TARLA BİTKİLERİ I

Yemeklik tane baklagiller yararlanma ve kullanma şekillerine göre özellikle proteince zengin bitkilerdir. İnsan beslenmesinde hayvansal proteinler, bitkisel proteinlerden daha uygun olmasına rağmen gerekli olan hayvansal proteinin sağlanamadığı yörelerde besinleri biyolojik olarak tamamlayacak bitkilere gerek vardır. Yapılan çalışmalar yemeklik tane baklagillerin bu yönden çok uygun olduğunu göstermektedir.

Tüm baklagillerde olduğu gibi yemeklik baklagiller de bünyelerinde yüksek oranda (% 18-36) protein bulundurdukları için beslenmede büyük önem taşırlar.

Doğru cevap A'dır.

Yemeklik baklagillerin ekildikleri toprakları organik maddece zenginleştirmeleri yanında, toprağın ısınma, havalanma ve su tutma güçlerini artırmaları ve bazı çapa gören baklagillerin tarlayı yabancı otlardan arınmış halde bırakmaları nedeniyle, kendinden sonra ekilecek bitkilere uygun toprak koşulları hazırlayarak ekim nöbetinde önemli ve olumlu rol oynamaktadırlar. Doğru cevap B'dir.

Son 2009 verilerine göre ülkemizde en fazla ekim alanına sahip yemeklik baklagil cinsi 505 165 ha ile nohuttur. Nohudu 318 675 ha ile mercimek, 98 233 ha ile fasulye,b10 263 ha ile bakla izlemektedir. Ülkemizde, bezelye ve börülce toplam yemeklik baklagiller içerisinde ekim alanlarının aldığı  pay yönünden oldukça düşük değerler göstermektedir. Doğru cevap C'dir.

TSE 141'e göre Çalı çeşide giren kuru fasulyelerin tane renkleri beyaz, şekilleri böbreği andırır ve taneler genellikle orta büyüklüktedir. Doğru cevap D'dir.

TSE standartlarına göre ülkemizde alım ve satımı yapılan börülce çeşitleri Ak börülce, Karnıkara, Sarı göbek ve Kırmızı börülcedir. Kara göbek adında bir tür bulunmamaktadır. Doğru cevap E'dir.

Fasulye tanesinin en dış kısmında yer alan tohum kabuğu (testa), kotiledonlar ve embriyoyu sarar ve tanenin yaklaşık % 6.6-9.6’lik kısmını oluşturmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Börülce iyi drene edilmiş her türlü toprakta yetişir. Hafif kumlu topraklardan ağır killi topraklara kadar değişik toprak tiplerinde yetişir. Tuzlu ve alkali toprakları sevmez, nötr ve hafif alkali topraklarda daha iyi yetişir. Orta verimli topraklarda daha iyi sonuçlar vermektedir. Doğru cevap B'dir.

Toprakta su eksikliğinin ilk belirtisi, açık-yeşil renkli olan yaprakların koyu mavi-yeşil renge dönüşmesidir. Renk değişimi görüldüğünde sulama yapmak zorunludur. Doğru cevap C'dir.

Börülce hasadında dikkat edilecek en önemli nokta, baklaların çatlayarak tane dökülmesinin en düşük düzeyde tutulmasıdır. Hasadın erken yapılması tane yüzenin kırışık kalmasına neden olur. Doğru cevap D'dir.

Börülcenin kuru tanelerinin kimyasal yapısı aşağıdaki gibidir:

Su: % 12.0

Protein: % 24.6

Yağ: % 0.7

Karbonhidrat: % 55.7

Selüloz: % 3.8

Mineral madde: % 3.2

Kalsiyum % 0.7

Fosfor % 0.49

Demir % 3.8

Doğru cevap E'dir.

Ülkemiz tarım alanlarının %10’unu kapsayan yemeklik baklagil bitkileri, gerek sahip oldukları yüksek protein içeriği nedeniyle beslenme ve gerekse azot bağlama özelliklerinden dolayı ekim nöbeti sistemlerinde aranan bitkilerdir.

Tüm baklagillerde olduğu gibi yemeklik baklagiller de bünyelerinde yüksek oranda (% 18-36) protein bulundurdukları için beslenmede büyük önem taşırlar.

Hayvansal proteinlerin tüm bölgelerde tüketilmesi yanlıştır. Bazı bölgelerde insanların et yememeleri (vejeteryan olmaları) doğru cevap olacaktı.

Yemeklik tane baklagiller yararlanma ve kullanma şekillerine göre özellikle proteince zengin bitkilerdir. İnsan beslenmesinde hayvansal proteinler, bitkisel proteinlerden daha uygun olmasına rağmen gerekli olan hayvansal proteinin sağlanamadığı yörelerde besinleri biyolojik olarak tamamlayacak bitkilere gerek vardır. Yapılan çalışmalar yemeklik tane baklagillerin bu yönden çok uygun olduğunu göstermektedir. Çeşitli cinslerin kuru taneleri bileşiminde % 18-36 oranında protein kapsamaktadırlar. Bu proteinlerin hazmolunabilirlik dereceleri yüksek olup; vücutta sentezlenemeyen değerli aminoasitleri içermektedir. Bu oran tahıllardaki protein oranının yaklaşık 2 katıdır.

Ülkemizde yemeklik tane baklagiller adı altında nohut, mercimek, fasulye, bakla, börülce ve bezelye olmak üzere altı tane cins incelenir. Buğday bunlardan biri değildir.

Ekim nöbetine baklagillerin sokulması ile o tarladan kaldırılan ürün miktarında belirli bir artış sağlanabilmektedir. Baklagil köküyle ortak yaşama giren Rhizobium türü bakteriler, havada serbest halde bulunan, ancak canlılar tarafından doğrudan yararlanılamayan azotu yaşadıkları ortama bağlarlar. Bu şekilde baklagiller, köklerinin yayıldığı toprak katlarını organik azotça zenginleştirirler ve daha sonra ekilen bitkiler bu azottan faydalanırlar. Baklagillerin ekim nöbetinde yer alması azotlu ticari gübrelerin kullanımını azaltacağından hem parasal, hem de toprak ve toprak suyu kirlenmesi yönünden ayrı bir önem taşımaktadır. Yemeklik baklagillerin ekildikleri toprakları organik maddece zenginleştirmeleri yanında, toprağın ısınma, havalanma ve su tutma güçlerini artırmaları ve bazı çapa gören baklagillerin tarlayı yabancı otlardan arınmış halde bırakmaları nedeniyle, kendinden sonra ekilecek bitkilere uygun toprak koşulları hazırlayarak ekim nöbetinde önemli ve olumlu rol oynamaktadırlar.

Dünya verilerine göre en fazla ekim alanına sahip yemeklik baklagil cinsi 25 211 468 ha ile fasulyedir. Fasulyeyi 11 862 341 ha’lık ekim alanıyla börülce ve 11 081 938 ha ile nohut izlemektedir. Bezelye, mercimek ve bakla ekim alanları ise sırasıyla 6 158 809, 3 637 008 ve 2 507 855 ha’dır. 2009 verilerine göre dünyada 19 723 330 ton ile en fazla üretimi yapılan cins fasulyedir ve fasulyeyi 10 379 890 ton ile bezelye, 9 774 082 ton ile nohut izlemektedir. Börülce, bakla ve mercimeğin ise üretimleri sırasıyla 5 689 562 ton, 4 096 682 ton ve 3 595 177 tondur.

Verilere göre ülkemizde en fazla ekim alanına sahip yemeklik baklagil cinsi 505 165 ha ile nohuttur. Nohudu 318 675 ha ile mercimek, 98 233 ha ile fasulye, 10 263 ha ile bakla izlemektedir. Ülkemizde, bezelye ve börülce toplam yemeklik baklagiller içerisinde ekim alanlarının aldığı pay yönünden oldukça düşük değerler göstermektedir. Bezelye 1 365 ha ekim alanı ile en az yetiştirilen baklagil cinsidir. 2008 verilerine göre ülkemizde 518 026 ton ile en fazla üretimi yapılan cins nohuttur ve nohudu 154 630 ton ile fasulye, 131 188 ton ile mercimek, 20 668 ton ile bakla izlemektedir. Börülce üretimde 3 072 ton ile son sırada yer almaktadır. Ülkemizde yemeklik baklagil cinslerinde makineli tarıma geçiş, yeni çeşitlerin ve yetiştirme tekniklerinin geliştirilmesi ile birim alan verimleri artmış ancak istenilen düzeye ulaşamamıştır.

Kültür fasulyesinin (P. vulgaris L.) kökeni uzun süre tartışma konusu olmuştur. 18. yy ortalarına kadar botanikçiler fasulyeyi Hindistan kökenli kabul etmişlerdir. De Candolle (1959)’un açıklamalarına göre fasulyenin botanikçiler tarafından 16. yy’da “Türk Fasulyesi” adıyla anılması, Yunanlılarında bu bitkiye fasiolus ve dolichus adları vermiş olmaları fasulye’nin Batı Asya kökenli olduğu kanısını uyandırmıştır. Peru’nun eski mezarlarında çıkan tohumlar arasında fasulye tohumu bulunması ile fasulye’nin Amerika kökenli olduğu anlaşılmıştır. Fasulye’nin yabani formu kesin olarak bilinmemekle birlikte, morfoloji, coğrafi dağılış, ekoloji ve genetik ilişkiler yönünden yapılan karşılaştırmalar, Meksika ve Orta Amerika’da yabani olarak yetişen sarılıcı baklagil formlarının P. vulgaris’in progenitörü olduğunu göstermiştir. Gentry (1968), yabani ve kültür formlarının evolusyonunda Ph. harmsianus’un yabani form olabileceğini ileri sürmüştür. Zhukovsky (1950), fasulye’nin tropik Amerika ve Quatemala’da 2400m yüksekliklerde yetişen Ph. macrolepis’ten türemiş olabileceğini bildirmiştir (Şehirali 1988’den).

Proteinlerin tüketici için değeri biyolojik değer, hazmolma derecesi ve protein etkinlik derecesi (PER) ile değerlendirilir. Biyolojik değer; gıda maddeleri ile bünyeye alınan proteinlerin vücut proteinlerinde sentezlenme oranı, hazmolma derecesi; gıda maddesi olarak alınan proteinlerin (ham) sindirim sistemi boyunca emilerek tutulan miktarının oranı ve proteinin etkinlik derecesi ise vücuda alınan bir birim proteinin canlı ağırlıkta oluşturduğu artış miktarı anlamlarına gelen bu değerler hayvansal gıdalardaki proteinlerde bitkisel gıdalardaki proteinlerden daha yüksektir.