TARIMSAL YAPILAR VE SULAMA

Yaklaşık 78 milyon hektar toprak varlığına sahip olan ülkemizin mevcut arazisinin yaklaşık % 38’sini tarım yapılan alanlar, yaklaşık % 30’unu çayır ve meralar, yaklaşık % 23’ünü ormanlar ve % 9’unu ise diğer alanlar oluşturmaktadır. Bitkisel üretim yapılan alanların yaklaşık % 65’inde tarla tarımı yapılmakta, %20’sini nadasa bırakılan alanlar oluşturmakta, %5’ini sebze üretim alanları, %10’u ise meyve yetiştirilen alanlar olarak değerlendirilmektedir.

Baklagil ve Buğdaygil Yem Bitkileri gerek tabii olarak otlatılarak gerek biçilip kurutularak veya silaj yapılarak hayvanlara yedirilen bitkilerdir. Yem bitkileri, buğdaygil yem bitkileri ve baklagil yem bitkileri olarak iki alt gruba ayrılırlar. Belli başlı baklagil yem bitkilerine; yonca, korunga, üçgül, fiğ, yem bezelyesi, burçak ve belli başlı buğdaygil yem bitkileri, ayrık türleri, yumak otları, domuz ayrığı, brom otları, İngiliz, İtalyan çimleri, yabani Kanada arpası, çayır salkım otu örnek verilebilir. Baklagil yem bitkileri genellikle kazık şeklinde ve derine inen köklere, buğdaygil yem bitkileri ise daha ziyade saçak köklü olup, bilhassa erozyon bakımından önemesahiptirler. Her iki grubun diğer organları ise baklagil ve buğdaygillerin familya özelliklerini taşırlar.

Kurak veya yarı kurak bölgelerde düşen yağışlar her yıl için yeterli ürün elde etmeye yetersiz geliyorsa toprak nadasa bırakılır. Nadasın faydalı
olabilmesi için boş bırakılmasından önce toprak muhakkak suretle sürülmelidir. Nadasa bırakmanın faydaları aşağıdaki gibi maddeler halinde özetlenebilir.
a. Bitki artıkları toprağa karıştırılarak toprağın humus ve organik maddesinin artmasına katkıda bulunulur.
b. Toprağın su tutma kapasitesi artırılır.
c. Toprakta mineral madde birikimi artırılır.
d. Toprakta yararlı mikroorganizma faaliyeti artırılır.
e. Toprakta mevcut zararlı mikroorganizma ve zararlı miktarı azaltılır.
f. Topraktaki suyun hızla tükenmesine yol açan yabancı otlar yok edilir.
g. Topraktaki suyun hızla kaybına yol açan kılcal botular kırılır.
h. Torağın daha gözenekli bir yapıla bulunmasına katkı sağlar.

Nemli tarım sistemi bir bölgede düzenli olarak 1250 mm’den fazla yıllık toplam yağışın düşmesi
durumunda uygulanan tarım sistemidir. Bu bölgelerde toprakta bulunan su fazlalığı mevcut olup
topraktaki bu fazla suyu drenajla uzaklaştırmak veya deri işlemek gerekir. Fazla su topraktaki besin
maddelerini uzaklaştırır, asitliğini artırır ve toprağı  teksel yapıya dönmesine neden olur. Toprakta hava
miktarı azalır ve toprak sıkışması artar. Ülkemizde sulama suyunun fazla verildiği bölgelerde, Doğu
Karadeniz Bölgesi’nde bu sorun fazlaca görülür.

Gravimetrik yöntemin faydaları:
a. Basit ve maliyeti düşük bir yöntemdir.
b. Toprağın içerdiği nem içeriğindeki küçük değişmeler belirlenebilir.
c. Alınan örnek sayısı artırılmak suretiyle hata payı en aza indirilir.

Diğer taraftan gravimetrik yöntemin uygulamasında bazı zorluklar bulunmaktadır. Bu zorluklar kısaca şunlardır;
a. Zaman israfı vardır ve sonucu almak için 24–48 saat beklemek gerekir.
b. Su kütlesi ve kuru hacim ağırlığını doğru olarak ölçmede zorluk çekilebilir.

c. Bazı toprak örneklerinin içerdiği nem 105°C bile hala uzaklaştırılamamasından
dolayı kesin sonuç alınamayabilir.
d. Bazı organik maddeler 105°C bozulabilir ve miktarı azalabilir. Bu durum da topraktaki ağırlık kaybının değerlendirilmesinde sıkıntı yaratabilir.

Yağışlarla düşen yağış suları yağmur veya kar sularını kapsamaktadır. Yağmurlarla düşen yağış suları bitkiler için en yararlı sular olup ya doğrudan toprağa işleyerek bitki kök bölgesinde birikmekte veya göl veya nehir sularına karışmaktadır. Kar suları da eriyerek baharda ya toprağa sızmakta
veya göl ve nehirlere karışmaktadır. Düşen yağışların bitkilere yararlılığı düşen yağış miktarına bağlı olduğu gibi bitkinin büyüme döneminde düşmesi de önemlidir. Diğer taraftan yağış suları bitkilere en yarayışlı sular olup, bünyelerinde bitki için zararlı tuz barındırmamaktadır. Düşen yağmur ve kar sularının nehir veya gölde birikmesiyle oluşan sular biriktiği toprakların yapısına bağlı olarak bünyelerinde değişik türde ve miktarda erimiş bitkiler için zararlı mineraller ve bunların tuzları bulunabilir Bu yüzden bu sular uzun süre beklediğinden dolayı içeriğinde yeterince oksijen bulunmaz. Eğer bu sular bünyelerinde zararlı maddeler barındırmasa havasız olduklarından havalandırılarak sulamada kullanılabilir. Bir yüzeye çarptırmak suretiyle havasız olan bu sulama suları havalandırarak bir havuzda toplanır ve sonra sulamada kullanabilir.

Toprakta tuz oranı yüksek ise, toprağın ozmotik potansiyeli artmakta, bitki sağlığı açısından ve bitki kök gelişimi açısından zararlı olmaktadır. Bu durumda bitki gelişiminde gerilikler oluşmakta ve oluşan bu duruma fizyolojik kuraklık denmektedir. Tuzlu topraklarda bitki yetiştiriciliği açısından birçok olumsuz etki kendini göstermekte olup, bunlar;
• Ekimden sonra yavaş ve yetersiz gelişme
• Normal gelişmeye göre daha kısa boy, daha küçük yaprak ve gövde
• Fizyolojik kuraklık sonucunda bitkide görülen solma
• Daha zayıf çiçeklenme kabiliyeti, daha az ve küçük tohumlar

Tarımsal üretim desenini belirleyen en önemli faktörlerden biri yağış olup bitkisel üretim deseni genelde yağışa göre şekillenmektedir. Yüksek yağış alan yerlerde ekim yapılan arazi eğiminin % 1 den düşük olması erozyonu önlenmesi açısından
önemlidir.

Göllendirerek tava sulama sistemi tahıllar, endüstri bitkileri, çayır, mera ve
yem bitkileri gibi birçok tarla bitkilerinin sulanmasında, yine birçok meyve ağacının sulanmasında başarıyla kullanılmaktadır. Bu sistemin bir dezavantajı, infiltrasyon oranı yüksek olan hafif bünyeli kumlu topraklarda ve infiltrasyon oranı daha düşük olan killi ağır bünyeli topraklarda uygulanabilirliğinin az olmasıdır. Bu sistemde sedde oluşturulmak suretiyle ve yapılan tarımın amacı
ve bitki çeşidine bağlı olarak değişik büyüklüklerde tavalar oluşturulur. Seddeler tek yıllık bitkiler için bir yıllık sürede yapılan tüm sulama mevsimi boyunca kullanılabileceği gibi; çok yıllık bitkiler için birkaç yıl boyunca bozulmadan kullanılabilirler. Bu sistemin diğer bir zorluğu ise kök boğazı hastalıklarının diğer sistemlere göre yüksek olmasıdır. Tarla bitkileri yetiştiriciliğinde bu sistemle sulu tarım uygulanacaksa tavaların yeterli büyüklükte, gerekiyorsa tesviye görmüş düz olması gerekir ve şekil olarak dikdörtgen veya kare şeklinde olmalı ve etrafı seddeyle çevrilmelidir. Seddenin asıl görevi belirli yükseklikte ve bitkinin ihtiyacını karşılayacak miktardaki suyun başka yere gitmesine izin verilmeden tavada tutulması olup, seddeler genelde 20-40 cm yükseklikte border disklerle oluşturulur.

Nitrit şeklindeki azotun yüksek olması da bitki için olumsuz etki yapmakta,
eğer yer altı sularında nitrit oranı yüksek ise bitkilerin yanı sıra insanlar içinde kansorejenik etki yapabilmektedir. pH’nın sulama suyunda yüksek olması durumunda bitkilerin mineral beslenmesinde dengesizlik ve toksisite görülür. Yine sulama suyundaki yüksek pH bitki kök gelişiminde olumsuz gelişmelere, bazı minerallerin bitki tarafından alınmasında düşüşlere sebep olabilir. Kalsiyum, Bikarbonat ve Sülfat gibi tuzları yüksek konsantrasyonlarda bünyesinde tutan sulama suları ile yapılan sulamada, özellikle yağmurlama sulamada bitkilerde yaprak ve meyvelerde leke oluşumu ve buna bağlı yapı bozuklukları görülebilir. Bunun yanı sıra toprak suyunda bulunan Mg ve Fe, Mn, Mo ve Zn gibi iz elementleri normalin üzerinde sulama suyunda bulunması durumunda bitki için toksik etki yaparlar. Gelişme geriliklerine ve ürünün miktar ve kalitesine olumsuz etki yapalar.

Tahıllar serin iklim tahılları ve sıcak iklim tahılları olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Serin iklim tahılları denince tritikale, arpa, buğday, yulaf ve çavdar akla gelirken; sıcak iklim tahılları denince çeltik, mısır, darılar akla gelir.

Tahıllar ülkemizde en fazla ekim alanı ve üretimi olan tarla bitkileri olup, tahıllar içerisinde serin iklim tahıllarından
buğdayın en fazla üretimi ve ekimi yapılmaktadır.

Nemli tarım sistemi, bir bölgede düzenli olarak 1250 mm’den fazla yıllık toplam yağışın düşmesi durumunda uygulanan tarım sistemidir.

Bitkilerin büyüme dönemlerinde ihtiyacı olan su miktarının bilinmesi amacıyla bitki gelişimini dört farklı dönemde incelemek mümkündür. Bu dönemler;

Fide dönemi

Yeşil aksam dönemi

Çiçeklenme ve olgunlaşma dönemi

Tam olum ve hasat dönemi

Toprak neminin ölçülmesinde birçok yöntem kullanılmakla birlikte bunlardan bazıları doğrudan, bazıları ise dolaylı ölçüm yöntemleridir. Gravimetrik yöntem; doğrudan toprak nemini ölçme yöntemi olup en çok kullanılan yöntemdir.

Sulama uygulanan tarım alanlarında drenajı zorunlu hale getiren durumlar ve belirtiler şunlardır;
a. Sulanan alanda çukur bölgelerde su birikimi ve bu sularda sivrisinek gibi birçok küçük canlının görülmesi

b. Sulama yapılan alanlarda yüzeylerde tuz birikimi, suyu seven bitki populasyonunun artması
c. Toprağa suyun infiltrasyonunda önemli ölçüde azalma
d. Toprak işlemede gecikme ve zorlanma
e. Yetişen bitkilerde kök çürüklüğüne bağlı olarak bitki gelişiminde ve buna bağlı olarak verimde ve kalitede düşme

Kapalı drenaj sulama sistemleri beş grup altında incelenir. Bunlar;
a. Doğal drenaj sistemi
b. Önleyici drenaj sistemi
c. Paralel drenaj sistemi
d. Kuyu drenaj sistemi
e. Mol drenaj sistemi

Toprakta bitki kökleri için en uygun gelişme bölgesi organik maddece zengin olan 0-50 cm derinliğindeki bölgedir. Bu bölge derinliğinin az olduğu topraklara yüzlek toprak denir.

Göllendirerek tava ve uzun tava sisteminde suyu tavada tutmak amacıyla tarla kenarlarına topraktan yapılan yükseltiye
sedde denir.

Karık usulü sulama sisteminin kurulması ve uygulaması esnasında kullanılan bir takım aletler mevcut olup; bu aletler; kanal açma aleti veya pulluğu, sedde yapma aleti, karık açma aleti, sifonlardır.