TARIMSAL YAPILAR VE SULAMA

Çevre sorunları doğal yapıyı ve doğanın işlevini çok değişik şekilde etkileyebilir. Dolayısıyla kirlilik sorunları da etki şekillerine göre ikiye ayrılabilir. Bunlar; rahatsız edici ve doğrudan zararlı çevre sorunları; hava, su ve toprak kirliliği; rahatsız edici ancak doğrudan zararlı olmayan çevre sorunları; düzensiz yapılaşma, otoyollar şeklinde sıralanabilmektedir.

Hava kirleticiler kimyasal yapılarına göre sınıflandırılabilirler. Bunlar; kükürt içeren bileşikler, azot içeren bileşikler, karbon içeren bileşikler, halojen içeren bileşikler, toksik madde içeren bileşikler, radyoaktif madde içeren bileşikler şeklindedir.

Hava kirliliğinin insanların başlıca üst solunum yolu, dolaşım sistemi ve sinir sistemi üzerinde zararları olduğu ve insanları psikolojik olarak etkilediği bilinmektedir.

Genellikle sonbahar veya kış mevsiminde görülebilen atmosferik inversiyon, önemli bir hava hareketliliği olup şehir içi bölgelerindeki ciddi hava kirlenmesi sonucu ölümcül atmosferik şartlar oluşabilmektedir.

Londra’da, 1952 yılında atmosferik inversiyon sonucu, bir hava kirliliğinin yaşanmasından dolayı bu tip hava kirlenmesi olayına Londra Smog’u adı da verilmektedir.

Hava kirliliğinin kontrolünde katı partikül kirleticiler için genellikle siklonlar, elektrostatik filtreler, torba (kumaş) filtreler, ıslak tutucular kullanılırken gaz formundaki kirleticiler için absorbsiyon, adsorbsiyon, yakma gibi teknikler kullanılmaktadır.

Sudaki çeşitli kirleticileri genel olarak üç başlık altında toplamak mümkündür. Bunlar; biyolojik kirlenme etkenleri (mikroorganizmalar, fermante olabilen organik maddeler, bitkilerin çok fazla büyümesine neden olan kirleticiler); kimyasal etkenler (endüstriyel kökenli çeşitli kimyasal atıklar, deterjanlar, böcek ve bitki ilaçları, kimyasal gübreler ve petrol kökenli kirleticiler) ve fiziksel kirlenme etkenleri (ısınma ve radyoaktivite, sediment kökenli kirleticiler) şeklindedir.

Su kirliliğine sebep olan kaynaklar evsel, ticari, endüstriyel, doğal ve tarımsal olmak üzere beş başlık altında incelenebilir.

Toprak kirleticileri organik ve inorganik kirleticiler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Organik kirleticiler; Pestisitler 1. İnsektisitler (Böcek öldürücüler), zararlı hayvansal canlılara karşı 2. Fungisitler (Mantar öldürücüler), zararlı mantarlara karşı 3. Herbisitler (Yabancı ot öldürücüler), zararlı bitkisel canlılara karşı 4. Rodentisitler (Kemirici hayvan öldürücüler) 5. Nematositler (Nematod öldürücüler) ve petrol atıkları şeklinde sıralanırken inorganik kirleticiler, ağır metaller; azot ve fosfor içeren maddeler ve radyoaktivite içeren maddeler şeklinde sıralanmaktadır.

Kir­liliğe neden olan kirleticiler, fiziksel, kimyasal ve biyolojik ana başlıkları altında ve atmosfer ve ekolojik sistemlerde yaptığı etkilere göre sınıflandırılırlar.

Hava kirleticiler, kimyasal özellik ve yapılarına, atmosfere erişme durumlarına, yönetmelik veya yasal düzenlemelerdeki tanımlamalara göre sınıf­landırılabilir. Hava kirleticiler kimyasal yapılarına göre aşağıda verildiği şekilde sınıflandırılabilirler:

Atmosfere erişim yollarına bağlı olarak kirleti­ciler birincil ve ikincil kirleticiler olmak üzere iki sınıfa ayrılmaktadırlar. Birincil kirleticiler atmos­fere kaynaktan direkt gönderilen ve bir değişime uğramayan kirletici bileşenleri temsil ederken ikin­cil kirleticiler kaynaktan çıktıktan sonra atmosfer­de bulunan diğer maddelerle kimyasal reaksiyona girip bu reaksiyonlar sonucu ortaya çıkan kirletici bileşikleri temsil etmektedir. Yer seviyesi ozonu ve smog (fotokimyasal sis) oluşumunda ortaya çıkan peroksiasetilnitrat (PAN) kirletici bileşikler ikin­cil kirleticilerdir. Oysa bunların oluşumuna zemin oluşturan yanmamış hidrokarbonlar ve azot mo­noksit (NO) birincil kirletici grubundadır. Yasal düzenlemelerle kontrol edilen hava kirleticiler ise yaygın kirleticiler dediğimiz kükürt dioksit, azot oksitler, partikül madde ve az miktarda olsalar bile atmosferde yarattıkları etkiye bağlı olarak ifade edi­le kurşun (Pb), karbon monoksit, ozon (O3) gibi hava kirleticileridir.

Fitotoksik Etki: Özellikle kimyasal maddelerin ve tarımsal ilaçların bitki üzerinde meydana getirdiği zehir etkisidir.

Şu an ozon bozunmasında en çok tanınan ve kullanımı önce kontrollü olarak azaltılan ve niha­yet yasaklanan bileşikler kloroflorokarbonlardır. Geçmişte iklimlendirme cihazlarında soğutucu bileşik, polimer köpüklerde şişirme ajanı, aerosol­lerde veya elektronik endüstrisinde temizleme ajanı veya çözücü olarak kullanılan bu kimyasallar, ozon tabakasını tahrip etme konusunda en büyük suç­lu olarak ilan edilmiştir.

Tarihsel gelişim sürecine göre kloroflorokarbon (CFC) yerine önce hidroflorokarbonlar üretilmiştir. Hidroflorokarbonlar yapılarında en az bir hidrojen molekülü içerdiklerinden troposferde bozunmaya uğrayarak stratosfere ulaşmaları, böylece ozon ta­bakasına zarar vermeleri engellenmeye çalışılmıştır. Diğer bir alternatif ise perflorokarbonların kulla­nımıdır. Ozon veya hidroksil radikali ile reaksiyo­na girmediklerinden dolayı ozon bozunumu veya smog oluşum potansiyelleri olmayan bileşiklerdir. Ancak literatüre göre bu tür ozon bozunumu veya smog oluşum potansiyeli düşük olan bu bileşikle­rin sera gazı etkisi yüksek olabilmektedir.

Katı partiküllerin merkezkaç kuvveti yardımıyla baca gazından mekanik olarak ayrılarak toplandığı sistemler siklon olarak adlandırılmaktadır Çalışma prensibi katı parçacık veya sıvı damlacık yüklü ga­zın silindir şeklindeki siklon içerisine dış yüzeyden eksene dik olarak verilerek hızlıca döndürülmesi esasına dayanır.

Sudaki çeşitli kirleticileri genel olarak üç başlık altında toplamak mümkündür.

Göllerde azot ve fosfor gibi bileşik­leri besin maddesi olarak kullanan alglerin hızla çoğalması sonucu ötrofikasyon olarak adlandırı­lan olay meydana gelmektedir. Ötrofikasyonun artmasına neden olan unsurların kaynakları de­ğişkenlik göstermekle birlikte yiyecek atıkları, sentetik deterjanlar ve tarımsal gübrelerdeki azot ve fosfor önemli bir yer tutmaktadır.

pH: Bir çözeltinin hidrojen iyon (H+) konsantrasyonunun ölçüsü olup suyun asitliğini gösterir. Suyun pH’sı, sudaki H+ konsantrasyonunun negatif logaritmasının alınmasıyla bulunur.

Fiziksel ayırma süreçleri, atık su içerisindeki kir­letici maddelerin ızgaralar, elekler, kum tutucular, yüzdürme sistemleri, çöktürme havuzları, dengele­me havuzları ile atık sudan alınması amacı ile kul­lanılan süreçlerdir. Kimyasal arıtma sistemleri, suda çözünmüş veya askıda bulunan maddelerin fiziksel durumunu değiştirerek, çökelmelerini sağlamak üzere nötralizasyon, flokülasyon ve koagülasyondur adımlarının uygulandığı bir arıtma sürecidir. Kim­yasal arıtma işleminde, uygun pH değerinde atık suya koagülant, polielektrolit vb. kimyasal maddeler ilave edilmesi sonucu, çöktürülmek istenen madde­ler çökeltilerek çamur halinde sudan ayrılır. Biyolo­jik arıtma süreçleri, atık su içerisindeki çözünmüş organik maddelerin aktif çamur sistemi, biyofilm sistemi, stabilizasyon havuzları, havalandırmalı la­günler ve damlatmalı filtreler gibi üniteleri içeren süreçlerde bakteriyolojik faaliyetlerle ayrıştırılarak giderilmesi işlemidir.

Organik toprak kirleticiler şunlardır:

Canlı ve cansız varlıklardan oluşan doğa statik olmayıp, dinamik bir yapıya sahiptir. Doğanın bu dinamizmi canlı ve cansız varlıklar arasında düzen ve denge içinde sürdürülen ilişkilerden oluşmuştur. Doğa’da sürdürülen bu düzen ve dengeye Ekolojik Denge ya da Doğal Denge denir.