TARLA BİTKİLERİ II

Anason ve şerbetçiotu içki sanayinin (rakı ve bira) ham mad­deleridir. Bunlar rakı ve biranın belli bir tat ve aroma kazanması, dayanıklılığının artırılması, teşhislerinin yapılabilmesi, kendilerine has koku kazanabilmeleri ve ayrıca vitaminlerce zenginleştirilmeleri için kullanılmaktadırlar.

Yeşil yaprağın % 80-90’ı su, % 20-10’u kuru maddedir. Kuru yaprakta ise, bu­nun tersi söz konusudur. Kuru madde 100 kabul edilirse; % 52 karbonhidrat, % 12 inorganik madde, % 15 azotlu madde, % 13 organik madde, % 3 reçineler,. % 2 renk maddeleri, % 2 tanenler ve % 1’de eterik yağlar bulunur. İnorganik maddeler külde toplanır. Yaprakta bulunan diğer besin elementleri; K, Ca, Mg, Fe, P, S, Si ve Cl’dur. Tütün ve mamullerinde potasyum arttıkça, yanma kabiliyeti iyileşir. Klor tuzları ise yanmayı olumsuz yönde etkiler.

Tütün taban arazilerde verimli ve kalitesiz; kır, kırtaban, yaka ve cebel arazilerde düşük verimli ve iyi kaliteli olur. Tütün taban arazilerde yetiştiriliyor ise, ihtiyaç olduğunda karık, yağmurlama ve damla sulama yöntemleri ile sulanabilir.

Tütün hasada gelince;

Türkiye’de ve dünyanın başka yerlerinde önceleri ( Türkiye’de 1971’e kadar) haş­haş kapsülleri çizim olgunluğuna geldiğinde ( kapsüller yeşil, döllenme olmuş ve lastik top gibi) tek veya çok ağızlı çizim bıçakları ile enine çizilerek soymuk boruları kesilir ve beyaz bir sütün çıkması temin edilirdi. Bu beyaz sıvı hava ile temas edince sakız gibi katılaşır, önce hafif sarıya daha sonra kahverengine döner. Buna afyon sa­kızı denir. Bu sakız, kapsül akşam üzeri çizildi ise sabah, sabah çizildi ise akşamüzeri algı bıçakları ile alınarak toplanırdı. Bu şekilde alınan ham afyon sanayide istenilen ilâca işlenirdi. Bugün fabrikasyonla doğrudan kuru kapsül işlenerek morfin asetat elde edilmektedir. Bu şekilde afyon kaçakçılığı da önlenmiş olmaktadır.

Güzel kadınotu, Atropa olarak isimlendirilen Patlıcangiller familyasından olup, patlıcana çok benzer. Bitkinin ihtivaettiği alkaloid (atropin), etkisi yüksek bir zehirdir. Atropin, zehirlenmelere, sinir, göz, astım, kalp ve diğer hastalıklara karşı kullanılmaktadır. Bitkinin yaprak ve sapları %1 dolayında alkaloid içerir. Ayrıca İtalya’da bayanlar yüzlerine sürdükleri için “Belladona” denilmiştir. Atro­pin denilen kalp ilacı yapımında kullanılır.

Ceviz ağacının yaprakları, ağaç kabukları, yeşil meyve kabukları, tomurcuk­ları, filizleri ve bitki özsuyu ilâçlık olarak kullanılmaktadır. Bol şekerli bitki öz­suyundan kan temizlenmesinde yararlanılmaktadır. Genç tomurcuklarından saç dökülmesi ve kepeğe karşı merhem şeklinde preparatlar yapılmaktadır. Ceviz ağa­cının tırtılsı başakları kılcal kan damarlarını sıkıştırdığından, aşırı kanamalara, ishal ve hatta dizanteriye karşı uygulanan ilâçların yapımında kullanılmaktadır. Ağaç kabuklarından ise, böcek öldürücü ilâçlar hazırlanır.

Baharat bitkilerinin kullanılan kısımları; yapraklar, çiçekler, meyveler, tohum­lar, sap ve dallar, kabuklar kökler olabilir. Yaprağı kullanılanlara örnek; çay, may­danoz, dereotu, tere, roka, gül (çiçek yaprağı), safran (çiçeğin dişi organı), nane, kekik vb’dir. Tohumlarından yararlanılanlar ise; susam, hardal, haşhaş, kimyon, kişniş, anason, çörekotu, çemen, karabiber, kahve, kakao vb’dir.

Pireotu, çok yıllık bir bitki olup, ilk yıl rozet şeklindeki yaprakları oluşur. Kök sistemi kuvvetli ve sık küme şeklindedir. İkinci yıldan itibaren boyları 1 m’ ye varan ve zayıf durumda bulunan sapları oluşur.

Keyf verici olarak kullanılan bitkilerin başında tütün (nikotin), çay (tiamin), kahve (kafein), anason (anatol), şerbetçiotu (lupulin), haşhaş (afyon ve alkaloidleri), kenevir (esrar) vb. bitkiler gelmektedir. Bu bitkilerin hepsinin içerdikleri etkili maddeler. Doğru cevap "A" dır.

Diğer önemli ilâçlık bitkiler ise atropa (atropin), datura (daturikasit), banotu (hyociamin), yüksükotu (digitalin), pireotu (piretrin), kadıntuzluğu (berberin) vb. yüzlerce bitkidir. Doğru cevap "B" dir.

Anason ve şerbetçiotu içki sanayinin (rakı ve bira) hammaddeleridir. Doğru cevap C dir.

Tütün, bir keyif bitkisidir. Keyf bitkileri içinde dünyada en fazla kullanılanıdır. Tütün
Yeni Dünya kökenlidir. Tütün de patates, mısır vb. bitkiler gibi Amerika’nın
keşfi ile Avrupa’ya getirilmiş, zamanla dünyanın her yerine yayılmıştır. Tütün yaprağı
kullanan insanlara hiçbir şekilde fayda sağlamaz. Böyle olmasına rağmen,
bugün milyonlarca insanın tütün kullanmasını açıklayabilmek oldukça güçtür.

Dünyada tütün dikim alanı 3.5 milyon ha’dır. Doğru cevap "E" dir.

Dünyada tütün dikim alanı 3.5 milyon ha’dır. Ekim alanı yönünden Çin %
30.6’lık pay ile ilk sırada gelmekte ve bu ülkeyi Hindistan % 13.3, Brezilya % 11.0,
Endonezya % 5.3, Zimbabve % 4.3 ve ABD % 2.7 ile takip etmektedir. Doğru cevap "A" dır.

Dünya tütün üretimi 6.5 milyon tondur. Doğru cevap "C" dir.

Türkiye’nin kotası % 40 olup ihtiyaç olan morfin asetatın 100 tonunu üretmektedir. Doğru cevap "B" dir.

Şerbetçiotu bir çeşni bitkisidir. Yabanileri Asya, Avrupa ve Kuzey Amerika’da
bulunmaktadır. Türkiye’de Kuzeybatı Anadolu’da Bolu, Zonguldak, Adapazarı ve
Bilecik, Trakya’da Edirne, Kırklareli ve İstanbul’da orman içinde rastlanır. Bilecik
Pazar yerinde kozalaklardan etkili maddesini üreten bir fabrika vardır.
Almanya’da şerbetçiotu üzerine yapılan araştırmalar sonucu; verim ve kalitesi
yüksek tipler geliştirilmiştir. Bu tipler, lupulin ve diğer bazı eterik yağlarca zenginleştirilmiştir.
Şerbetçi otu biraya aroma vermek için kullanılır. Ayrıca muhtelif
mayaların yapımında da faydalanılır. Şekerleme ve hamur işleri sanayinin önemli
hammaddesidir. Çok yıllık ve sarılıcı bir bitkidir. Çok yıllık olan kısmı toprak
altındaki kök ve rizomlarıdır. Toprak üstüne her yıl sürgünler verir. Verdiği bu
sürgünlerden kozalaklar alındıktan sonra budama yapılır. Şerbetçiotu diocie bir
bitkidir. Dişi ve erkek çiçekler farklı bitkiler üzerindedir. Üretim vejetatif olarak
yapılmaktadır. Şerbetçiotu, dişi çiçekleri için üretilir. Bir sürgünde yaklaşık 20-60
adet çiçek bulunur.
Şerbetçiotunun dişi çiçeğinde 2 adet brakte ve 4 adet brakteol bulunur. Brakteol
yapraklarının katlanan kenarlarının dış yüzeylerinde ve birleşme noktalarında
kükürt sarısı renginde lupulin bezeleri bulunur. Lupulin bezeleri çok azdır.
Şerbetçiotunun kalitesini ortaya koyan lupulin, reçineler ve yağlardan meydana
gelmiştir. Acılık ve koruyucu özelliği reçineler, aromayı ise yağlar verir. Kuru şerbetçiotu
kozalağında % 10 su, % 15 reçineler, % 1 uçuçu yağlar, % 4 tanenler, % 2
monosakkaritler, % 2 pektin, % 15 proteinler, % 3 mumsu maddeler, % 40 selüloz
ve lignin ve % 8’de inorganik maddeler bulunur. Doğru cevap "E "dir.

Lupulin, şerbetçi otu kozalağının etkili maddesi olan alfa asite verilen isimdir.