TARLA BİTKİLERİ II

Bugün Türkiye’de ekonomik olarak elde edilen en önemli lif bitkileri pamuk, keten ve kenevirdir. Son yıllarda keten ve kenevirlerin ekim alanları ve üretimi giderek azalmaktadır.

Türkiye’de en fazla pamuk Güneydoğu Anadolu, Ege ve Akdeniz Bölgelerinde yetiştirilmektedir. Ekiliş
alanı ve lif üretimi bakımından Şanlıurfa ilk sırada, onu Aydın, Hatay, Diyarbakır, Adana ve İzmir izlemektedir. En yüksek lif verimi 596 kg/da ile Manisa ilinden elde edilmiştir.

Açılmamış pamuk meyvesi kozadır.

Pamuk bitkisinde suya ihtiyaç duyulduğu zaman;
• Yeşil sürgünlerin büyümesi durur,
• Yeşil yaprakların rengi koyulaşır ve mavimtırak bir renk alır,
• Bitkide çok fazla çiçeklenme olur,
• Öğleden sonra pörsüyen bitkilerde geceyi geçirdiği halde ertesi sabah pörsüme ve solgunluk devam eder

Çiçeklenme ve Meyveye Yatma Devresi: pamuk bitkisi en fazla suya bu dönemde ihtiyaç duyar. Genellikle kurak geçen bu devrede pamuk 15-20 günde bir sulanmalıdır.

Lif bitkileri, liflerin elde edildiği yere (organ) göre dörde ayrılırlar.
Bunlar;
• Tohumlarından lif elde edilenler; Pamuk vb.
• Saplarından lif elde edilenler; Keten, kenevir, jüt, hibiskus, rami vb.
• Yapraklarından lif elde edilenler; Manila ve sisal keneviri vb.
• Meyvelerinden lif elde edilenler; Lif kabağı vb.

Ketenin saplarından lif, tohumlarından yağ elde edilir. Ketenin iki tipinden birisi dallanmaz, tek bir sap halindedir, bunlara lif keteni denir. Diğeri de ilk boğumdan itibaren dallanır ve çok sayıda kapsül ve bunların içinde fazla sayıda tohum teşekkül eder, bunlar da yağ ketenidir.

Yeşil sarı olum; bu devrede bitki saplarında aşağıdan yukarı doğru bir sararma başlar. Alt yapraklar dökülmüştür. Sarı bir renk almaya başlamış kapsüller içinde tohumlar meydana gelmiştir. Tohumlar çimlenme yeteneğini kazanmış fakat yağ nispeti oldukça düşüktür. Yeşil sarı olum devresinde lif verimi ve randımanı yüksektir. Keten genellikle lifi için bu devrede hasat edilir.

Kenevir mısırın sevdiği iklimi sever. Işıklı, açık nispeten yağışlı iklimlerde iyi yetişir. Sulama koşulu ile kurak yerlerde de çok iyi gelişir. Ağır ve asit karakterli toprakları sevmez. Besin maddelerince zengin, derin, kireçli, gevşek, organik maddece fakir olmayan, nispeten hafif topraklardan hoşlanır. Kenevir topraktan fazla besin maddesi kaldırır. İmkân varsa sonbahardan dekara 2 ton ahır gübresi verilerek toprağa karıştırılır. Özellikle süper fosfat ve amonyum sülfat gübreleri sap ve lif verimi üzerine olumlu etkide bulunur. Verilecek gübre miktarı toprak analizi yapılarak tayin edilir. Kenevir üst üste ekildiği zaman tarlayı yorar, İyi bir ön bitkidir. Kendinden sonraki bitkiye temiz bir tarla bırakır. Baklagiller ve tahıllarla ekim nöbetine konulmalıdır.

Kenevir tohumları, küçük yeşilimsi renkte bir cevizcik olan meyvenin içindedir. kenevirde lifler, sapın kabuğunda oluşur. Kenevir kazık köklü bir bitkidir. Kenevir sapları sert fakat otsu yapıdadır. Erkek çiçekte dişi, dişi çiçekte erkek organ yoktur.

Lif bitkileri, liflerin elde edildiği yere (organ) göre dörde ayrılırlar.
Bunlar;
• Tohumlarından lif elde edilenler; Pamuk vb.
• Saplarından lif elde edilenler; Keten, kenevir, jüt, hibiskus, rami vb.
• Yapraklarından lif elde edilenler; Manila ve sisal keneviri vb.
• Meyvelerinden lif elde edilenler; Lif kabağı vb.

Doğru yanıt A seçeneğidir.

Lif bitkileri içerisinde en önemlisi pamuktur. Pamuk, diğer birçok lif bitkisi gibi (keten, kenevir vb.) aynı zamanda yağ bitkisidir. Pamuk tohumlarına çiğit denir. Pamuk tohumlarının bin dane ağırlığı 80-120 g, şekli armut gibidir. Pamuk tohumlarında (çiğit) önemli oranda (%17-24) yağ bulunmaktadır. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Bitkisel liflerin en geniş kullanım alanı tekstil sanayisidir. Ayrıca pamuğun çiğitlerinden elde edilen bitkisel yağ, sabun, temizlik malzemeleri ve yağlı boya sanayi ile yağı alındıktan sonra geride kalan küspesi yem sanayinde kullanılmaktadır. Fakat pamuk tohumlarında bulunan zehir etkili “gossipol” alkaloidi küspenin yem amacıyla kullanılmasını engeller. Bununla beraber bugün bütün dünyada ve Türkiye’de gossipol içermeyen pamuk çeşitleri de ıslah edilmiş olup ekilmektedir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Dünyada en fazla yetiştirilen pamuk türü G. hirsitum L.’dır.Amerikan tipi upland pamukları, açık kozalı Yeni Dünya pamukları bu türe girer. G. Barbadense L.’de Yeni Dünya pamuklarındandır. Bu türün en önemli özelliği liflerinin ince ve uzun (60 mm’ye kadar çıkar) olmasıdır. Bu lifler kaliteli ve dayanıklı liflerdir. G. hirsitum L. türüne giren pamuk lifleri 13-33 mm’dir. Bu türün çeşitleri son derece verimlidir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Pamukta bölgenin yağış durumuna göre 15-20 gün aralıklarla, normal şartlarda ağır bünyeli topraklarda 2-4 kez, süzek ve hafif bünyeli topraklarda 5-6 kez sulama yapılabilir. Birçok sulama yöntemi olmakla beraber Türkiye’de en çok uygulanan yöntem karık usulü sulamadır. Pamukta en uygun sulama sistemleri
basınçlı sulamalar, yağmurlama ve damla sulamalardır. Pamuğun su ihtiyacı duyduğu değişik gelişme devreleri şöyledir; Ekimden önce; toprakta tav yoksa tarla yeterli derecede sulanarak ekim için nem temin edilir. Türkiye’de çoğu kez pamuk ekim zamanı yeterli yağış olduğu için buna ihtiyaç kalmaz. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Yeşil sarı olum devresinde bitki saplarında aşağıdan yukarı doğru bir sararma başlar. Alt yapraklar dökülmüştür. Sarı bir renk almaya başlamış kapsüller içinde tohumlar meydana gelmiştir. Tohumlar çimlenme yeteneğini kazanmış fakat yağ nispeti oldukça düşüktür. Yeşil sarı olum devresinde lif verimi ve randımanı yüksektir. Keten genellikle lifi için bu devrede hasat edilir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Saplarından lif elde edilen keten ve kenevir gibi bitkilerde, mikroorganizmalar (bakteriler) yardımıyla sapın kabuk kısmında bulunan lif hüzmeleri arasındaki “dış pektin” lamellerinin parçalanması ile lif hüzmelerinin açığa çıkarılması gerekir. Bu işleme “havuzlama” denir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Keten kapsüllerinin çapı 5-9 mm arasında değişir. Kapsüllerin ucu sivri, şekilleri oval, yuvarlak, silindirik, konik veya basık fıçı gibidir. Her kapsülde beş bölme bulunur. Bölmeler plasenta ile ayrılmıştır. Bu zarın iki yüzüne yapışık birer tohum bulunur. Kapsüllerde normal döllenme şartlarında 10 tohum oluşur. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Keten çok iyi bir ön bitkidir. Hatta bazen keten anızı nadas yerine geçer. Ancak ardı ardına ekilmez, çünkü kendini sevmez. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Lif kenevirlerinde erken ekim iyi netice verir. İlkbaharın son donlarından hemen sonra ekilir. Makine ile veya bazı yerlerde hala elle serpme ekim yapılmaktadır. Lif kenevirleri sık ekilir, sıra arası 20-25 cm, tohum elde etmek için ekimde ise sıra arası 40 cm yapılır. Lif için ekimde 5-6 kg, tohum için ekimde 3-4 kg tohum dekara yeterlidir. Ekim derinliği 2-3 cm olmalıdır. Doğru yanıt D seçeneğidir.