Yem Bitkileri Tarımı

Türkiye’deki hayvancılık meraya dayalı ekstansif şekilde gerçekleşmektedir. Bu meraların büyük kısmı kaliteli kaba yem üretmekten çok uzaktır. Bu meralarda otlatılmak zorunda kalan hayvanların iyi ve dengeli bir şekilde beslenememesi hayvansal verimin düşüklüğüne neden olmaktadır.

Değişik ülkelerde karkas ağırlığı sığır ve danalarda 150-350 kilogramı, koyun ve kuzularda 20 kilogramı geçerken, Türkiye’de bu rakamlar son yıllarda sırası ile yaklaşık 270 ve 20 kg olarak gerçekleşmiştir.

Yem bitkileri tarımı ve çayır meralar hayvanların ihtiyacı olan yemi en ucuz ve en bol sağlayan kaynaklardır. Yem bitkileri yetiştiriciliğinin en birinci hedefi hayvan beslemedir. Hayvanları beslemede yem bitkilerinin yanında çoğu kez bağ bahçe artıkları, sap, saman, küspe, fabrika artıkları ve bazı tahıl daneleri de kullanılır. Ancak yem bitkileri sayılan diğer bitkisel materyallere göre hayvansal ürünlerin artışında birinci derecede rol oynayan tüm kalite faktörlerine sahip, yüksek verimli, yetiştiriciliği daha kolay ve daha ucuz bitkilerdir. Yem bitkileri tarımı ile birim alandan diğer birçok bitki grubuna göre daha fazla verim ve toplam sindirilebilir besin maddesi elde edilir. Bu nedenle hayvancılıkta ileri gitmiş ülkelerde
hayvancılık esas olarak yem bitkileri tarımına dayalı olarak yürütülmektedir.

Yem bitkileri ekim alanlarının tüm tarla tarımı yapılan alanlar içindeki payı 2018 verilerine göre % 11’dir.

Toprak parçacıklarının hareket halindeki su ve rüzgârla bulunduğu yerden koparılarak başka yerlere taşınıp yığılmasına “Erozyon” denir.

Erozyona karşı toprakları korumanın en etkili yolu toprak yüzeyini bitki ile örtülü tutmaktır. Bitkilerin kökleri, toprağı kavrayarak aşınımı büyük ölçüde önler. Aşınıma karşı en etkili bitki örtüsü ormandır. Ormanlardan sonra aşınımın önlenme yönünden en önemli bitki örtüsü çayır ve meralardır. Sık ve gelişmiş çayır ve mera bitkilerinden oluşan örtü tabakası, toprağı erozyona karşı çok iyi korur.

Bitki örtüsünün su erozyonunu önlemedeki etkisi, yağışın yüzey akışı haline geçmesini önlemesi ve yağmur damlalarının hızını keserek toprağa yavaş işlemesini kolaylaştırmasıdır.

Türkiye’de erozyonun bu denli şiddetli olması “tarım sisteminin bozukluğu”, “mutlak meraların aşırı bir şekilde otlatılması”, “mutlak mera alanlarının tarla haline getirilmesi” olarak üç ana nedene bağlamaktadır. Kıraç bölgelerde geleneksel tahıl-nadas sistemi uygulanmaktadır. Tahıl hasadından sonra 14-16 ay boş kalan ve hafif eğimde bulunan tarlalar tamamen erozyona açık hale gelmektedir.

Bu alanlarda toprak işlemenin eğime dik olarak yapılması erozyonu büyük ölçüde azaltmaktadır. Kurak bölgelerde sürüm yönü yanında diğer birçok kültürel önlem örneğin iyi bir ekim nöbeti, toprakların az işlenmesi, kesekli sürüm, anızlı nadas, şeritvari ekim gibi uygulamalar da erozyonu azaltmaktadır.

Baklagillerin köklerinde bitkiyle ortak yaşayan ve nodozite meydana getiren bakteri. (Rizobiyum havanın azotunu alıp biriktirerek bitkilerce
özümlenecek azotlu maddeler meydana getirir; baklagiller de onlara gerekli glüsitleri sağlar.)

Ekim nöbetine alınacak tek yıllık bir baklagil yem bitkisi hem toprağın verimliliğini artıracaktır hem de yem kaynağı olarak kullanılabilecektir. Türkiye’de ve diğer dünya ülkelerinde yapılan bir çok araştırmaya göre baklagil yem bitkilerinin toprağın değişik özelliklerine olumlu etki yaptığı ve kendisini takip eden bitkilerde verim ve kalite artışlarına yol açtığı belirlenmiştir.

Nemli bölgelerde tek yıllık yem bitkilerinin ara bitki olarak yetiştirilmesi, toprağın N bilançosuna ve organik madde oranına olumlu etki yapmaktadır. Kış döneminde örtü bitkisi olarak veya ara bitki olarak yetiştirilen tek yıllık baklagiller toprağı erozyondan koruduğu gibi, ana ürünün verimini de olumlu yönde etkilemektedir.

Yem bitkileri, doğada özellikle çayır ve meralarda rastlanan veya bu alanlarda kendiliğinden yetişen bitkilerdir. Ayrıca, kültür bitkilerinin büyük bir çoğunluğunu oluşturan serin ve sıcak iklim tahılları, endüstri bitkileri ve yemeklik baklagiller gibi yem bitkileri de tarlada yetiştirilebilir. Bu nedenle yem bitkilerini şöyle tanımlayabiliriz: Evcil hayvanların yeşil ve kuru ot, silaj, tane ve yumru yemler ihtiyacını karşılamak üzere tarla topraklarında yetiştirilen bitkilere yem bitkileri ismi verilir.

Botanik bakımdan yem bitkileri, genelde üç grupta toplanmaktadır. Bunlar
Buğdaygiller (Poaceae=Gramineae), Baklagiller (Fabaceae=Leguminosae) ve diğer familyalara bağlı yem bitkileridir.

Yem bitkileri yetiştirme istekleri yönünden Serin Mevsim ve Sıcak Mevsim yem bitkileri olmak üzere iki kısma ayrılırlar.

Serin mevsim yem bitkileri ilkbaharın erken aylarında gelişmeye başlarlar. Büyümeleri için günlük ortalama sıcaklığın + 4°C olması gerekir.

Sıcak mevsim yem bitkileri ise büyüme ve gelişmeleri için, 10 - 12 °C ‘lik günlük ortalama sıcaklığa ihtiyaç duyarlar.

Yem bitkileri ömürleri bakımından tek yıllık, iki yıllık ve çok yıllık bitkiler
olmak üzere üçe ayrılırlar.

İki yıllık yem bitkileri, ilk yılda sadece vejetatif gelişme yapan, ikinci yılda bol tohum verip ömürlerini tamamlayan bitkilerdir.

Kuru ot bitkileri: Daha çok kuru ot üretimi için yetiştirilen ve bu amaçla kullanmaya elverişli olan yem bitkileridir. Örnek, yüksek çayıryulafı
(Avena elatior), çayır tilkikuyruğu (Alopecurus pratensis), çayır kelpkuyruğu (Phleum pratense).

Yeşil gübre bitkileri: Toprağın organik maddesini arttırmak için, biçim olgunluğu dönemlerinde sürülerek toprağa karıştırılan bitkilerdir. Örnek,
taşyoncası türleri (Melilotus sp.), acıbakla türleri (Lupinus sp.), yaygın fiğ
(Vicia sativa), kırmızı üçgül (Trifolium incarnatum), koca fiğ (Vicia narbonensis), yem bezelyesi (Pisum arvense), sudanotu (Sorghum sudanense).

Bu uygulamada tahıllar olgunlaştığı zaman biraz yüksekten biçilir. Geriye kalan tahıl anızı ve yem bitkisi ya biçilip otu değerlendirilir veya hayvanlara direkt olarak otlatılır. Tahıllarla birlikte alt ekimde kullanılabilecek en iyi yem bitkisi tek yıllık yoncalardır.

• Toprak iyice ufalanmış olmalıdır

• Ufalanan toprak bastırılmalıdır

• Tohum yatağı besleyici olmalıdır

• Tohum yatağı yabancı otlardan arınmış olmalıdır

• Tohum yatağı erozyondan korunmuş olmalıdır

Sıra aralığının faydalarını şu şekilde açıklayabiliriz:
• Toprak neminden faydalanma oranı yükselir.
• Bitkiler daha uzun ömürlü olurlar.
• Ekimde daha az tohum kullanılır. Böylece tohumluk masrafı azalır. Çünkü
yem bitkisi tohumları genellikle pahalıdır.
• Minimum miktardaki gübreden, maksimum fayda sağlanır.
• Yabancı ot mücadelesi kolaylaşır.
• Daha fazla, daha temiz, daha kaliteli tohum elde edilir.

Türkiye’de bazı yetiştiriciler küçük tohumlu yoncayı arpa ile karıştırarak eker ve yoncanın bu şekilde toprak yüzeyine çıkışını kolaylaştırırlar. İşte küçük tohumlu yem bitkilerinin çıkışını kolaylaştıran bu bitkilere “Yardımcı Bitkiler” adı verilir.