TARLA BİTKİLERİ II

Tütün, bir keyf bitkisidir.Keyf bitkileri içinde dünyada en fazla kullanılanıdır. Tütün Yeni Dünya kökenlidir. Tütün de patates, mısır vb. bitkiler gibi Amerika’nın
keşfi ile Avrupa’ya getirilmiş, zamanla dünyanın her yerine yayılmıştır.

Tütün İngiliz ve Venedik gemicileri tarafından (1601-1605) İstanbul’a getirilmiştir. Çoğu ülkede olduğu gibi Türkiye’de de çok şiddetli bir tepki ile karşılaşmıştır. 1646 yılında Şeyh’ül İslâm Muhammed Bahai Efendi, tütünün haram olmadığına fetva vermiş ve tütünden iyi gelir sağlanacağı anlaşıldığından, 1680’den sonra yetiştirilmesi ve kullanımı serbest bırakılmıştır. Nitekim 1687 yılında Sultan II. Süleyman’ın emirnâmesi ile Makedonya’da Yenice, Kırcaali, Drama ve Serez ile Suriye’de Lazkiye’de tarımına başlanmıştır. Tütün önceleri pipo, daha sonra enfiye, en sonunda puro ve sigara olarak kullanılmıştır (1809).

Dünyada tütün dikim alanı 3.5 milyon ha’dır. Ekim alanı yönünden Çin %
30.6’lık pay ile ilk sırada gelmekte ve bu ülkeyi Hindistan % 13.3, Brezilya % 11.0, Endonezya % 5.3, Zimbabve % 4.3 ve ABD % 2.7 ile takip etmektedir. Şark tipi kalite tütün yetiştirmekte Türkiye’nin rakipleri Bulgaristan ve Yunanistan’dır. Dünya tütün üretimi 6.3 milyon tondur. Tütün en fazla Çin, Brezilya, Hindistan, Endonezya, ABD ve Türkiye’de üretilmektedir.Dünyada üretimdeki payı % 4.0 iken, şark tipi kalite tütün üretimindeki payı % 50’ nin üzerindedir. Kalite tütün üretiminde Bulgaristan % 28, Yunanistan % 14 ve Yugoslavya % 6 paya sahiptir

Tütün meyvelerine Kapsül denir. Kapsül şekli ve büyüklüğü kalıtsal olmakla beraber, ekolojik şartlara da bağlıdır. Kapsüller küre, silindirik veya basık küre şekilli olabilir. Kapsül uçları sivridir. Tütün üzerinde 40-200 kapsül bulunabilmekte, bazen bu sayı 400’e çıkmaktadır. Tohumlar böbrek şekilli olup, son derece küçüktür. Tohumlar üzerinde çalışma yapan araştırıcılar, kapsüldeki tohum sayısının 2500-4000 adet; bazıları da 8000 adede çıktığını belirtmektedir. Bitkideki tohum sayısının 400 bin kadar olabileceği, hatta 1 milyon civarında olduğu ifade edilmektedir. Tohumların bin dane ağırlığı 0.07 - 0.09 g’dır. 12-15 bin adet tohum 1 g’dır. Hektolitre ağırlığı 39-44 kg’dır. Renk kahverengiden siyaha kadar değişir.Tohumunda % 10-15 su ve % 40-45 yağ bulunur. Geri kalanı da karbonhidrat ve proteinlerden ibarettir. Tütün yağı parfümeri sanayinde de kullanılır.Tohum canlılığını 30 yıl kadar koruyabilmektedirler.

Şark ve Türk tipi kalite tütünleri sorunlu, besince fakir ve eğimli alanlarda iyi
yetiştiği halde, Amerikan tütünleri derin, besince zengin ve drenajı iyi topraklarda yetişirler. Tütün taban arazilerde verimli ve kalitesiz; kır, kırtaban, yaka ve cebel arazilerde düşük verimli ve iyi kaliteli olur. Tütün taban arazilerde yetiştiriliyor ise, ihtiyaç olduğunda karık, yağmurlama ve damla sulama yöntemleri ile sulanabilir. Sonbaharda derin işlenmiş arazi ilkbaharda tütün dikiminden bir ay kadar önce tekrar kültüvatör ile 10 cm derinliğinde işlenir. Sürgü veya tırmıkla düzeltilir. Kalite tütünlerine ticari gübre verilmez. Gübrelemeyle verim artsa da kalite düşer. Dekara verilecek 2 ton ahır gübresi uzun zaman yeterli olur. Tütünün azot ihtiyacı, verilen 2 ton/da çiftlik gübresi ile kalitede herhangi bir azalma olmadan karşılanmaktadır. Gübreler tarla hazırlığı ile verilmelidir. Tütün fide ile yetiştirilmektedir. Bunun iki sebebi vardır:
• Tohumlar çok küçük olduğu için geniş sahalara ekimi zordur.
• Vejetasyonu kısaltmak suretiyle iki aylık bir süre kazanılır. İyi bir kurutma
için bu gereklidir.
Tütün fidesi yetiştirilecek yerin bazı özelliklerinin olması gerekir:
• Tütün fidelikleri işletmeye yakın olmalı,
• Fidelik toprağı dezenfekte edilerek hastalık ve zararlı etmenleri yok edilmeli,
• Fideliğin kolay ısınabilmesi için yönü güneye bakmalı, kuzeye kapalı olmalı,
• Fidelikte hastalık ve zararlı gelişmemesi için, yakınında lağım kanalı ve
gübrelik gibi yerler olmamalıdır.
Tütün tohumu özel hazırlanmış ılık yastıklara ekilir. Bir ılık yastık yapımında
1.20 m genişliğinde ve 10-12 m uzunluğunda toprak içinde 30-35 cm derinliğinde çukurlar açılarak kenarı tahta, tuğla veya betonla çevrelenir. Üzerini kapatmak için camekân veya ince kaput bezi kullanılır. Yastığın dip kısmına 5 cm kalınlığında çalı veya çakıl, üzerine 20 cm orman toprağı ve en üste ise 5-10 cm koyun veya keçi gübresinden hazırlanmış harç konur. Yastık her yıl hazırlanmaz, harcı değiştirilir

Tütün hasada gelince;
• Yaprak uçları ve kenarları kınalaşmaya başlar,
• Yaprakta kurbağalaşma belirir,
• Yaprak uçları hafif aşağı sarkar,
• Dip yapraklar tamamen sararır,
• Tütün yaprağı kırıldığı zaman çıt sesi çıkarır.

Bugün dünyada 100 bin ha ekim alanı ve 60-70 bin ton tohum üretimi, dekara 60-65 kg tohum verimi vardır. Tıbbi amaçlar için kullanılmak üzere 250 ton
morfin asetat üretilmektedir. Üretim Birleşmiş Milletler denetimi ve gözetimi ile
yapılmakta ve morfin üretimi olan ülkelere bu miktar kota ile dağıtılmaktadır.
Türkiye’nin kotası % 40 olup ihtiyaç olan morfin asetatın 100 tonunu üretmektedir. Türkiye tohum üretimi ve ekimi bakımından Çek Cumhuriyeti’nden sonra ikinci sıradadır. Avrupa’da Fransa, Almanya, Macaristan, Romanya, Avusturya, Slovakya ve Hırvatistan gibi Birlik üyeleri ile Hindistan ve Avustralya gibi ülkelerde lisansla haşhaş tarımı yapılmaktadır.
Türkiye için haşhaş, kültür bitkileri içerisinde rekabet kabul etmez ulusal bir
servet kaynağıdır. Romalılar bu bitki cinsine çocuk maması anlamına gelen papa
sözcüğünden esinlenerek papaver demişlerdir. Bitkinin yetiştirilen türü olan
somniferum kelimesi uyku verici anlamına gelmektedir. Haşhaş hem ilaç bitkisi
hem de bir yağ bitkisidir. İlk defa bitkinin özsuyu bebek mamalarına karıştırarak
iyi uyumaları için kullanılmıştır.

Haşhaş tarımı yasa ile tanzim edilmiştir. Devlet adına Toprak Mahsulleri Ofisi
ekim yaptırır, kontrol eder ve denetler. Üreticiler kuru haşhaş kapsüllerini Ofise
teslim etmek zorundadır. Kuru kapsüller Bolvadin/Afyon’daki fabrikada işlenir ve
ekstraksiyon yöntemi ile morfin alınır ve pazarlanır.

Halk arasında yüksükotu olarak bilinen digitalis türleri, gösterişli ve güzel çiçeklere sahip olduğu için park ve bahçelerde süs bitkisi olarak da yetiştirilmektedir. Digitalis’ten elde edilen digitalin bir heterozittir ve kalp atışlarını yavaşlatıcı, kasılmalarını düzeltici ve kuvvetlendirici etki yapmaktadır. Digitalin, henüz yapay olarak yapılabilmiş değildir. Digitalinin etkili maddesi digitoksit’tir. Bu madde yüksükotu yapraklarında %1-3 oranında bulunmaktadır.

Anason, kokulu ve aromatik tohumları olan, şekerleme, parfümeri, hamur işleri, içki ve ilâç sanayinde çok kullanılan tek yıllık bir bitkidir. Anason, Türkiye’de
özellikle Göller Yöresi, Ege ve Marmara Bölgesi’nde, il olarak da Burdur, Isparta,
Denizli, Kütahya ve İzmir’de üretilmektedir.

Nikotin: Tütün köklerinde sentezlenen ve yapraklarında biriktirilen yüksek dozları zehirleyici ve öldürücü, kapalı formülü C10 H14 N2 olan bir kimyasaldır. Doğru cevap C'dir.

Şark ve Türk tipi kalite tütünü, nikotin oranı düşük, azotlu ve proteinli maddeleri az, küçük kıtalı, sarı, kokusu, tadı ve aroması hoş oryantal tütündür. Doğru cevap B'dir.

Türkiye’de iller itibariyle tütün üretiminde Manisa % 24.1 payla ilk sırada, Denizli % 23.3’le ikinci sırada yer alırken, bu illeri Adıyaman, Uşak, Samsun illeri izlemektedir. Doğru cevap D'dir.

Tütün yaprakları sigara yapımında, puro, pipo, enfiye ve nargile gibi çeşitli şekillerde kullanılmaktadır. Tütün, içerdiği nikotinin merkezi sinir sistemi üzerindeki etkisi nedeniyle keyf bitkisi olarak kullanılmakta ve insanlarda tiryakilik meydana getirmektedir. Tütün tohumları %34-45 oranında yağ içermektedir. Yağ yarı kuruyan yağlardandır. Boya ve sabun yapımında kullanılır. Yemeklik olarak da değerlendirilebilir. Kaliteli bir yağdır. Nikotin sülfattan zirai ilâç yapımında yararlanılır.Bazı türler süs bitkisi olarak yetiştirilir. Veremli tedavisinde kullanılan “phytin” denilen bir madde elde edilebilir. Doğru cevap A'dır.

Yaprak yaprak ayasının (yüzeyinin) yaprak sapı boyunca (orta damarla birlikte) gövdeye kadar uzanan kısmına yaşmak denir. Dar, orta ve geniş yaşmak olarak sınıflandırılır. Doğrular cevap B'dir.

Tütün taban arazilerde verimli ve kalitesiz; kır, kırtaban, yaka ve cebelarazilerde düşük verimli ve iyi kaliteli olur. Tütün taban arazilerde yetiştiriliyor ise, ihtiyaç olduğunda karık, yağmurlama ve damla sulama yöntemleri ile sulanabilir. Doğru cevap B'dir.

Yastıklara tohum ince kum veya külle karıştırılarak bir şişe içine konularak ekilir. Ya da sağlam ve ıslak bir kınnap tütün tohumlarına bulaştırılır, fidelikte kınnap iki ucundan tutularak gerilir ve bırakılır. İpe yapışan tohumlar toprağa düşer. Fidelikteki sıralar arası 3-5 cm olur. Ekilen tohumların üzerine 5 mm kalınlığında keçi veya koyun gübresi konur ve bastırılır. Buna kapak atma denir. Fideler bir ayarda büyümez, bazıları daha uzun olur, bunlar sökülür. Böylece fideler arasında eşitlik sağlanır, bu işleme kılavuz atma denir. Fidelik ekimden önce sulanır,toprak oturur. Tohumlar çimlenip kökçük ve filiz meydana getirerek fide olurlar. Kısa tıknaz, işaret parmağına dolandığında kırılmayan sağlıklı fidelere pişkin; uzun, hafif yeşil-sarı ve parmağa dolandığında kırılanlara cıvgın fide denir. Doğru cevap B'dir.

Baldıran, 1-2 m boyunda gösterişli bir bitkidir. Bitkinin birkaç türü vardır. Eski Yunan’da cezalandırılan insanlara bu bitkinin zehiri ile intihar etme imkânı tanınmıştır. Bitkinin zehiri öldürücüdür. Bitkinin özsuyu veya şurubu içildiğin- de, ölüm kaçınılmazdır. Sokrates ve diğer bazı düşünürler baldıran zehiri içerek intihar etmişlerdir. Baldıran, anasonun akrabasıdır. Tek yıllık, otsu formdaki bit- ki kazık köklü olup, yan kökleri iyi gelişmemiştir. Bitkide sap ve dallar tüylüdür. Bitki oldukça iyi dallanır. Bitkinin hemen her tarafı, özellikle de kök ve meyveleri son derece zehirlidir. Doğru cevap C'dir.

Haşhaş tarımı yasa ile tanzim edilmiştir. Devlet adına Toprak Mahsulleri Ofisi ekim yaptırır, kontrol eder ve denetler. Üreticiler kuru haşhaş kapsüllerini Ofise teslim etmek zorundadır. Kuru kapsüller Bolvadin/Afyon’daki fabrikada işlenir ve ekstraksiyon yöntemi ile morfin alınır ve pazarlanır. Doğru cevap D'dir.

Fermantasyon, yaprakta kurutma, tavlama, işleme ve denklenerek beklemede geçen sürelerde meydana gelen kimyasal değişikliklerdir. Tütün yapraklarının olgunlaşması ve içilebilecek hale gelmesidir. Fermantasyon geçirmeyen hiç bir tütün içilmez. Doğal fermantasyon bir iki yıl sürebilir, yapay fermantasyon ise, denklerin muhafaza edildiği depoların koşullarına dışarıdan müdahale edilerek istenilen sürelerde yapılabilir. Fermantasyon, bir oksidasyon olayıdır. Oksidasyon, bir nevi kimyasal yanma, bazı maddelerin parçalanmasıdır. Doğru cevap C'dir.