TEFSİR TARİHİ VE USULÜ - Deneme Sınavı - 12

Hz. Peygamber’in vefâtından altı ay sonra başlayan Kur’ân’ı toplama faaliyeti, yaklaşık olarak bir yıl sürmüştür. Toplanan bu nüshaya Abdullah b. Mes’ûd’un teklifiyle Mushaf adı verilmiştir. 

Doğru cevap C'dir.

Ebû’l-Esved ed-Dü’elî’nin koyduğu bu noktalar hareke yerine konan noktalardır. İlgili kaynaklara göre bu noktalar tarihte ilk defa Ebû’l-Esved ed-Dü’elî tarafından îcâd edilmiştir. Sonra Kur’ân’a, yazılış şekilleri birbirine benzeyen harfleri birbirinden ayırmak için noktalar konmuştur. Bunları koyanın, Nasr b. Âsım veya Yahyâ b. Ya’mer olduğu rivâyet edilmektedir. (Bu noktaları her ikisinin birlikte koyduğu da nakledilmektedir). Bu tür noktalama, Nasr b. Âsım veya Yahya b. Ya’mer’in kendi îcâdları değildir. Şu anki bilgilerimize göre bunun tarihi, mîlâdî 267 yılına kadar geriye gitmektedir. Daha sonra Halil b. Ahmed Kur’ân’a, bugünkü harekeleri koymuştur."

“Kur’ân” lafzı, “okumak” anlamına gelen kara’e’den türemiş, fu’lân vezninde bir kelimedir: Ebu’l-Hasan Ali b. Hazm el-Lihyânî tarafından ileri sürülen bu görüş, İslâm âlimlerinin ekseriyeti tarafından kabul edilmektedir. Bu görüşü bizzat Kur’ân’ın kendisi de desteklemektedir. Öte yandan Kur’ân’da bazı sûreler isimlerini ilk kelimelerinden almışlardır. Bilindiği gibi ilk önce, Alak sûresinin ilk beş âyeti nâzil olmuştur. Bu âyetler, “Kur’ân” kelimesi ile aynı kökten gelen “ikra (oku)” emriyle başlamaktadır. Yani “ikra” lafzı, Kur’ân’ın ilk inen kelimesidir. İşte Kur’ân da ismini, bazı sûrelerinde olduğu gibi nâzil olan bu ilk kelimesinden almış olmalıdır.

Netice olarak Kur’ân lafzı, sözlükte “okumak” anlamına gelen kara’e’den türemiş ve alem-i menkûl (bir tür özel isim) olmuştur. Alem-i menkûl, esâsen özel bir isim olmayıp, başlangıçta değişik manada kullanılan, daha sonra ise, önceki manası terk edilerek belli bir şeye verilen isimdir. Bu tür özel isimlere, özel isim olmadan önceki manasına işaret etmek için “el” takısı gelebilir. İşte, Kur’ân kelimesinin başına gelen “el” takısı ma’rifelik için değil, söz konusu lafzın özel isim olmadan önceki asıl (okumak) anlamına işaret etmek içindir.

Kur’ân’la Kitâb-ı Mukaddes arasındaki farklılıkların yanı sıra başta kıssalar olmak üzere bazı konularda benzerlikler de vardır. Özellikle kâinatın ve insanın yaratılışı, cennetten çıkarılış, Nûh tufanı, Hz. İbrahim, İshak ve Ya’kub, İsrâiloğullarının tarihi, Hz. Yûsuf, Hz. Mûsâ ve onun Firavun’la mücadelesi, Mısır’dan çıkış, İsrâiloğullarının çöldeki hayatı, buzağıya tapma, Tâlût, Dâvûd ve Süleyman, çeşitli peygamberlerin tebliğ faaliyetleri, Zekeriyyâ ve oğlu Yahya, Meryem ve oğlu Îsâ ile havariler gibi konular, Kitâb-ı Mukaddes’le Kur’ân arasındaki ortak konulardır.

Fezâilu’l-Kur’ân, Kur’ân’ın tamamını veya bazı sûre ya da âyetlerini öğrenip okuyan, öğreten, dinleyen, ezberleyen, hükümlerine göre amel edenlerin kazanacakları sevapları, bazı sûre yahut âyetlerin şifalı olduğunu bildiren hadisleri içeren literatür için kullanılan bir tabirdir. Bunun için kaynaklarda “Fezâilu’l-Kur’ân”, “Sevâbu’l-Kur’ân”, “Menâfiu’l-Kur’ân” gibi terimler kullanılmıştır.

Kur’ân, toptan değil, yaklaşık olarak 23 yılda peyderpey indirilmiştir.

Kûr’ân’daki âyetlerin sayısı konusunda farklı rakamlar bulunmaktadır. Kur’ân’da, İbn Abbas 6216, Basralılar 6204, Medîneliler 6219, Şamlılar 6226, Kûfeliler de 6236 âyet bulunduğunu ifade etmektedirler. Bu son (6236) görüşün daha doğru olduğu belirtilmektedir. Âyetlerin sayısı hakkında bu değişik rakamların ortaya atılması, bazı âyetlerin sonlarının neresi olduğu, sûrelerin başlarında bulunan besmelelerin âyet olarak kabul edilip edilmemesi ve hurûf-ı mukatta’anın müstakil bir âyet sayılıp sayılmaması gibi konularda ileri sürülen görüşlerin farklılığından kaynaklanmaktadır.

Âlimlerin çoğuna göre, ilk inen âyetler Alak sûresinin ilk beş âyetidir.

Senetleri bakımından kırâatların çeşitleri şunlardır:

1. Mütevâtir kırâat: Yalan üzere ittifak etmeleri aklen mümkün olmayan bir topluluğun diğer bir topluluktan rivâyet ettiği kırâata, mütevâtir kırâat denir.

2. Meşhur kırâat: Senedi sahîh, Arap dilinin kâidelerine ve Hz. Osman döneminde çoğaltılan nüshalardan birinin hattına uygun olan, ancak tevâtür derecesine ulaşamayan kırâata, meşhur kırâat denir. Mütevâtir ve meşhûr kırâatlar ile Kur’ân okunur. Bunlara inanmak gerekir. İnkâr edilmeleri câiz değildir.

3. Âhâd kırâat: Senedi sahîh olup, ya Arapça kâidelere ya da Hz. Osman döneminde çoğaltılan nüshalardan birinin hattına uygun olmayan kırâata, âhâd kırâat denir. Bu kırâat ile okumak câiz değildir.

4. Şâz kırâat: Senedi sahîh olmayan kırâattır. Bununla da Kur’ân okumak câiz değildir.

5. Mevzû (uydurma) kırâat: Asılsız olarak yalnız okuyanına isnat edilen kırâattır. Bu kırâata göre de Kur’ân okumak câiz değildir.

Vakfın kısımları şu şekildedir:

1. Tam vakıf (vakf-ı tâm): Kendisinden sonrası ile lafız ve manâ yönünden alakası bulunmayan bir kelime üzerinde yapılan vakfa tam vakıf denir. Bu vakıf yapıldığında kırâata, kendisinden sonraki lafızla devam edilir. Tam vakıa, mutlaka vakıf yapılmalıdır, eğer yapılmazsa manânın bozulma ihtimali kuvvetlidir. Bu vakfa, vakf-ı lâzım ve vakf-ı vâcib de denmektedir.

2. Kâfî vakıf (vakf-ı kâfî): Kelâm, lafız ve manâ yönünden tamamlanmakla beraber yine de kendinden sonrası ile anlam bakımından bir alakası varsa bu tür yerlerde yapılan vakfa, kâfî vakıf denir. Vakf-ı kâfî, fâsılalarda ve âyet aralarında bulunur. Böyle bir yerde vakıf yapılmışsa kırâata kendisinden sonraki lafızla devam edilir.

3. Hasen vakıf (vakf-ı hasen): Kelâm, lafız ve manâ bakımından tamamlanmakla beraber, yine de onun kendisinden öncesi veya sonrası ile lafız yönünden bir ilgisi varsa bu vakfa, vakf-ı hasen denir. Vakf-ı hasen âyetin başında veya ortasında olabilir. Şayet âyet başı ise, vakıf yapılır ve kendisinden sonraki kelime ile kırâat sürdürülür. Eğer âyet başı değilse bu durumda, münasipse vakıf yapılan kelimeden, değilse evvelinden başlamak suretiyle okumaya devam edilir. 

4. Kabih vakıf (vakf-ı kabîh): Kelâm, lafız ve manâ yönünden tamamlanmadan ve kendisinden sonraki lafız ile her iki cihetten şiddetli alakası bulunan yerde yapılan vakfa, vakf-ı kabîh denir. Vakf-ı kabîhde, kelâm tamamlanmadığı için okunandan bir manâ anlaşılmaz.

Terim olarak âyet,
“Kur’ân’ın herhangi bir sûresinde, bir veya birkaç kelime ya da cümleden meydana gelen ve başından ve sonundan ayrılmış olan bölümlere” denir.

Kur’ân’ın âyetlerinin bazıları uzun, bazıları da kısadır. Onun en uzun âyeti,
müdâyene âyeti denilen Bakara sûresinin 282. âyetidir. Bu konuda bir ihtilaf yoktur. Ancak en kısa âyetin hangisi olduğu konusunda ise ihtilaf vardır. Bu hususta zikredilenler şunlardır: Müdhâmmetân, ve’l-fecr, ve’l-asr, ve’d-duhâ, müddessir, rahmân ve yâsîn.

Kur’ân’da on dört sûrede secde âyeti vardır. Bunlar şunlardır: I) Arâf (7), 206. II) Ra’d (13), 15. III) Nahl (16), 49. IV) İsrâ’ (17), 107. V) Meryem (19), 58. VI) Hac (22), 18. Şâfiî’ye göre bu sûrede iki secde vardır. Biri bu 18. âyette, diğeri de şu 77. âyettedir. Hanefîlere göre, 77. âyetteki namaz secdesidir. VII) Furkân (25), 60. VIII) Neml (27), 25. IX) Secde (32), 15. X) Sad (38), 24. XI) Fussilet (41), 37. XII) Necm (53), 62. XIII) İnşikâk (84), 21. XIV) Alak (96), 19.

Terim olarak sûre, “âyetlerden –en az üç âyetten- meydana gelen,
başı ve sonu bulunan müstakil Kur’ân parçası” demektir.

En kısa âyetin hangisi olduğu konusunda ise ihtilaf vardır. Bu hususta
zikredilen el-Mufassal'dır.

Mekkî sûrelerin özellikleri:
1. İçinde “kellâ” lafzı olan, 2. Secde âyeti ihtiva eden, 3. Bakara sûresi hariç,
içinde Âdem ve İblîs kıssası yer alan, 4. Bakara ve Âl-i İmrân sûresi hariç, başında hurûf-ı mukatta’a bulunan, 5. Bakara hariç, içinde peygamberlerin ve geçmiş milletlerin kıssaları anlatılan 6. Bazı istisnalar dışında, içinde “ey insanlar” ibaresi bulunup, “ey îmân edenler” ibaresi bulunmayan sûrelerin hepsi Mekkîdir. 7. Muhtevâ olarak: a. Mekkî sûrelerde şirke ve putperestliğe karşı bir mücadele vardır. Müşriklerin bâtıl inançları çürütülerek şirk ortadan kaldırılmaya çalışılır. b.
Tek Allah inancı, nübüvvet ve âhirete îmân esasları veciz ifadelerle anlatılır. c. İyi
ahlaka sarılmaya ve istikamete teşvik ederler. d. Âyet ve sûreler kısa, ifadeler hararetli ve vurguludur. c. Kasemlere fazla yer verilmiştir. e. Mekkî sûrelerde, rûhânî cezbeler ve tatlı mûsıkî ahenkler vardır.

Medenî sûrelerin özellikleri: 1. Ankebût sûresi hariç, içinde münafıklardan
bahsedilen, 2. Cihâda izin veren ve cihad hükümlerini beyan eden, 3. Hudûd ve
miras paylaşımından bahseden, 4. Bazı istisnalar dışında, içinde “ey îmân edenler” ibaresi bulunan, 5. İbâdât ve muâmelât konuları tafsîlatlı olarak yer alan, 6. Ehl-i kitabın batıl inançları ve yanlış davranışlarını anlatıp onları İslâm’a davet eden sûrelerin hepsi Medenîdir.

Mütevâtir kırâat: Yalan üzere ittifak etmeleri aklen mümkün olmayan bir
topluluğun diğer bir topluluktan rivâyet ettiği kırâata, mütevâtir kırâat
denir.

Hasen vakıf (vakf-ı hasen): Kelâm, lafız ve manâ bakımından tamamlanmakla beraber, yine de onun kendisinden öncesi veya sonrası ile lafız yönünden bir ilgisi varsa bu vakfa, vakf-ı hasen denir.

Kur’ân-ı Kerîm, Hz. Peyamber’e inen vahiylerden müteşekkil ilahî mesajlar bütünüdür.