali b. Yahyâ es-Semerkandî’ye ait bir tefsîrdir. Doğru cevap B'dir.

Dirayet müfessiri çeşitli yollarla elde ettiği bilgi ve birikimi neticesinde oluşan kanaatine yer verir. Doğru cevap D'dir.

Dirayet müfessiri ayetlerin vahyediliş gayesini gözetmelidir. Âyetlerin siyakını dikkate almalıdır. Nüzul sebeplerini gözetmelidir. Âyetlerdeki lafızların lügat, sarf, nahiv ve belagat gibi yönlerini göz önünde tutmalıdır. Âyetlerin ruhuna ve iniş gayesine uymayan haşviyât türü detaylı sarf ve nahiv kaidelerine, fıkıh ve fıkıh usulü meselelerine, akaid ve kelam münakaşalarına dalmaktan uzak durmalıdır. Doğru cevap E'dir.

Osmanlı İmparatorluğu altı asır boyunca üç kıtada hüküm sürmüş ve ilim, kültür, sanat, mimari, yönetim gibi pek çok sahada kayda değer başarılar elde etmiştir. Osmanlı döneminin böyle bir ortamda yetiştirdiği büyük âlimlerden birisi de Ebussuûd Efendi’dir. Tam adı Ebussuud Muhammed b. Muhammed b. Mustafa İskilîbî İmâdî’dir. Vakfiyesinde İskilip’te dünyaya geldiğine dair kayıt vardır. Otuz yıl boyunca hem Kanuni Sultan Süleyman, hem de II. Sultan Selim dönemlerinde devletin şeyhülislamlık makamını temsil etmiştir. Ebussuûd Efendi 982/1574’de vefat etmiştir. Doğru cevap A'dır.

Razinin Mefâtihu’l-Gayb tefsîri, kelâmî meseleleri Kur’ân’a dayanarak ele alır, tefsîr konularına girerken ilmî ve aklî yöntemleri kullanır. Bu arada Müslümanların ahlâkî alanda da meleke kazanmaları için sâlih kimselerin öykülerini, sûfi kıssalarını, hikmetli insanların mev’izelerini, âdil hükümdarların davranışlarını anlatır. Tefsîre başlarken konuyla ilgili bütün fikirleri zikreder, sonra onların delillerini arz ederek münakaşalara girişir. Delillerini ortaya koyarak tercihler yapar. Bütün meseleleri ikna edici bir üslûpla ve sağlam felsefî münakaşalara dayandırarak inceler, nübüvvet ve mucizeler hakkında kuvvetli aklî deliller ortaya koyar. Nakil, sahih ve sabit olduğu zaman onu esas alır. Şayet bir konu hakkında rivâyetlerde bir şey bulamazsa akla müracaat eder. Tatbik edilebilecek önemli bir fikir bulduğunda onu muhtelif şekillerde sunar. Âyetlerin kültür açılımlarını ortaya koyar. Bazen de önceki tefsîrlere atıfta bulunarak okuyucuyu onlara sevk eder. Tefsîrinde yaptığı münazaralardan, seyahatlerden ve başından geçen ilginç olaylardan bahsetmesi de yine bu eserin hususiyetlerindendir. Doğru cevap E'dir.

İmran b. Husayn’ın bulunduğu bir mecliste biri, “sadece Kur’ân’da olandan söz edin” deyince İmran, “sen ahmak bir adamsın! Öğle namazının dört rekât olduğunu, onda kırâatin açıktan okunmayacağını Allah’ın kitabında gördün mü?” diye çıkışır. Sonra namazı, zekâtı ve benzeri hükümleri sayarak şöyle der: “Bütün bunları Allah’ın kitabında açıklanmış, olarak buluyor musun? Kur’ân bunları müphem bırakmıştır. Sünnet ise tefsîr etmiştir”. Doğru cevap D seçeneğidir.

Hadisler içerisinde uydurma haberlerin ortaya çıkmasına paralel olarak, tefsîrde de böyle bir olumsuz durum görülmüştür. Uydurma haberlerin başlamasında ilk dönemdeki siyasi ve mezhebi ayrışmalardan kaynaklanan taassup ve bidatlar önemli oranda etkili olmuştur. Kötü niyetli insanlar birtakım haberler uydurarak bunları otorite isimlere nispet etmişlerdir. Meselâ İmam Şafii, “İbn Abbas’dan nakledilen haberlerden ancak yüz kadarı sahihtir” diyerek bu duruma dikkat çekmiştir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Hicri ilk dört asra ait tefsîr verilerini Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân adlı şaheserinde toplayan İbn Cerîr et-Taberî, Kur’ân’ı tefsîr ederken 38.397 rivâyet malzemesini belirli bir sistematik içerisinde kullanmıştır. Geliştirdiği dakik ve etkileyici tefsîr yöntemi sayesinde rivâyetler, kuru bir bilgi yığını olmaktan çıkmış ve tefsîri asırlarca önem ve şöhretini hiç eksiltmeden sürdürmüştür. Doğru cevap A seçeneğidir.

Dirâyet tefsîrini rivâyet tefsîrinden ayıran en belirgin özellik, müfessirin çeşitli yollarla elde ettiği bilgi ve birikimi neticesinde oluşan kanaatine yer vermesidir. Dirâyet tefsîrinde müfessir, rivâyet müfessirine oranla çok daha aktif ve teyakkuz durumundadır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Kabule şayan görülen memduh dirâyet tefsîrinin takip etmesi gereken belki en sağlıklı yöntem, öncelikle rivâyet tefsîri kaynaklarına başvurmak olmalıdır. Sonra da dirâyet müfessiri bu kaynaklardan elde ettiği bilgileri, kendi döneminin bilgi, birikim ve akıl süzgecinden geçirmelidir. Ortaya koyduğu yorumların heva ve hevese değil, delil ve karineye dayalı olmasına dikkat etmelidir. Dirâyet müfessirinin ortaya koyacağı bu zihinsel çaba esasında içtihat demektir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Bir dirâyet müfessirinin şu kurallara dikkat etmesi gerekmektedir:

İsrâiliyyât, uydurma hadis, haber ve kıssa zikretmekten kaçınması gerekir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Osmanlı döneminin yetiştirdiği büyük âlimlerden birisi de Ebussuûd Efendi’dir. Tam adı Ebussuud Muhammed b. Muhammed b. Mustafa İskilîbî İmâdî’dir. Otuz yıl boyunca hem Kanuni Sultan Süleyman, hem de II. Sultan Selim dönemlerinde devletin şeyhülislamlık makamını temsil etmiştir. Dirâyet tefsîr alanında telif ettiği İrşâdu’l-Akli’s-Selîm ilâ Mezâye’l-Kitâbi’l-Kerîm adlı tefsîriyle haklı bir ün kazanmıştır. Ebussuûd’a, ilminin derinliğinden dolayı “Nu’man-ı Sânî” (İkinci Ebu Hanife), “Hatîbu’l-Müfessirîn” ve “Rûm diyarının Zemahşerîsi” gibi lakablar verilmiştir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Rivâyet tefsîr yöntemi bağımlı ve nakilci bir niteliği öne çıkarırken; dirâyet tefsîr yöntemi öznel, ictihadî ve serbest bir yaklaşımı çağrıştırmaktadır. Rivâyet tefsîrinin diğerine göre daha köklü ve daha erken olduğu rahatlıkla söylenebilir. Doğru cevap C'dir.

Rivâyet tefsîr yönteminde, Kur’ân başta olmak üzere, Hz. Peygamber, sahabe, tâbiîn ve tebei tâbiîn tefsîrleri dikkate alınmaktadır. Doğru sıralama E seçeneğinde verilmiştir?

Mücâhid tâbiîn âlimlerinin önde gelenlerinden bir müfessirdir. Doğru cevap B'dir.

Meşhur olan rivâyet tefsîrlerinden bazıları şunlardır: İbn Cerîr et-Taberî, Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân; İbn Ebî Hâtim, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm; Ebû’l-Leys es-Semerkandi, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm; Ebû İshâk es-Sa’lebî, el- Keşf ve’l-Beyân an Te’vîli’l-Kur’ân; Ebû Muhammed el-Hüseyin el-Begavî, Meâlimu’t-Tenzîl; Ebu’l-Fidâ İsmâîl İbn Kesîr, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm; Ebû Zeyd Abdurrahmân es-Seâlibî, el-Cevâhiru’l-Hisân fî Tefsîri’l-Kur’ân; Celâleddîn es- Suyûtî, ed-Dürrü’l-Mensûr fî Tefsîri’l-Me’sûr. Doğru cevap A'dır.

Orta büyüklükte bir hacme, açık ve akıcı bir dile sahip olan Tefsîru’l-Kur’âni’l- Azîm adlı eser, Ebû Ubeyde Ma’mer b. el-Müsennâ’dan sıklıkla alıntılar yapmış, nüzul sebepleri, kıraat farklılıkları ve nesih konularına ağırlık vermiş, aynı zamanda tasavvufî-işârî tefsîr ekolün ilk örneklerinden kabul edilmiş, itikada dair görüşleri Maturidilik doğrultusunda olmuştur. Doğru cevap E'dir.

Tam adı Ebû Muhammed el-Huseyn b. Mes’ud el-Ferrâ eş-Şâfiî el-Begavî olup, Horasan’da Merv ile Herât arasında bulunan “Bağ” veya “Bağşûr” adlı bir kasabada 433/1041 veya 436/1044’de dünyaya gelmiştir. Genç yaşta babasını kaybetmesi ve ailenin sorumluluğunu yüklenmesi sebebiyle ilk bilgilerini Horasan bölgesinde almış, diğer âlimlerin aksine ilmi seyahatlerde bulunamamıştır. Merv şehrine yerleşerek ilmini bu şehirde tamamlamıştır. Begavî Kur’ân, sünnet ve fıkıh ilimlerinde temayüz etmiştir. Müçtehit bir âlimdir. Sünnet ilminde otorite olmasından dolayı kendisine “Muhyi’s-sünne” ve “Rüknu’d-dîn” gibi lakaplar verilmiştir. Doğru cevap B'dir.