Tedarik Zinciri Ağ Tasarımı

• Süreç odaklı tesisler • Ürün odaklı tesisler • Pazar odaklı tesisler • Genel amaçlı tesisler şeklinde sınıflandırılabilmektedir

Birden fazla taşıma modunun ardışık olarak kullanıldığı ve türler arasındaki aktarmalarda yükün doğrudan elleçlendiği entegre taşıma türü çok modlu taşımacılık olarak; yükün aynı taşıma aracı veya kabı ile birden fazla taşımacılık modu kullanılarak taşındığı ve mod değişimlerinde araç veya kap içindeki yükün herhangi bir elleçlemeye tabi tutulmadığı, araç veya kabın kendisinin elleçlendiği entegre taşımacılık türü modlararası taşımacılık olarak adlandırılmaktadır. Karayolu taşımacılığının, taşımanın başlangıç ve bitiş aşamalarında kısa mesafeli olarak kullanıldığı, aradaki uzun mesafeli taşımanın ise demiryolu, iç suyolu veya denizyolu ile yapıldığı entegre taşımacılık türü ise kombine taşımacılıktır.

Tesis sayılarının artması tedarik zinciri tepkiselliğini (responsiveness) olumlu etkilese de tesis maliyetlerini ve stok maliyetlerini artıracaktır. Taşıma maliyetlerini ise önce azaltacak, belirli bir noktadan sonraki tesis sayıları için taşıma maliyetlerinin de artmasına neden olacaktır.

• Problemin tanımlanması • Amacın belirlenmesi • Modelin formüle edilmesi • Modelin çözülmesi • Modelin doğrulanması ve uygulanması

• Maliyetler • Mevcut tesisler (tedarikçiler, üreticiler, dağıtıcılar, perakendeciler vb.) ile müşteri bölgelerinin lokasyonları • Kurulması düşünülen aday (potansiyel) tesislerin lokasyonları • Talepler • Tedarik zinciri üyeleri arasındaki mesafeler • Tesis kapasiteleri • Satış fiyatları • Vergiler • Müşteri hizmet ihtiyaçları ve hedefler

• Tesislerin lokasyonları, • Tesislerin sayıları, • Tesislerin açma/kapama kararları, • Kapasite tahsisine yönelik kararlar, • Tedarikçilerin üreticilere, dağıtıcıların müşteri bölgelerine tahsis edilmesine yönelik kararlar, • Tesislerde satın alınan, üretilen, stoklanan, yok satılan miktarlar, • Tesisler arası taşınan miktarlar, • Dış kaynak kullanımına (yap/satın al kararları) yönelik kararlar.

Tesisler için yer seçimi yapılırken arazi ve işçilik maliyetleri alınacak kararda önemli bir etkiye sahiptir ancak tek başlarına değerlendirilmesi yeterli değildir. Ulaşım imkânları, ana yollara ve terminallere yakınlık, belediye hizmetleri, yan sanayilere yakınlık, genişleme imkânı gibi birtakım farklı kriterler de başarılı bir yer seçimi kararı için göz önünde bulundurulmalıdır.

• Kapasiteler • Karşılanması istenen talep miktarları • Müşteri hizmet düzeyi kısıtları • Akış denge (flow balance) kısıtları • Hammadde kısıtları • Asgari olarak satın alınması, üretilmesi, taşınması gereken miktarlar • Azami tesis sayıları • Açılan bir tesisin planlama dönemi boyunca tekrar kapatılmaması ya da kapatılan bir tesisin tekrar açılmaması için geliştirilen kısıtlar • Bütçe kısıtları • Probleme özgü diğer kısıtlar • İşaret kısıtları (negatif olmama vb.)

Simülasyon modelleri, zaman kavramının önemli olup olmamasına göre statik ve dinamik modeller olarak sınıflandırılmaktadır. Ayrıca, sistem durumunun zaman içerisinde sürekli değiştiği sürekli modeller ve zamanın herhangi bir anında değiştiği kesikli modeller ve rastgele değişken içermeyen deterministik modeller ve en az bir rastgele değişken içeren stokastik modeller şeklinde farklı sınıflandırma biçimlerine de rastlamak mümkündür.

“Tedarikçiler-Üreticiler-Perakendeciler-Müşteriler” den oluşur.

Tedarikçi, Üretici, Dağıtım Merkezi, Perakendeci ve müşteri ayaklarından oluşur.

Toplama, sınıflandırma, ayrıştırma (demontaj), yeniden işleme (re-processing) ve yeniden dağıtım (re-distribution) aşamalarından geçmesi gerekir.

İleri ve tersine akışları içeren tedarik zincirlerinde müşterilerden dönen ürünlerin akışının mevcut ileri tedarik zinciri üye organizasyonları üzerinden gerçekleşmesi yani ileri ve tersine akışın simetrik olması her zaman mümkün değildir. Çoğu zaman kullanılmış ve yenilenmiş ürünlerin akışına imkân veren tedarik zinciri yapılarına ihtiyaç duyulmaktadır.Bu tip ağlara kapalı döngü tedarik zinciri ağı denir.

Piyasada doğrusal, doğrusal olmayan (non-linear), tam sayılı programlama modellerini kolay, hızlı ve etkin bir biçimde çözmek üzere geliştirilen GAMS, LINDO, LINGO gibi çeşitli optimizasyon yazılımları bulunmaktadır.

Sezgisel çözüm yöntemleri, çözüm uzayının bir bölümünü belirli bir mantık çerçevesinde değerlendirerek probleme ‘en iyi’ ya da ‘iyiye yakın’ bir çözüm üretmek üzere geliştirilen faydalı yöntemlerdir.

Küresel tedarik zincirlerinde sürdürülebilirliği sağlamak için firmalardan; tedarikçilerini seçerken sürdürülebilir kriterleri de dikkate alması, gelişmiş ülkelerde olduğu gibi gelişmekte olan ülkelerdeki tesislerinde de temiz üretim teknolojileri ve yenilenebilir enerji kaynakları kullanması, taşıma kararlarını alırken emisyonları da dikkate alması beklenmektedir. Bütün bu gelişmeler tedarik zinciri ağ tasarımında son yıllarda ekonomik amaçlarla birlikte sürdürülebilirliğin diğer iki sacayağı olan çevresel ve sosyal amaçların da yer almaya başlamasını sağlamıştır.  Bundan dolayı  birden fazla çelişen amaç için uzlaşık çözüm üretmek üzere çok amaçlı (multi-objective) olarak modellenmesini daha yaygın hale getirmeye başlamıştır. 

Literatürde tedarik zincirleri, kapsamı ve içerdiği üyeler gözetilerek basit ve genişletilmiş tedarik zincirleri olmak üzere iki farklı şekilde ifade edilmektedir. Bir tedarik zincirinde üretilen ürünlerin çeşitli nedenlerle üreticilerden doğrudan müşteriye ulaştırılması söz konusu olabilir. Böyle bir durumda tedarikçi, üretici ve müşteriden oluşan basit yapıda bir tedarik zincirinden söz etmek mümkündür. Genişletilmiş yapıdaki tedarik zincirleri hammaddenin yeryüzüne çıkarıldığı orijin noktasından başlar ve son müşteriye (tüketiciye) kadar uzanır.

Tedarik zinciri ağı tasarımına yönelik çeşitli kararlar alınırken tepkisellik ya da verimlilik üzerine geliştirilmiş tedarik zinciri stratejisinin göz önünde bulundurularak yanıt hızı ile maliyetler arasındaki ödünleşim dikkate alınmalıdır.

Küreselleşme sonucu tedarik zincirindeki taşıma mesafelerinin artmasına bağlı olarak zaten yüksek olan taşıma maliyetleri daha da yükselmiştir. Öte yandan küreselleşme; gümrük vergileri, teşvikler, kotalar, bölgesel talep dalgalanmaları, döviz kurları gibi farklı faktörlerin de taşıma maliyetleri ile birlikte zincirin tasarım kararlarında söz sahibi olmasına neden olmuştur.

Tedarik zinciri ağ tasarım probleminin türü fark etmeksizin analitik modeli; parametreler, amaç(lar), kısıtlar ve karar değişkenleri olmak üzere dört temel bileşenden meydana gelmektedir.