TARIMSAL YAPILAR VE SULAMA

Dünya atmosferi, yerküreyi çepeçevre saran ve tahmini kalınlığı 100 km’nin üzerinde olan bir gaz karışımıdır. Bu gaz karışımı içindeki en yüksek oran, %78,08 ile N (azot) ve % 20,95 oranı ile O (Oksijen)’ne aittir. Bu iki gazın dışında, CO2 (karbondioksit) ve çok az miktarda da diğer gazlar (argon, neon, helyum, hidrojen, ksenon) bulunmaktadır. Bu gazlar sabit gazlardır, bunların yanı sıra atmosferde değişken gazlar olarak adlandırılan su buharı (H2 O), karbondioksit (CO2 ), metan (CH4 ) ve azotoksit (N2 O) devamlı bulunan ancak miktarları değişebilen gazlardır. Havada asılı partiküller ve aerosoller ise her zaman bulunmayan gazlardır.

Yerden ortalama 13 km yüksekliğe kadar sıcaklık düzenli bir şekilde düşer. Yeryüzünde +15°C olan sıcaklık burada -50 °C veya -60 °C’ye düşer (yükseldikçe sıcaklığın azalmasına Lapse-rate olayı denir ve her 100 metrede 0,65 °C’lik bir lapse-rate vardır. Bazen yükseklik arttıkça sıcaklık da artar ki buna inversiyon veya sıcaklık tersimesi denir. Yükseklikle beraber sıcaklık değişmiyorsa bu durum izotermal durum olarak adlandırılır).

Güneşten yayılan farklı dalga boylarındaki tüm elektromanyetik radyasyonun tamamına “Güneş Spektrumu ”denir. Bu spektrumda, güneş ışınımı dalga boylarına göre sıralanır, bu ışınımlar; Gama Işınları, X- Işınları, Ultraviyole Işık, Görünür Işık, Kızıl Ötesi (Infrared) Işık ve Radyo Dalgaları’dır.

Eğer sera etkisi olmasaydı dünya yüzeyi ısınmayacak, yeryüzünün ortalama tahmin edilen sıcaklığı -18°C olacaktı.

Troposfer üzerinde stratosfere geçiş bölgesine tropopoz; stratosfer üzerinde mezosfere geçiş bölgesine stratopoz ve mezosfer üzerinde termosfere geçiş bölgesine ise mezozopoz adı verilir. Doğru cevap E'dir.

Sera etkisi yaratan en önemli gazlar su buharı, karbondioksit ve metandır. doğru cevap A'dır.

Atmosferdeki miktarı diğer gazlara göre çok az olmasına karşın, atmosferik miktarındaki değişimler ve ısı tutma özelliğinden dolayı iklimsel koşullara en çok etki yapan gazlardan biri korbondioksittir.Daha yüksek oranda olmak üzere başta denizler ve yüzey suları (akarsular, göller), karbonun en büyük depolanma havuzudur. Denizlerde bikarbonat ve çözünmüş organik karbon halinde olmak üzere atmosferdekinin yaklaşık 40 katı daha fazla karbon bulunur. Bu yüzden denizler atmosferdeki CO2 ’in tamponlayıcısıdır. Doğru cevap B'dir.

Atmosferdeki miktarı diğer gazlara göre çok az olmasına karşın, atmosferik miktarındaki değişimler ve ısı tutma özelliğinden dolayı iklimsel koşullara en çok etki yapan gazlardan biri de CO2 ’dir. Serbest haldeki atmosferik CO2 miktarı denizlerden daha yüksektir. Doğru cevap D'dir.

• Su buharı yağışların oluşmasını sağlar ve hidrolojik döngü için temel etmendir. • Atmosferdeki sıcaklığın tutulmasını sağlayarak alt katmanların ısınmasını kolaylaştırır. • Koruyucu bir ört oluşturarak sıcaklığın uzaya kaçmasını yavaşlatır.

Doğru cevap C'dir.

Ozon tabakasını bozan en önemli etken Kloroflorokarbon (CFC) gazlarıdır. Yüksek enerjili güneş ışınları etkisi altında CFC gazları, ozon moleküllerini parçalarlar. Parçalanan ozon atomları nedeniyle stratosfer tabakası içerisindeki ozonun yoğunluğu azalır ve güneş radyasyonunun zararlı etkilerinin yeryüzüne kadar ulaşmasına neden olur.

Doğru cevap A'dır.

Fosil yakıt kullanımı Çimento üretimi Arazi kullanımındaki değişimler Ormanlık alanların azalması Biyolojik işlevler karbondioksitin artmasına neden olmuştur. Doğru cevap C'dir.

Erozyonun oluşumundaki bu iki temel etmenden (su ve rüzgâr) dolayı, doğal ve hızlandırılmış erozyon olarak ikiye ayırmak mümkündür. Jeolojik erozyon veya toprak kazanımı olarak da adlandırılan doğal erozyonda, su ve rüzgârın aşındırması ve taşıması söz konusudur. Burada, yağışların toprak yüzeyini gevşetmesi ve sürüklemesi, yüzey suların (özellikle akarsular) akış esnasında kıyıları oyması, taban materyalini su akışı içinde sürükleyip başka bir bölgeye taşıması, biriktirmesi ve rüzgârların toprak materyalini havada başka bir bölgeye taşıması söz konusudur.

Doğru cevap C'dir.

Su erozyonunun bir şekli olan yağmur damlası veya darbe erozyonunda; kuru ve çıplak toprak yüzeyine çarpan yağmur damlaları toprağı ıslatarak gevşetir. Yağış suyunun bir kısmı toprak içine geçerken bir kısmı da toprakla su karışımını oluşturur. Devam eden yağışta çarpan yağmur damlaları, çamurlu yüzey kısmı sıçratarak toprak taşınmasını başlatır. Doğru cevap A'dır.

Taban suyu yönetiminin uygulanmaması çölleşmenin antropojenik nedenlerinden biridir. Doğru cevap D'dir.

Yapılan araştırmalara göre dünyamızın oluşumundan bugüne kadar geçen 4,6 milyar yıllık zaman süresinde, 4 buzul (Mindel, Riss, Würm, Günz) ve 4 buzularası dönem geçirmiştir. Son buzul ve buzularası dönem Kuvaterner’de başlamış ve gerek iklimsel gerekse jeomorfolojik değişiklikleri en iyi araştırılan ve bilinen dönem olmuştur.

Toprağın organik madde kaybetmesi, tuz dengesinin bozulması sonucunda tuzlulaşma, alkalileşme, toprak pH’sındaki değişmeler, yıkanma, özellikle alüminyum ve magnezyumun toprak çözeltisindeki miktarlarının toksik seviyelere ulaşması gibi olaylar sonucunda toprağın yapısında dengesizliğine yol açan bozulma kimyasal bozulmadır. Toprağın, fiziksel özelliklerinin üretimi düşürecek kadar olumsuz yönde etkilemesi, fiziksel bozulum olarak adlandırılmaktadır. Biyolojik toprak bozulumu toprağın hem organik madde içeriğindeki azalmaları hem de toprak mikro ve makrofaunasındaki düşmelerle, vejetasyon yapısındaki değişiklikleri ifade eder. Hızlandırılmış erozyon toprak kaybına neden olan erozyon tipidir. Yanlış arazi kullanımı, yanlış tarım ve üretim tekniklerinin kullanımı, çayır ve meralık alanlarda aşırı ve erken otlatmalar hızlandırılmış erozyonun ortaya çıkmasının temel sebepleridir. Yağmur damlaları ile oluşan taşınım, ardından oluşan yüzey akışı sayesinde yüzey toprağının ince bir tabakasının taşınması olayı tabaka erozyonudur.

Doğal erozyonda toprak kazanımı söz konusudur. Diğer erozyon türleri hızlandırılmış erozyona örnektirler dolayısıyla toprak kaybı söz konusudur.

Toprak aşınımı doğal nedenlere; anız yakımı ve meraların tahribi antropojenik etmenlere; göç ise yönetimsel sosyoekonomik nedenlere örnektir.

Günümüzde insan eliyle oluşturulan yaşam alanları da dikkate alınarak yapılan sınıflandırmada ekosistemler; i-Deniz Ekosistemleri (Açık denizler, Kıta sahanlığı, Derin deniz tabanları ve Estuarinler); ii-Tatlısu Ekosistemleri (Lentik sular(=durgun sular), Lotik sular (akarsular), Sulak Alanlar ve özel limnik bitoplar (mağara suları); iiiKarasal Ekosistemler (Tundra (liken, yosun ve bodur çalılar), Tayga (iğne yapraklı ve kozalaklı ağaçlar), Silvea (yazın yeşil ve geniş yapraklı ılıman bölge ormanları), Hylea (tropik ve subtropik geniş yapraklı yıl boyu yeşil ormanlar), Sklerea (sert yapraklı çalılar), Bozkır (sert ve yeşil otlardan oluşmuş çayırlıklar) ve Çöl); iii- İnsan Eliyle oluşturulmuş Ekosistemler (Agroekosistemler, Dikilmiş ormanlar, Kırsal ve Kentsel Teknosistemler) şeklinde 4 ana başlık altında incelenmektedir.

Ülkemizde, Karasal İklim, Akdeniz İklimi, Marmara (geçiş) İklimi ve Karadeniz iklimi olmak üzere 4 iklim tipi ayırt edilebilir.