TARIMSAL YAPILAR VE SULAMA

Tahıllar serin iklim tahılları ve sıcak iklim tahılları olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Serin iklim tahılları denince tritikale, arpa, buğday, yulaf ve çavdar akla gelirken; sıcak iklim tahılları denince çeltik, mısır, darılar akla gelir. Tahıllar bir yıllık bitkiler olup saçak köklü, gövdeleri yuvarlak ve boğumlardan
meydana gelmiş, yaprakları dar uzun ve damarlıdır. Bazı tahıllar kışlık ve yazlık karaktere sahip olabilirler. Böyle tiplere alternatif tipler denir.

Tohumlarında mevcut değişik oranlardaki yağlardan insan beslenmesinde, boyacılıkta ve diğer endüstri alanlarında kullanılmaktadır. Yağ bitkileri
üç ana gurup altında incelenebilir.
a. Doğrudan doğruya, yağ istihsalinde kullanılan bitkiler, susam, aspir, ayçiçeği, kolza, ketencik, hardal, pelemir vd.
b. Hem yağ hem de diğer maksatlarda kullanılan bitkiler haşhaş, pamuk, tütün, aspir vd.
c. Hem yağ ve hem de protein kaynağı olarak soya ve yer fıstığı vd.

Nemli tarım sistemi bir bölgede düzenli olarak 1250 mm’den fazla yıllık toplam yağışın düşmesi durumunda uygulanan tarım sistemidir. Bu bölgelerde
toprakta bulunan su fazlalığı mevcut olup topraktaki bu fazla suyu drenajla uzaklaştırmak veya deri işlemek gerekir. Fazla su topraktaki besin maddelerini uzaklaştırır, asitliğini artırır ve toprağın teksel yapıya dönmesine neden olur. Toprakta hava miktarı azalır ve toprak sıkışması artar. Ülkemizde sulama suyunun fazla verildiği bölgelerde, Doğu Karadeniz Bölgesi’nde bu sorun fazlaca görülür.

Toprakta yeterli ve sağlıklı bitki kök gelişimi için toprakta yaklaşık %20 su ve
%80 havanın bulunduğu ve yeterli faydalı suyunda biriktiği ortamda mümkündür.

Bitkilerin büyüme dönemlerinde ihtiyacı olan su miktarının bilinmesi amacıyla bitki gelişimini dört farklı dönemde incelenmek mümkündür.

Fide Dönemi; bitkinin ekimden fide dönemine kadar geçen süre olan ilk döneminde bitkiler diğer dönemlere göre daha az bir su tüketimine sahiptir.

Yeşil Aksam Dönemi; en hızlı büyüme dönemi olan bu dönemde bitki örtüsü yani yeşil akşam maksimuma doğru hızla gelişir. Yani ekiliş yapılan alanın yaklaşık %80’ine bitki örtüsü ulaşır. Bitkinin su tüketimi hızla yükselerek en fazla su tüketimi bu dönemin sonunda gerçekleşir. Çiçeklenme dönemine kadar süren bu dönemde su tüketimi oldukça fazla olur.

Çiçeklenme ve Olgunlaşma Dönemi; tarla bitkilerinde çiçeklenme dönemimden
başlayarak olgunlaşmanın sonu olan tam olum dönemine kadar yani yaprakların sararmaya başladığı ve dökülmeye hazır hale geldiği dönemdir. Bu
döneme olgunlaşma dönemi denir. Maksimum su tüketimi hızlı kuru madde üretiminden dolayı yüksek düzeyde seyretmektedir. Bu dönemin sonunda su tüketimi gittikçe düşme eğilimi göstermektedir.

Tam Olum ve Hasat Dönemi; üçüncü dönemden sonra başlayan bu dönemde bitki gelişimi yavaş yavaş azaldığı ve sarararak hasat olgunluğuna geldiği
için bu dönemde su tüketimi en aza inmektedir. Bu dönemde bitkinin suya ne kadar suya ihtiyaç duyduğu bilinmeli ona göre su verilmelidir. Çoğunlukla
bitkiler bu dönemde sulama suyuna ihtiyaç duymazlar.

Nötron Yöntemi; bu yöntem toprak nemini ölçmede en güvenilir ve en hassas bir yöntem olup, toprak kök bölgesinde toprağa nötron yayan sistem ile çalışmaktadır. Yöntemin çalışma prensibi toprağa yayılan nötronların toprak suyunda mevcut hidrojen iyonlarınca saptırılması ve bu saptırılan nötronların dijital sayaçtan okunması esasına dayanır ve okunan bu değer özel olarak grafikler üzerinde analiz edilerek toprakta mevcut nem miktarı belirlenir.

Yağmurlama sulama sisteminin sahip olduğu birçok üstünlük mevcut olup bu avantajlar şunlardır;
a. Her şeyden önce yüzey sulama sistemlerine göre daha ekonomik, daha az ve daha etkili su kullanımı mümkün olur.
b. Erozyon sorunu olan fazla eğimli, kırık ve tesviye edilmemiş arazilerde başarıyla kullanılır.
c. Drenaj sorunu olan taban suyu yüksek arazilerde, tuz sorunu olan arazilerde taban suyunu yükseltmeden kontrollü su vererek etkin bir sulama yapmak mümkündür.
d. Sulama işçiliğinden tasarruf sağlanır.
e. Önemli ölçüde su tasarruf edildiğinden randımanlı bir sulama yapılır.
f. Bu sistemde karık ve kanal olmadığından daha fazla bir alan tarımda kullanılır.

Damla sulama sistemi yağmurlama sulama sistemi gibi kaynağından
belirli bir basınçla alınan suyun boru sistemi vasıtasıyla bitkiye suyun verildiği sistem olmasına rağmen, yağmurlama sisteminden farkı, boruyla iletilen suyun damlatıcılar vasıtasıyla damlalar halinde düşük basınç altında düzenli bir şekilde bitkinin kök bölgesine verilmesidir. Damla sulama sistemi günümüzde dünyada günden güne hızla azalan suyun idareli kullanımına, suyun tasarruflu olarak israfa yer vermeden kullanımına izin veren bir sistem olup, tercih edilmesi ve kullanımı gittikçe artan bir sulama sistemidir. Bu sistem seralarda, meyvecilikte, sebzecilikte, kesme çiçek üretiminde, ayçiçeği, pamuk, mısır vs. endüstri bit kileri, tahıllar vs. gibi tahılların üretiminde son yıllarda tercih edilerek kullanılmaktadır. Bu sistemin ön büyük özelliklerinde birisi suyun kıt olduğu durumlarda daha az su ile bitki kök bölgesinin devamlı ıslak bırakılarak bitkinin su stresine maruz kalmaması, arazinin eğimli olduğu yerlerde tesviyeye ihtiyaç duyulmadan etkin sulama yapılabilmesidir.

Sulama suyunda yüksek oranda bulunan N, pH, Ca, Bikarbonat ve Sülfat gibi tuzlar bitki gelişimi için olumsuz etki yaparlar. Yüksek dozda bulunan bu maddeler taban suyu yükseldiği durumda özellikle tana suyunun üst kısmında birikerek bitkinin gelişimine olumsuz etki yaparlar. Azot normalde bitki için
hayati öneme sahip olup pasif difüzyonla alınmakla beraber Nitrat veya amonyum formunda alınır. Toprak suyunda yüksek miktardaki azot, eğer 30mg/lt den fazla ise bitkilerin veriminde azalma, ürün kalitesinde düşme aşırı vejetatif büyüme, bitki dokusunda gevşeklik görülür.

Hortumla veya Süzgülü Kova Yöntemi ile Sulama Sistemi
Bu sistem özellikle küçük işletmelerde küçük kapasiteli seralarda, fide yetiştirme uygulamalarında basit bir şekilde yapılmakta olup uzun zaman alan ve emek yoğun bir sulama sistemidir.

Tahıllar serin iklim tahılları ve sıcak iklim ta­hılları olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Serin iklim tahılları denince tritikale, arpa, buğday, yulaf ve çavdar akla gelirken; sıcak iklim tahılları denin­ce çeltik, mısır, darılar akla gelir.

Nemli tarım sistemi bir bölgede düzenli olarak 1250 mm’den fazla yıllık toplam yağışın düşmesi durumunda uygulanan tarım sistemidir.

Bitki yetiştirmede topraktan meydana gelen su kaybına buharlaşma veya evaporasyon; bitki yüzeyinden meydana ge­len su kaybına ise terleme veya transpirasyon; bitki yüzeyi ve toprak yüzeyinden oluşan toplam su kaybına bitki su tüketimi veya evapotrans­pirasyon denir ve mm/gün olarak ET harfleri ile gösterilir.

Bitkiler aldıkları suyun yaklaşık %98’ini terlemede, %2’sini de kuru madde üretiminde kullanırlar.

Tarla bitkilerinde yapılan sulamanın esas olarak üç amacı vardır;

Yağış suları bitkilere en yarayışlı sular olup, bünyelerinde bitki için za­rarlı tuz barındırmamaktadır. Düşen yağmur ve kar sularının nehir veya gölde birikmesiyle oluşan sular biriktiği toprakların yapısına bağlı olarak bünyele­rinde değişik türde ve miktarda erimiş bitkiler için zararlı mineraller ve bunların tuzları bulunabilir Bu yüzden bu sular uzun süre beklediğinden dolayı içeriğinde yeterince oksijen bulunmaz. Eğer bu su­lar bünyelerinde zararlı maddeler barındırmasa ha­vasız olduklarından havalandırılarak sulamada kul­lanılabilir. Bir yüzeye çarptırmak suretiyle havasız olan bu sulama suları havalandırarak bir havuzda toplanır ve sonra sulamada kullanabilir.

Yeraltından çıkarılan sular genelde kuyulardan veya artezyen şek­linde yeraltından çıkarılan sulardan meydana gelir. Bu sular önce bitkilere zararlı mineral veya bunla­rın tuzları yönünden analiz edilmelidir. Daha sonra bu suları çıkardıktan sonra havalandırmak amacıy­la sulamadan önce bir yüzeye çarptırarak bir havuz­da dinlendirmek gerekir.

Taban suyu çeşitli yollarla oluşabilmektedir. Bunlar, yağışlar, yüzey akışları, fazla sulama, çeşitli kaynaklardan toprağın alt tabakalarına inen sular­dır. 148

Drenaj durumu iyi olan topraklarda, daha yüksek bir toprak sıcaklığı (ortalama 5-6°C daha fazla) oluşur ve bitki gelişimi için daha iyi bir ortam oluşur.

 

Sulu Tarım Alanlarında Drenaj Yapmayı Gerektiren Belirtiler

Sulama uygulanan tarım alanlarında drenajı zo­runlu hale getiren durumlar ve belirtiler şunlardır;

Kapalı drenaj sulama sistemleri beş grup altında incelenir. Bunlar;

Tuzlu topraklarda bitki yetiştiriciliği açısından birçok olumsuz etki kendini göstermekte olup, bunlar;

Ülkemizde sulu tarım alanlarında uygulanan en geniş sulama sistemi olan yüzey sulama sistemlerin­de etkin bir sulama yapmak için muhakkak suretle tarım arazisinin belli bir eğime sahip, düz veya düze yakın bir yapıda olması gerekir ki bu yapılan düz­leştirme işlemine tesviye denir. Dolayısıyla tarım arazilerinde daha iyi kaliteli ürün elde etmek ama­cıyla muhakkak arazi tesviye edilmelidir. Arazi tes­viyesinde amaç uygulanan yüzey sulama suyunun sulama yapılan tarlanın her tarafına eşit yayılması, meyilli kısımların düzleştirilmesi ve bunu yaparken de toprağın verimliliğinin bozulmaması esastır.

Toprağın bünyesine, ekilen bitkinin cinsine, bitkilerin ekildiği sıraların mesafesine ve sahip olunan makine parkına bağlı olarak değişmekle birlikte, yapılacak karık genişli­ği 30-50 santimetre, karık yüksekliği 15-40 santi­metre arasında oluşturulmalıdır.

Sera koşulları altında ortalama olarak bir bitkinin yetişme mevsimi boyunca ihtiyacı olan suyun 1,5- 2 m3 olduğu düşünülecek olursa düzenli bir üretim için oldukça fazla su ihtiyacının olduğu aşikârdır. Bitkiyi gereğinden az veya fazla sulamak kontrollü koşullar altında ya eksikliğinden dolayı veya fazla­lığından dolayı istenmeyen gelişme durumları ile karşı karşıya bırakmaktadır. Dolayısıyla bitkilerin ihtiyaç olduğu anda yeteri kadar suyu vermek sera koşullarında sulamanın olmazsa olmazıdır. Bitki­lere yetersiz su verilmesi durumunda gelişme geri­likleri, erken olgunlaşma, yaprak veya meyve olu­şumunda küçülmeler, erken meyve dökümü gibi arazlar görülebileceği gibi fazla su verilmesi duru­munda bitki dokusunda gevşeklik, olum süresinde gecikme, gevşek meyve oluşumu, hastalık ve za­rarlılara hassasiyet gibi birçok problem görülebilir.