TARLA BİTKİLERİ I - Deneme Sınavı - 21

Çeltik tanesinin depolanmadan önceki nemi % 14 olmalıdır.

Ülkemiz çeltik tarımında bir yetiştirme döneminde 1800 – 2000 mm su, bitki tüketimine sunulmaktadır.

Çeltik tavalarında eğim en fazla % 0.4 olmalıdır.

Ülkemizde çeltik ekiminde yoğun olarak kullanılan yöntem El ile serperek ekim yöntemidir.

Kuşyemi tanesinde kuru maddenin bileşiminde % 19 protein vardır.

Ülkemizde çeltik yetiştiriciliğinin tamamına yakını Tava çeltiği ile yapılmaktadır.

Ankara çeltik ekiminin yaygın olduğu illerimizden biri değildir.

Kavuzlu ürüne “çeltik” denir. Yalnız çiçek kavuzları soyulmuş ancak, pirince işleme
ve parlatma işlemi görmemiş taneye de “kargo” (brown rice) adı verilir.

Çeltiğin minimum çimlenme sıcaklığı 12 °C’dir.

Doğal yetişme alanları (habitat) ıslak-sulak ve bataklık alanlar olan çeltik bitkisi, bütün tropik ve suptropik dünyaya yayılmıştır.

Çeltik tarımı dünyada su rejimine göre üç yetiştirme sisteminde yapılmaktadır: 1. Susuz, tarlada su göllendirmeden yapılan kırçeltiği tarımı. Japonya, Çin gibi bazı ülkelerde ekiliş alanının %30’u kırçeltiği tarımına ayrılmıştır. 2. Sulu, tarlada 5-50 cm yüksekliğinde su bulundurulmasıyla alçak tavalarda yapılan çeltik tarımı. 3. Derin su çeltik tarımı, tarlada 51-60 cm yüksekliğinde su bulundurularak yapılan derin su çeltik tarımıdır. Buna göre çeltikte; kırçeltiği, alçak tava ve derin çeltik çeşitleri ortaya konulmuştur. Buna göre çeltik yüksek yaylalarda, su ve sulama olanağına göre çeltik tarlasında tavalar içinde veya Afrika kıtasında olduğu gibi sel basmaları ile akarsu ve nehir kenarlarında yetiştirilebilir. Kültürel teknikler ve geniş ekolojik bölgelerin dağılımına göre değişik varyete ve çeşitler geliştirilmiştir. Dünya çeltik ekim alanlarının %4’ne kırçeltiği, %21’ne derin su ve %75’ne tava çeltiği çeşitleri yerleşmiştir. Ülkemizde hemen tamamı tava çeltiği çeşitleridir.

Türkiye tarım bölgelerinde çeltik ekilişi ve üretimi incelendiğinde, Marmara, Karadeniz ve Orta Kuzey bölgeleri ekiliş ve üretimin %80’ni karşılamaktadır. Çeltik ekiminin yaygın olduğu illerimiz ise Edirne, Samsun, Çorum, Balıkesir, Sinop, Çanakkale, Çankırı, Kastamonu illeri olup, bunları Diyarbakır ve İçel illeri izlemektedir. Tuzlu ve alkali toprakları ıslah etmek bakımından GAP alanında çeltik tarımının artması gündeme geldiğinde, bölgedeki fazla işgücüne de yeni iş alanları ortaya çıkabilir.

Çeltik bitkisinde tane; karyopsis ile onu sıkıca saran (yapışmadan) iç kavuz ve kapçıktan oluşur. Çeltik pirince işlendiğinde kepeğe ayrılan tane kabuğunda renk beyaz, açık kahverengi, benekli kahverengi, kahverengi, kırmızı, karışık mor ve mor olabilir. Bu kavuzlar harman sonunda da karyopsisten ayrılmaz. Kavuzlu ürüne “çeltik” denir. Yalnız çiçek kavuzları soyulmuş ancak, pirince işleme ve parlatma işlemi görmemiş taneye de “kargo” (brown rice) adı verilir. Dünya ve ülkemizde yetiştirilen çeltik çeşitleri tane iriliğine ve vejetasyon süresine göre sınıflandırılır.

Çeltikte minimum çimlenme sıcaklığı 12°C olmasına rağmen, günlük ortalama sıcaklığın 20°C’nin üzerinde seyrettiği yerlerde iyi yetişir. Çiçeklenme ve tozlanma dönemindeki düşük sıcaklıklar (10-17 °C) salkımda sterilite-kısırlık oranını artırır ve boş başakçıkların veya salkımların miktarı artar.

Kullanılacak tohumluk, ekolojiye uygun ve temiz olmalıdır. Genel olarak; kılçıklı çeşitler daha az verimli topraklarda, kılçıksız çeşitler yüksek verimli topraklara uygundur. Ülkemizde tarımı yapılan küçük taneli çeşitlerde 15 kg/da, orta taneli çeşitlerde 17-18 kg/da ve iri-uzun taneli çeşitlerde 20 kg/da tohumluk önerilmektedir.

Kullanılacak gübre miktarı toprak özelliği, ekilen çeşit ve ekim zamanına göre değiştiğinden 15 kg/da azot uygulanmalıdır. Çeltiğin azotlu gübre isteği fazladır. Bu isteği 80 kg/da amonyum sülfat veya 33 kg/da üre ile karşılanabilir. Azot üç dönemde verilirse daha iyi olur. 1/3’ü ekim öncesi, 1/3’ü kardeşlenme başlangıcı ve 1/3’ü de salkım oluşum devresinde uygulanmalıdır.

Çeltik pirince işlenince 100 kg’da şu ürünler alınır: 50-60 kg Sağlam pirinç (bu toplama pirinç ya da çeltik randımanı adı verilir.) 10-20 kg Kırık pirinç 13 kg Pirinç kepeği 3 kg Pirinç cila unu 20 kg kavuzlardır.

Buğdaygiller familyasının Phalarideae oymağına giren kuşyeminin, bilinen 7 türü vardır. Bunlardan 4’ü yem bitkisi olarak önem taşır. Bazıları yarı yabani form olup, ılıman ülkelerde çok yıllık olarak yetişirler. Kuşyeminin gen merkezi Vavilov’a (1951) göre, Batı Akdeniz ülkeleridir. Kuşyemi tek yıllık ve yazlık bir bitkidir. Kültür çeşitlerinde, kromozom sayısı 2n=12 olarak bulunmuştur. Yabanisi yumrulu kanyaştır (P. tuberosa). En fazla kuşyemi olarak tüketilir. Arjantin, Meksika, Fas, İspanya, İtalya ve Türkiye en fazla kuşyemi yetiştirilen ülkeler olmakla beraber, tarımı gittikçe azalmaktadır. Yurdumuzda daha çok, dış satım ürünü olarak önemlidir. Trakya bölgesinde, çok az bir kültürü vardır. Dolayısıyla İç Anadolu bölgesinde değil Trakya’da ekimi yapılmaktadır.

Çim kökü sayısı bir tanedir. Yüzlek, saçak kök sistemine sahiptir. Bitki boyu 30-60 cm, sap narin ince yapılı, 3-4 mm çapında ve içi boştur. Kuşyemi kardeşlenebilir, her sap uçta bir çiçek topluluğu taşır. Yaprakta kulakçık yoktur. Yaprak kını, çıktığı boğumun üzerindeki boğum arasını sarar. 4-5 mm enindeki zarımsı yakacık sapı sarar. Yaprak ayası çok kısa, dar ve sivri uçludur. Sap ve yaprakta protein oranı, diğer tahıllara göre oldukça yüksektir. Bu nedenle daneleri küçük evcil hayvanlar, sapları ise, büyük baş hayvanlar tarafından sevilerek yenir. Vejetasyon süresi 60-65 gündür. Sonuç olarak yüzlek ve saçak kök ifadesi doğrudur.

Normal hasatlarda su oranı % 20 ye düştükten sonra yapılır. Örneğin makineli hasatlarda nem oranı % 19 dan düşük olmalıdır.