TARLA BİTKİLERİ II - Deneme Sınavı - 8

Anason, kokulu ve aromatik tohumları olan, şekerleme, parfümeri, hamur işleri, içki ve ilâç sanayinde çok kullanılan tek yıllık bir bitkidir.

Şerbetçiotu diocie bir bitkidir. Dişi ve erkek çiçekler farklı bitkiler üzerindedir. Dioci çiçekli bitkilerde iki evcikli olma halidir.

Lupilin: Şerbetçi otu kozalağının etkili maddesi olan alfa asittir. Doğru cevap B'dir.

Tütün, bir keyf bitkisidir.Keyf bitkileri içinde dünyada en fazla kullanılanıdır. Tütün Yeni Dünya kökenlidir. Tütün de patates, mısır vb. bitkiler gibi Amerika’nın keşfi ile Avrupa’ya getirilmiş, zamanla dünyanın her yerine yayılmıştır. Tütün yaprağı kullanan insanlara hiçbir şekilde fayda sağlamaz.

Dünyada tütün dikim alanı 3.5 milyon ha’dır. Ekim alanı yönünden Çin % 30.6’lık pay ile ilk sırada gelmektedir. Şark tipi kalite tütün yetiştirmekte Türkiye’nin rakipleri Bulgaristan ve Yunanistan’dır.

Tütün tohumları %34-45 (yüzde otuzdört-kırkbeş) oranında yağ içermektedir. Yağ yarı kuruyan yağlardandır. Boya ve sabun yapımında kullanılır.  Yağ yarı kuruyan yağlardandır. Boya ve sabun yapımında kullanılır. Yemeklik olarak da değerlendirilebilir. Kaliteli bir yağdır. Nikotin sülfattan zirai ilâç yapımında yararlanılır. Meyvelerine ise kapsül denir.

Doğu, Güneydoğu Tütünleri; sert içimli, tok, kokulu ve kehribar sarısı renk gösteren oldukça kaliteli tütünlerdir. Nikotin oranı % 2-4 kadardır. Artık yetiştirilmemektedirler.

Tütün fidesi yetiştirilecek yerin bazı özelliklerinin olması gerekir:
• Tütün fidelikleri işletmeye yakın olmalı,
• Fidelik toprağı dezenfekte edilerek hastalık ve zararlı etmenleri yok edilmeli,
• Fideliğin kolay ısınabilmesi için yönü güneye bakmalı, kuzeye kapalı olmalı,
• Fidelikte hastalık ve zararlı gelişmemesi için, yakınında lağım kanalı ve gübrelik gibi yerler olmamalıdır.

Tohumlarında %50-55 yağ bulunur. Tohumlar aynı zamanda hamur işleri ve şekerleme sanayinde kullanılır. Afyon ve alkaloidleri, özellikle de morfin, acı ve ağrı dindirici, teskin edici ve kan durdurucu (pıhtılaştırıcı) etkisi nedeniyle tıpta geniş ölçüde kullanılmaktadır.

Güzel kadınotu, Atropa olarak isimlendirilen Patlıcangiller familyasından olup, patlıcana çok benzer. Bitkinin ihtivaettiği alkaloid (atropin), etkisi yüksek bir zehirdir. Atropin, zehirlenmelere, sinir, göz, astım, kalp ve diğer hastalıklara karşı kullanılmaktadır. Bitkinin yaprak ve sapları %1 dolayında alkaloid içerir. Ayrıca İtalya’da bayanlar yüzlerine sürdükleri için “Belladona” denilmiştir. Atropin denilen kalp ilacı yapımında kullanılır.

Baldıran, 1-2 m boyunda gösterişli bir bitkidir. Bitkinin birkaç türü vardır. Eski Yunan’da cezalandırılan insanlara bu bitkinin zehiri ile intihar etme imkânı tanınmıştır. Bitkinin zehiri öldürücüdür. Bitkinin özsuyu veya şurubu içildiğinde, ölüm kaçınılmazdır. Sokrates ve diğer bazı düşünürler baldıran zehiri içerek intihar etmişlerdir. Baldıran, anasonun akrabasıdır. Tek yıllık, otsu formdaki bitki kazık köklü olup, yan kökleri iyi gelişmemiştir.

Tütün İngiliz ve Venedik gemicileri tarafından (1601-1605) İstanbul’a getirilmiştir. Çoğu ülkede olduğu gibi Türkiye’de de çok şiddetli bir tepki ile karşılaşmıştır. 1646 yılında Şeyh’ül İslâm Muhammed Bahai Efendi, tütünün haram olmadığına fetva vermiş ve tütünden iyi gelir sağlanacağı anlaşıldığından, 1680’den sonra yetiştirilmesi ve kullanımı serbest bırakılmıştır. Nitekim 1687 yılında Sultan II. Süleyman’ın emirnâmesi ile Makedonya’da Yenice, Kırcaali, Drama ve Serez ile Suriye’de Lazkiye’de tarımına başlanmıştır. Tütün önceleri pipo, daha sonra enfiye, en sonunda puro ve sigara olarak kullanılmıştır (1809).

Dünyada tütün dikim alanı 3.5 milyon ha’dır. Ekim alanı yönünden Çin %
30.6’lık pay ile ilk sırada gelmekte ve bu ülkeyi Hindistan % 13.3, Brezilya % 11.0, Endonezya % 5.3, Zimbabve % 4.3 ve ABD % 2.7 ile takip etmektedir. Şark tipi kalite tütün yetiştirmekte Türkiye’nin rakipleri Bulgaristan ve Yunanistan’dır. Dünya tütün üretimi 6.3 milyon tondur. Tütün en fazla Çin, Brezilya, Hindistan, Endonezya, ABD ve Türkiye’de üretilmektedir.Dünyada üretimdeki payı % 4.0 iken, şark tipi kalite tütün üretimindeki payı % 50’ nin üzerindedir. Kalite tütün üretiminde Bulgaristan % 28, Yunanistan % 14 ve Yugoslavya % 6 paya sahiptir

Tütün meyvelerine Kapsül denir. Kapsül şekli ve büyüklüğü kalıtsal olmakla beraber, ekolojik şartlara da bağlıdır. Kapsüller küre, silindirik veya basık küre şekilli olabilir. Kapsül uçları sivridir. Tütün üzerinde 40-200 kapsül bulunabilmekte, bazen bu sayı 400’e çıkmaktadır. Tohumlar böbrek şekilli olup, son derece küçüktür. Tohumlar üzerinde çalışma yapan araştırıcılar, kapsüldeki tohum sayısının 2500-4000 adet; bazıları da 8000 adede çıktığını belirtmektedir. Bitkideki tohum sayısının 400 bin kadar olabileceği, hatta 1 milyon civarında olduğu ifade edilmektedir. Tohumların bin dane ağırlığı 0.07 - 0.09 g’dır. 12-15 bin adet tohum 1 g’dır. Hektolitre ağırlığı 39-44 kg’dır. Renk kahverengiden siyaha kadar değişir.Tohumunda % 10-15 su ve % 40-45 yağ bulunur. Geri kalanı da karbonhidrat ve proteinlerden ibarettir. Tütün yağı parfümeri sanayinde de kullanılır.Tohum canlılığını 30 yıl kadar koruyabilmektedirler.

Şark ve Türk tipi kalite tütünleri sorunlu, besince fakir ve eğimli alanlarda iyi
yetiştiği halde, Amerikan tütünleri derin, besince zengin ve drenajı iyi topraklarda yetişirler. Tütün taban arazilerde verimli ve kalitesiz; kır, kırtaban, yaka ve cebel arazilerde düşük verimli ve iyi kaliteli olur. Tütün taban arazilerde yetiştiriliyor ise, ihtiyaç olduğunda karık, yağmurlama ve damla sulama yöntemleri ile sulanabilir. Sonbaharda derin işlenmiş arazi ilkbaharda tütün dikiminden bir ay kadar önce tekrar kültüvatör ile 10 cm derinliğinde işlenir. Sürgü veya tırmıkla düzeltilir. Kalite tütünlerine ticari gübre verilmez. Gübrelemeyle verim artsa da kalite düşer. Dekara verilecek 2 ton ahır gübresi uzun zaman yeterli olur. Tütünün azot ihtiyacı, verilen 2 ton/da çiftlik gübresi ile kalitede herhangi bir azalma olmadan karşılanmaktadır. Gübreler tarla hazırlığı ile verilmelidir. Tütün fide ile yetiştirilmektedir. Bunun iki sebebi vardır:
• Tohumlar çok küçük olduğu için geniş sahalara ekimi zordur.
• Vejetasyonu kısaltmak suretiyle iki aylık bir süre kazanılır. İyi bir kurutma
için bu gereklidir.
Tütün fidesi yetiştirilecek yerin bazı özelliklerinin olması gerekir:
• Tütün fidelikleri işletmeye yakın olmalı,
• Fidelik toprağı dezenfekte edilerek hastalık ve zararlı etmenleri yok edilmeli,
• Fideliğin kolay ısınabilmesi için yönü güneye bakmalı, kuzeye kapalı olmalı,
• Fidelikte hastalık ve zararlı gelişmemesi için, yakınında lağım kanalı ve
gübrelik gibi yerler olmamalıdır.
Tütün tohumu özel hazırlanmış ılık yastıklara ekilir. Bir ılık yastık yapımında
1.20 m genişliğinde ve 10-12 m uzunluğunda toprak içinde 30-35 cm derinliğinde çukurlar açılarak kenarı tahta, tuğla veya betonla çevrelenir. Üzerini kapatmak için camekân veya ince kaput bezi kullanılır. Yastığın dip kısmına 5 cm kalınlığında çalı veya çakıl, üzerine 20 cm orman toprağı ve en üste ise 5-10 cm koyun veya keçi gübresinden hazırlanmış harç konur. Yastık her yıl hazırlanmaz, harcı değiştirilir

Tütün hasada gelince;
• Yaprak uçları ve kenarları kınalaşmaya başlar,
• Yaprakta kurbağalaşma belirir,
• Yaprak uçları hafif aşağı sarkar,
• Dip yapraklar tamamen sararır,
• Tütün yaprağı kırıldığı zaman çıt sesi çıkarır.

Bugün dünyada 100 bin ha ekim alanı ve 60-70 bin ton tohum üretimi, dekara 60-65 kg tohum verimi vardır. Tıbbi amaçlar için kullanılmak üzere 250 ton
morfin asetat üretilmektedir. Üretim Birleşmiş Milletler denetimi ve gözetimi ile
yapılmakta ve morfin üretimi olan ülkelere bu miktar kota ile dağıtılmaktadır.
Türkiye’nin kotası % 40 olup ihtiyaç olan morfin asetatın 100 tonunu üretmektedir. Türkiye tohum üretimi ve ekimi bakımından Çek Cumhuriyeti’nden sonra ikinci sıradadır. Avrupa’da Fransa, Almanya, Macaristan, Romanya, Avusturya, Slovakya ve Hırvatistan gibi Birlik üyeleri ile Hindistan ve Avustralya gibi ülkelerde lisansla haşhaş tarımı yapılmaktadır.
Türkiye için haşhaş, kültür bitkileri içerisinde rekabet kabul etmez ulusal bir
servet kaynağıdır. Romalılar bu bitki cinsine çocuk maması anlamına gelen papa
sözcüğünden esinlenerek papaver demişlerdir. Bitkinin yetiştirilen türü olan
somniferum kelimesi uyku verici anlamına gelmektedir. Haşhaş hem ilaç bitkisi
hem de bir yağ bitkisidir. İlk defa bitkinin özsuyu bebek mamalarına karıştırarak
iyi uyumaları için kullanılmıştır.

Haşhaş tarımı yasa ile tanzim edilmiştir. Devlet adına Toprak Mahsulleri Ofisi
ekim yaptırır, kontrol eder ve denetler. Üreticiler kuru haşhaş kapsüllerini Ofise
teslim etmek zorundadır. Kuru kapsüller Bolvadin/Afyon’daki fabrikada işlenir ve
ekstraksiyon yöntemi ile morfin alınır ve pazarlanır.

Halk arasında yüksükotu olarak bilinen digitalis türleri, gösterişli ve güzel çiçeklere sahip olduğu için park ve bahçelerde süs bitkisi olarak da yetiştirilmektedir. Digitalis’ten elde edilen digitalin bir heterozittir ve kalp atışlarını yavaşlatıcı, kasılmalarını düzeltici ve kuvvetlendirici etki yapmaktadır. Digitalin, henüz yapay olarak yapılabilmiş değildir. Digitalinin etkili maddesi digitoksit’tir. Bu madde yüksükotu yapraklarında %1-3 oranında bulunmaktadır.

Anason, kokulu ve aromatik tohumları olan, şekerleme, parfümeri, hamur işleri, içki ve ilâç sanayinde çok kullanılan tek yıllık bir bitkidir. Anason, Türkiye’de
özellikle Göller Yöresi, Ege ve Marmara Bölgesi’nde, il olarak da Burdur, Isparta,
Denizli, Kütahya ve İzmir’de üretilmektedir.