TARIMSAL YAPILAR VE SULAMA

Organlarında bulunan liflerinden endüstride yararlanılan bitkilerdir. Kullanılma durumlarına göre de kendi aralarında bir tasnife tabi tutulmuşlardır.

Bunlar;

a. Saplarından lif elde edilen bitkiler; keten, kenevir, jüt, rami,

b. Yapraklarından lif elde edilen bitkiler; sisal kendiri,

c. Tohumlarından lif elde edilen bitki; pamuk,

d. Meyvelerinden lif elde edilen bitki; lif kabağı vd.

Kuru tarım sistemi; yıllık düşen yağış miktarı 500 mm’den düşük veya yeterli yağış alıp da yağışın çoğunluğu bitki yetişme periyodu dışında düşen bölgelerde sulama olmadan yürütülen tarım sistemidir. Yeterli yağış düşmediği için uygulanan bu sistemde yetişme mevsiminde düşen yağış miktarı bitkinin yararlanabileceği su olarak kendini göstermektedir. Özellikle yağışın yetersiz olduğu İç Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgelerinde yaygın olarak uygulanan tarım sistemidir. Ülkemizde % 60’tan fazla bir alanda uygulanan bu sistemde esas olan husus toprakta yağan yağış sularının biriktirilmesi ve toprakta biriken mevcut suyu ekonomik şekilde kullanacak bitkilerin yetiştirilerek yeterli ürün almaktır.

Toprakta Tutulabilen Su; toprakta tutulabilen su; kristal su, higroskopik su ve kapillar su ol- mak üzere üç durumda bulunmaktadır. Kristal ve higroskopik su bitkilere yarayışlı olmayan ve çok yüksek kuvvetle tutulan su olup bitkiye yarayışlı formda olan su değildir. Kapillar su tarla kapasitesi veya faydalı su olarak da bilinmekte olup; adezyon ve yüzey gerilim kuvvetleri ile toprak parçacıklarının arasında mevcut kapillar boşluklar içinde 1/3- 15 atmosferlik bir basınçla tutulan sudur. Toprağın yapısı veya tekstürü inceldikçe topraktaki su tutma kapasitesi de o oranda artmaktadır. Tarla kapasitesinde toprakta yeterli su mevcut olup bitkiye yararlı su ile doymuş durumdadır. Toprakta mevcut fazla suyun yerçekimi ile topraktan sızdıktan sonra toprakta bitki kök bölgesinde toprak kapillar boşluklarında tutulan su miktarıdır.

Toprakta yeterince su birikmesi sağlıklı bitki gelişimi ve yeterli ürün elde etmek açısından çok önemlidir. Toprakta suyun tutulmasına şu faktörler etki etmektedir:

Alçı Blokları Yöntemi; alçı blokları yöntemi toprağın kök bölgesinde belirli toprak derinliğinde bulunan nem miktarını ölçmek amacıyla kullanılan bir alet olup elektrik rezistansı ve neme duyarlı ekipman vasıtasıyla ölçüm yapar.

Tuzlu topraklarda bitki yetiştiriciliği açısından birçok olumsuz etki kendini göstermekte olup, bunlar;

Ekimden sonra yavaş ve yetersiz gelişme

Normal gelişmeye göre daha kısa boy, daha küçük yaprak ve gövde

Fizyolojik kuraklık sonucunda bitkide görülen solma

Daha zayıf çiçeklenme kabiliyeti, daha az ve küçük tohumlar

Göllendirerek tava sulama sistemi tahıllar, endüstri bitkileri, çayır, mera ve yem bitkileri gibi birçok tarla bitkilerinin sulanmasında, yine birçok meyve ağacının sulanmasında başarıyla kullanılmaktadır. Bu sistemin bir dezavantajı, infiltrasyon oranı yüksek olan hafif bünyeli kumlu topraklarda ve infiltrasyon oranı daha düşük olan killi ağır bünyeli topraklarda uygulanabilirliğinin az olmasıdır. Bu sistemin diğer bir zorluğu ise kök boğazı hastalıklarının diğer sistemlere göre yüksek olmasıdır.

Uzun tava uygulanan alanlarda sulama suyunun fazla verilmesi durumunda toprağın alt tabakalarında mevcut olabilecek tuzun toprak yüzeyine çıkmasına sebep olabildiği gibi, tavada birçok hastalığın yayılmasına sebep olabilir. Bunun yanında, uzun tava sulama sistemi, orta ağır topraklarda tercih edilen sistemlerden birisidir.

Karık usulü sulama sisteminin kurulması ve uygulaması esnasında kullanılan bir takım aletler mevcut olup; bu aletler; kanal açma aleti veya pulluğu, sedde yapma aleti, karık açma aleti, sifonlardır.

Düşük kaliteli sulama sularının tarımsal üretimde kullanılması sonucunda toprakta bir takım sorunlar ortaya çıkabilir:

Sulama suyundaki tuzluluk; sulama suyunda bitkiye zararlı olabilecek tuz konsantrasyonunun yüksek olması durumunda bitki kök bölgesinde bitki köklerinin gelişimine olumsuz etki yapar.

Geçirgenlik; sulama suyunda veya toprakta tek değerlikli tuzların iyon olması durumunda yeterince su toprağa sızamayacağından bitki gelişimi olumsuz yönde etkilenir.

Toksik olma durumu; sulama suyunda bulunabilecek ve bitki gelişimi için toksik etki yapabilecek B, Cl ve Na gibi iyonlar sulama suyunda toksik derecede yüksek olduğu zaman bitki gelişimi için olumsuz etki yapar, gelişme geriliklerine üründe azalışa ve hatta ölüme sebep olabilir.

Diğer faktörler; sulama suyunda yüksek oranda bulunan N, pH, Ca, Bikarbonat ve Sülfat gibi tuzlar bitki gelişimi için olumsuz etki yaparlar. Yüksek dozda bulunan bu maddeler taban suyu yükseldiği durumda özellikle tana suyunun üst kısmında birikerek bitkinin gelişimine olumsuz etki yaparlar.

Damla sulama sitemi zamanımızda suyun giderek azaldığı dünyamızda önemine gittikçe artıran bir sulama sistemi olup suyun ekonomik ve etkin kullanımı bitkiye verilme şeklinin kolaylığı bakımından çok önemli bir sistemdir. Bu sistemde su bitki kök bölgesine verildiğinde su zayiatı azalmakta sera koşullarında aşırı nemden kaynaklanan hastalıkların ortaya çıkması önemli oranda engellenmektedir.

Serin iklim tahılları denince tritikale, arpa, buğday, yulaf ve çavdar akla gelirken; sıcak iklim tahılları denince çeltik, mısır, darılar akla gelir 

a. Saplarından lif elde edilen bitkiler; keten, kenevir, jüt, rami, 

b. Yapraklarından lif elde edilen bitkiler; sisal kendiri, 

c. Tohumlarından lif elde edilen bitki; pamuk, 

d. Meyvelerinden lif elde edilen bitki; lif kabağı vd. 

a. Doğrudan doğruya, yağ istihsalinde kullanılan bitkiler, susam, aspir, ayçiçeği, kolza, ketencik, hardal, pelemir vd. 

b. Hem yağ hem de diğer maksatlarda kullanılan bitkiler haşhaş, pamuk, tütün, aspir vd. 

c. Hem yağ ve hem de protein kaynağı olarak soya ve yer fıstığı vd. 

Nadasa bırakmanın faydaları aşağıdaki gibi maddeler halinde özetlenebilir. 

a. Bitki artıkları toprağa karıştırılarak toprağın humus ve organik maddesinin artmasına katkıda bulunulur. 

b. Toprağın su tutma kapasitesi artırılır. 

c. Toprakta mineral madde birikimi artırılır. 

d. Toprakta yararlı mikroorganizma faaliyeti artırılır. 

e. Toprakta mevcut zararlı mikroorganizma ve zararlı miktarı azaltılır. 

f. Topraktaki suyun hızla tükenmesine yol açan yabancı otlar yok edilir. 

Toprak sıcaklığının düşmesiyle su alımı önemli ölçüde azalmakla olup, bitkide; 

a. Kök gelişimi ve faaliyeti olumsuz etkilenmekte ve gittikçe azalmakta, 

b. Protoplazma ve hücre duvarları yapışkanlığının (viskozite) ve su viskozitesi artmakta, 

c. Suyun mevcut buhar basıncı azalmakta, 

d. Suyun topraktan bitki köklerine doğru hareketi, kök hücrelerine girişi ve bunun yanı sıra bitki kök hücre metabolizma hareketleri ve hücre zarı geçirgenlik özellikleri azalmaktadır. 

Gravimetrik yöntemin faydaları sıralanacak olursa: 

a. Basit ve maliyeti düşük bir yöntemdir. 

b. Toprağın içerdiği nem içeriğindeki küçük değişmeler belirlenebilir. 

c. Alınan örnek sayısı artırılmak suretiyle hata payı en aza indirilir. 

Tarla bitkilerinde, sulama yöntemlerinin uygulanması ile elde edilebilecek yararlar şu şekilde sıralanabilir; 

a. Bitki kök bölgesinde kök için uygun gelişme ortamı oluşturularak suyla birlikte besin elementlerinin bitki tarafından daha kolay ve yeterli miktarda alınmasını sağlar. Yine toprakta ve bitkinin yeşil aksamı etrafındaki atmosfer serinletilerek uygun bir ortam oluşturulur. 

b. Ilıman bölgelerde yılda birden fazla ürün alma imkânı sağlar. 

c. Yağışın yetersiz olduğu iklimlerde kurak koşullarda sulu tarıma geçişle daha fazla verim elde etmeye imkânı elde edilir. 

d. Uzun vadede gübrelemeyle veya aşırı taban suyu sonucunda toprakta oluşan tuzların yıkanarak uzaklaştırılmasını sağlar. 

e. Sulu tarıma geçişle tarımsal üretimde yüksek rekolte ve daha stabil bir üretim sağlanır. 

f. Yoğun toprak işleme baskısı sonucunda zamana bağlı olarak toprakta oluşan taban taşının kırılmasına yardımcı olunur. 

g. Sulamayla gübre ve ilaç uygulamasının verilen su birlikte uygulaması mümkün olur. 

Drenaj durumu iyi olan topraklarda; 

a. Toprakta bitki kök gelişme bölgesinde optimum veya buna yakın bir su ve hava oranı oluşur. 

b. Toprakta mevcut yararlı mikroorganizmaların faaliyetleri artar. 

c. Daha yüksek bir toprak sıcaklığı (ortalama 5-6°C daha fazla) oluşur ve bitki gelişimi için daha iyi bir ortam oluşur. 

d. Tarımsal üretim artar. 

e. Toprak işleme ve agronomik uygulamalar daha kolay ve etkin uygulanır. 

f. Hastalık ve zararlılar azalır. 

g. Arazinin tarımsal ve ekonomik değeri artar. 

Yüzey sulama uygulanan arazilerde yapılacak tesviyelerden elde edilecek yararlar şunlardır. 

• Tesviye ile su zayiatlarının önüne geçilir. 

• Kolay drenaj uygulanır. 

• Yapılan sulamanın etkinliği artar. 

• Atılan tohum ve verilen gübreden daha iyi sonuç alınır. 

• Tuzlanma problemi daha kolay giderilir. 

• İşçilik masrafları azaltılır. 

• Homojen su yayılımı olduğundan bitki gelişiminde ve hasat zamanında homojenlik görülür 

Sifonlar: Tarla bitkilerinde ekilen bitkinin cinsine göre değişmekle birlikte eğimli, değişik çaplarda bulunan, sulama suyunun tavalara verilmesini sağlayan borulardır. Metal veya plastikten yapılan sifonların çapı ve tavadaki yerleri değiştirilmek suretiyle bitkinin ihtiyacı olan ve tavaya verilen su miktarını ayarlamak mümkündür.