TARLA BİTKİLERİ II

Tütün ilâç ve baharat bitkileri; tütün, haşhaş, datura, atropa, yüksük vb; şerbetciotu, anason, kimyon, kişniş, dereotu, maydonoz, defne, kekik, çemen, nane, soğan, sarımsak, biber ve benzeri gibi bitkilerdir. Diğer şıklar yağ bitkileridir. Doğru cevap E'dir.

Endüstri bitkileri tarımı yapılacak topraklar ne çorak ve tuzlu, ne de kalkerli ve kireçli olmalıdır. Toprakların kimyasal yapıları ve tepkileri bakımından önemli bir değer olarak bilinen pH ne fazla asit ve ne de fazla kalevi olmalıdır. Doğru cevap A'dır.

Heterobeltiosis: Hibrit (melez) bireylerin herhangi bir karekter (verim) bakımından en yüksek verimli anacı geçmesi derecesidir. Doğru cevap B'dir.

Daneli endüstri bitkilerinin bir çoğunda olduğu gibi, dane neminin baskı unsuru olarak kullanılmasına izin verecek kadar su oranının düşürülmesi daha fazla olabilmektedir. Su oranı % 13.5 -14.5 arasında ise yığın kalınlığı 1.0-1.5 m’yi geçmemelidir. Doğru cevap A'dır.

Kompost: Her türlü organik artık ve atıkların usulüne uygun olarak fermantasyona tabii tutularak çürütülmesidir. Doğru cevap D'dir.

Turgor: Bitkilerde, hücreler ve hücre arası boşluklarda, doku ve organlarda yeterli suyun bulunması ve bu suyun basınçı ile bitkilerin dik durması halidir. Doğru cevap E'dir.

Endüstri Bitkileri; Sıcak İklim Tahılları Yemeklik Baklagiller Lif Bitkileri Nişasta ve Şeker Bitkileri Yağ Bitkileri Tütün, İlâç ve Baharat Bitkileri olarak sınıflandırılır. Serin İklim Tahılları Tahıllar ve Yemeklik Baklagiller sınıfındandır.

Alkaloid: Bitkilerin bünyesinde teşekkül eden uyarıcı ve çoğu kez ilâç olarak kullanılan zehirli maddelerdir. Organik Madde: Fotosentez sonucunda oluşan şeker molekülündeki karbon, oksijen ve hidrojenden ibaret, inorganik olmayan maddelerdir. Glikoz: Fotosentez sonucu üretilen ilk şeker molekülüdür. Mineral Madde: Bitkilerin kökleriyle suda erimiş halde anyon ve katyon olarak aldıkları organik olmayan elementtir. Kütlü: Pamuk bitkisinde lif ve tohumlardan (çiğit) teşekkül eden meyvedir.

Endüstri bitkileri sanayiye hammadde sağlarlar. Örneğin, tütün sigara sanayisine, yağ bitkileri yağ sanayisine ve küspeleriyle yem sanayisine, şeker pancarı şeker sanayisine, başta pamuk olmak üzere lif bitkileri tekstil sanayisine, haşhaş ve diğer ilâç bitkileri ilâç sanayisine hammadde ve büyük miktarda istihdam sağlar (Şekil 1.1). Endüstri bitkileri tarım kültürü ve verimi yüksek bitkilerdir. Birim alandan yüksek verim ve yüksek kazanç sağlarlar. Patatesin dekara verimi 3-4, şeker pancarının verimi 5 ton, pamuğun verimi 400 kg kütlüdür. Endüstri bitkileri toprak kültürünü ve verimliğini artıran bitkilerdir. Endüstri bitkilerinin büyük çoğunluğu çapalanır, boğazı doldurulur, yabancı ot mücadelesi fiziki olarak yapıldığı için toprak havalandırılmış olur. Soya ve yerfıstığı gibi baklagiller toprakta, bitki köklerinde nodozite yaparak bakteriler yardımıyla havanın serbest azotunu toprağa tespit (fikse) ederler. Endüstri bitkileri hemen hepsi yazlık olarak ve sıraya ekilen bitkiler olup iyi bir toprak işleme, tarla ve tohum yatağı hazırlığı, bilgili bir gübreleme, uygun bir ekim nöbeti, sulama ve dikkatli bir hastalık ve zararlı mücadelesi istedikleri için, ancak bilgili çiftçilerin yapabileceği yetiştiriciliktir. Aksi halde istenilen verim alınamaz. Endüstri bitkileri hem üretimi, hem de sanayisi için çok fazla sayıda iş gücüne ihtiyaç gösterdiğinden büyük bir istihdam sağlayarak önemli ölçüde işsizliği önler. Endüstri bitkileri sınıflandırıldığı takdirde dört grup altında toplamak mümkündür. Bunlar; lif ve kauçuk bitkileri; bu bitkilerin değişik organlarından (tohum, sap, yaprak, meyve vb.) tek ve çok hücrelerden ibaret lifler elde edilmektedir. Lif alımı için çeşitli tekniklere başvurulmaktadır. Bunlar; pamuk, keten, kenevir, jüt, rami hibiskus, sisal, güneş keneviri, lif kabağı, guayül ve kök sakızı gibi bitkilerdir. Nişasta ve şeker bitkileri; bu bitkilerin yumru, kökgövdesi ve şişkinleşmiş ana kökleri ile saplarından nişasta ve şeker elde edilmektedir. Bunlar; patates, yerelması, batat, kassava ve yams; şeker pancarı, şeker kamışı, hurma, akcaağaç, şeker darısı gibi bitkilerdir. Tütün ilâç ve baharat bitkileri; tütün, haşhaş, datura, atropa, yüksük vb; şerbetciotu, anason, kimyon, kişniş, dereotu, maydonoz, defne, kekik, çemen, nane, soğan, sarımsak, biber ve benzeri gibi bitkilerdir. Yağ bitkileri; ayçiçeği, susam, yerfıstığı, soya, haşhaş, kolza, aspir, hardal, yağşalgamı, hintyağı, ızgın, ketencik, pelemir gibi bitkilerdir.

Endüstri bitkileri haşhaş ve kolza gibi bir kaçı hariç hemen hepsi yazlık (bitki) olarak ekilen ve yetiştirilen bitkilerdir. Endüstri bitkilerinin tamamı fazla ışıklı ve güneşli iklimleri sever. Haçlı çiçekler (crucifera) familyasındaki bitkilerin bazıları örneğin kolza ışığa karşı toleranslıdır. Bu bakımdan başta pamuk olmak üzere gerek lif ve yağ, gerekse tütün, ilâç ve baharat bitkileri de ışıklı, açık havaları ve yüksek sıcaklıkları sever. Nişasta ve şeker bitkilerinde gerek patates ve pancar, gerekse yerelması ve batat da aşırı olmamakla beraber sıcaklık istekleri bakımından talepkârdır. Yazlık ekilirler. Patates yayla iklimine, pancar ise karasal iklime mevsimlik ve günlük sıcaklık farkları fazla olan yerlere uyum göstermişlerdir. Kışlık (bitki) olarak ekilebilen haşhaş ve kolza dahil bütün endüstri bitkileri tarla çıkışından sonraki fide dönemlerinde düşük sıcaklıklardan zarar görürler. Özellikle kar örtüsü olmayan yerlerde -6, -8°C de genç fideler zarar görür, hatta hayatını kaybeder. Fakat kışa kuvvetli, rozet şeklinde giren haşhaş ve kolza fideleri kar örtüsü altında -12, -16 °C ye kadar düşük sıcaklıklara dayanabilirler. Hemen hemen bütün endüstri bitkileri yazlık olarak ekildiğinden +3, hatta +5, +8°C’de bile zarar görebilirler. Çünkü genç fidelerin kuru madde içeriği çok düşük (% 4-8), su içeriği ise çok yüksek (% 92-96)’tir ve donmaları son derece kolaydır. Endüstri bitkilerinin yağış isteği oldukça yüksektir. Yağış denildiği vakit akla gelen yağış şekilleri yağmur, kar, kırağı, çiğ ve doludur. Dolu hariç diğer yağışlar genellikle faydalıdır. Ekonomik bir endüstri bitkileri yetiştiriciliği için yüksek yağış alınması gerekmektedir.

Endüstri bitkileri tarımı yapılacak topraklar ne çorak ve tuzlu, ne de kalkerli ve kireçli olmalıdır. Toprakların kimyasal yapıları ve tepkileri bakımından önemli bir değer olarak bilinen pH ne fazla asit ve ne de fazla kalevi olmalıdır. Endüstri bitkilerinin pek çoğunun iyi gelişip yetişebileceği toprakların pH’ sı 5.5 ile 7.5 arasında olmalıdır. Bazen istisnalar olabilir. Sadece endüstri bitkileri için değil ve bütün kültürü yapılan bitkiler için tuzlu ve çorak topraklar söz konusu olamazlar. Bitkisel üretim, özellikle tarla bitkileri yetiştiriciliği yapılacak topraklarda su hareketleri ve taban suyu seviyesi son derece önemlidir. Şeker pancarı, pamuk, ayçiçeği, kenevir ve yerfıstığı gibi, kökleri 1.5 - 2.0 m derine kadar inebilen endüstri bitkileri olduğu için taban suyu seviyesinin düşük olması gereklidir. Endüstri bitkilerinin en iyi yetişeceği ve verimli, kaliteli bir ürün alınabileceği topraklar; derin, süzek, gevşek ve hafif yapılı, kumlu-tınlı, tınlı-kumlu, hafif killi, organik maddece zengin, su tutma kapasitesi yüksek, yumuşak, iyi ısınabilen ve kolay havalanabilir topraklardır. Sadece endüstri bitkileri için değil, kültürü yapılan bütün bitkiler için toprak canlılığı, toprak küçük canlıları ve mikroorganizmalar, toprak flora ve faunası son derece önemlidir.

Endüstri bitkilerinden yağlı tohumların depolama ve muhafazalarında daha dikkatli olunmalıdır. Çünkü bunların bünyesinde önemli ölçüde yağ bulunduğundan, tahıl ve baklagiller kadar uzun süre depolanamazlar. Danedeki protein oranı arttıkça dane canlılığının korunması zorlaşmasına karşılık, özellikle su baskısı altındaki muhafazaları kolaylaşmaktadır. Daneli endüstri bitkilerinin bir çoğunda olduğu gibi, dane neminin baskı unsuru olarak kullanılmasına izin verecek kadar su oranının düşürülmesi daha fazla olabilmektedir. Su oranı % 13.5 -14.5 arasında ise yığın kalınlığı 1.0-1.5 m’yi geçmemelidir. Bünyesinde % 14.5’ den fazla nem bulunan ürünün kalınlığı 25 cm’den daha fazla olmamalıdır. Bu nedenle depoya konulacak ürünün içerisindeki nem oranı en azından % 13’ün altına inecek şekilde kurutulduktan sonra depolanması gerekmektedir. Muhafaza edilen ürünlerin kontrol edilmesi gerekmektedir. Kontroller sırasında depolanan ürünün üstten 25-30 cm’lik kısmındaki sıcaklık durumu izlenmelidir. Bu sıcaklık ambar içi havasının sıcaklığından 2-3 °C kadar yüksek ise tehlike başlamış demektir. Zaman geçirilmeden yığının aktarılması gereklidir. Aksi halde sıcaklık daha da artarak kızışma ve çimlenme başlamaktadır. Yağlı tohumlarda yağ oranı arttıkça muhafaza zorlaşır. Yağ oranı arttıkça su oranının düşürülmesi gerekir.

Endüstri bitkileri tarlaya ekildikten veya dikildikten sonra hasat edilinceye kadar yapılan tüm işlemler bakım adı altında toplanmaktadır. Gübreleme önemli bir konu ve değişik uygulamaları olduğu için ayrı bir başlık altında incelenmiştir. Gübreleme dışındaki bakım işleri; can suyu verme, kaymak kırma, çapalama, boğaz doldurma, seyreltme, tekleme, uç alma,koltuk alma, sulama, yabancı ot kontrolü ve fazla suyun direne edilmesi gibi işlemlerdir. Uç Alma: Tütün ve tohumluk pancar gibi bazı bitkilerde daha fazla verim almak için bitkinin ucunun, tepesinin belirli bir yükseklikten kesilmesi veya koparılması işlemidir. Koltuk Alma: Başta tütün olmak üzere bazı bitkilerde gövdedeki yaprak koltuklarından çıkan dalların, ürünün verimini ve kalitesini arttırmak için kesilmesi veya koparılması işlemidir.

Tohumla tohumluk farklıdır. Döllenme sonucu oluşan embriyo ve embriyo yedek besin maddesi taşıyan generatif üreme organı tohumdur. Tohumluk generatif olabileceği gibi vegetatif de olabilir. Hem generatif tohumluğun, hem de vegetatif tohumluğun mutlaka yeni bir bitki meydana getirme yeteneği ve şansı olmalıdır. Endüstri bitkileri yetiştiriciliğinde, çeşit olarak bölgenin iklim ve toprak koşullarına iyi bir şekilde uyum gösteren genotiplerin seçilmesi tohumlukta önceliğe sahip konudur. Bölgenin iklim ve toprak özelliklerinde ortaya çıkacak değişiklikleri, verim ve kalite yönünden en az kayıpla atlatılabilecek çeşitler seçilmelidir. Uygun cins, tür ve çeşit belirlendikten sonra, seçilen çeşidin kaliteli tohumluğunun kullanılması gereklidir. Kaliteli tohumluk; fiziksel ve biyolojik özellikleri yüksek, tarladaki fiziksel karışımı ve hastalık yönünden bulaşması az olan tohumluk demektir. Birim alandan alınacak yüksek verimi belirleyen dört temel faktör; iklim faktörleri, toprak faktörleri, yetiştirme koşulları ve çeşittir. Bitkisel üretimde başarıya ulaşılabilmesi için; hemen hemen hiç etki edilemeyen iklim faktörlerini iyi bilip onlara uyulması, toprak faktörlerini iyi bilip, istenilen yönde azda olsa değiştirilip toprakla anlaşılması, iklim ve toprak özelliklerine uygun cinsin uygun çeşitlerinin seçilmesi ve yetiştirme koşulları ile de bu temel faktörler arasındaki uyumsuzlukların azaltılması gereklidir. İyi bir tohumluğun kullanılması ile kendine döllenen bitkilerde verim % 20-30 kadar artırılabilirken, yabancı döllenen bitkilerde heterosis veya heterobeltiyosisden yararlanılıyorsa verim birkaç kat artırılabilmektedir. Heterosis: Kendilenmiş hatların melezlenmesi ile meydana gelen F1 döllerinin ana ve babalarından daha fazla verimli olması, hibritlerin ortaya çıkışı, melez gücü derecesidir. Heterobeltiosis: Hibrit (melez) bireylerin herhangi bir karekter (verim) bakımından en yüksek verimli anacı geçmesi derecesidir.

Ahır Gübresi: Özellikle kültürü yapılan, genellikle her türlü hayvan dışkısıdır. Yeşil Gübre: Özellikle çok yapraklı ve otsu baklagillerin, fakat genellikle başka familyalardaki bol yapraklı, tek yıllık bitkilerin yetiştirilerek % 10 çiçeklenme devresine kadar geliştirildikten sonra, derin sürülerek toprağa karıştırılması ve böylece çürütülerek topraktaki organik madde oranının artırılması işlemidir. Kompost: Her türlü organik artık ve atıkların usulüne uygun olarak fermantasyona tabii tutularak çürütülmesidir. İnorganik kaynaklı gübreler; ticari gübreler, kimyasal gübreler veya mineral gübreler adıyla da anılırlar.

Nadas, toprağın işlenerek belli bir süre boş bırakılması işlemidir. Tarlayı nadasa bırakmanın iki önemli amacı vardır. Bunlardan biri, nadas yılında yağışla gelen suyun toprakta biriktirilmesi ( nadas yapıldıktan sonra ekime kadar geçen sürede gelen yağışın % 20-22’ si birikir), ikincisi ise, toprağa karıştırılan organik atıkların parçalanmasını sağlamaktır. Yıllık ortalama yağışı 500 mm’nin altında olan yerlerde nadas uygulanır. Ortalama yağışı 400 mm olan bir yerde tarla nadasa bırakılırsa, bu yağışın % 20’si, yani 80 mm’si, diğer bir söyleyişle m2’ye 80 kg veya dekara 80 ton su biriktirilmiş olur. Böylece nadastan sonra ekilen bitki 400 mm yerine 480 mm su kullanabilecektir. Bilinçli bir ekim nöbeti uygulandığı takdirde; yabancı otlarla mücadele etmek, toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik yapısını düzeltmek ve iyileştirmek, hastalık ve zararlılarla mücadele etmek, erozyonu önlemek, toprağın verimliliğini korumak ve artırmak, toprağın değişik tabakalarından aynı derecede faydalanmak mümkün olur. Ekim nöbeti uygulamalarında işletmedeki iş bölümü akılcı ve ekonomik bir şekilde yapılabildiği gibi, işletmedeki riskler de dağıtılmış ve azaltılmış olur. Ekim nöbeti sistemlerine etki eden faktörlerin en önemlisi yağışlardır. Yağışların az olduğu yerlerde ikili ve üçlü, yağışların fazla yada sulama imkânlarının uygun olduğu yerlerde üçlü, dörtlü veya daha uzun süreli ekim nöbeti sistemleri uygulanır. Yağışın yeterli veya sulama imkânlarının bulunduğu alanlarda çapa bitkileri ekim nöbetine konulur. Türkiye’de Orta Anadolu ve Geçit Bölgeleri ile Marmara, Ege ve Akdeniz Bölgeleri şartlarında suyun bulunduğu alanlarda şeker pancarı, ayçiçeği, fasulye, patates, yonca, korunga, fiğ, kışlık tahıl yerine mısır gibi bitkiler ekim nöbetinde yer alabilir. Hayvancılığın fazla olduğu bölgelerde yem ihtiyacının karşılanabilmesi için yonca, korunga ve fiğ önemli ölçüde yetiştirilmektedir. Vejetasyon süresi ve sıcaklığın yeterli olduğu bölgelerde diğer endüstri bitkileri de ekim nöbetine girer.

İyi bir tarla toprağının meyilinin % 2’den az, derinliğinin 90 cm’den fazla, hacim olarak % 10-40 arasın­daki oranda kil ihtiva eden, granül yapıda ve hacim olarak % 5’i organik madde, % 25’i su, % 45’i mineral madde, % 25’i kadarı da hava boşluklarından oluşması ge­reklidir.

Tütün ilâç ve baharat bitkileri; tütün, haşhaş, datura, atropa, yüksük vb; şerbetciotu, anason, kimyon, kişniş, dereotu, maydonoz,defne, kekik, çemen, nane, soğan, sarımsak, biber ve benzeri gibi bitkilerdir.

Yağ bitkileri; ayçiçeği, susam, yerfıstığı, soya, haşhaş, kolza, aspir, hardal, hintyağı, ızgın, ketencik, pelemir gibi bitkilerdir.

Endüstri bitkilerinin pek çoğunun iyi gelişip yetişebileceği toprakların pH’ sı 5.5 ile 7.5 arasında olmalıdır.