TARIMSAL YAPILAR VE SULAMA - Deneme Sınavı - 8

Hava kirleticiler, kimyasal özellik ve yapılarına, atmosfere erişme durumlarına, yönetmelik veya yasal düzenlemelerdeki tanımlamalara göre sınıf­landırılabilir. Hava kirleticiler kimyasal yapılarına göre aşağıda verildiği şekilde sınıflandırılabilirler:

Atmosfere erişim yollarına bağlı olarak kirleti­ciler birincil ve ikincil kirleticiler olmak üzere iki sınıfa ayrılmaktadırlar. Birincil kirleticiler atmos­fere kaynaktan direkt gönderilen ve bir değişime uğramayan kirletici bileşenleri temsil ederken ikin­cil kirleticiler kaynaktan çıktıktan sonra atmosfer­de bulunan diğer maddelerle kimyasal reaksiyona girip bu reaksiyonlar sonucu ortaya çıkan kirletici bileşikleri temsil etmektedir. Yer seviyesi ozonu ve smog (fotokimyasal sis) oluşumunda ortaya çıkan peroksiasetilnitrat (PAN) kirletici bileşikler ikin­cil kirleticilerdir. Oysa bunların oluşumuna zemin oluşturan yanmamış hidrokarbonlar ve azot mo­noksit (NO) birincil kirletici grubundadır. Yasal düzenlemelerle kontrol edilen hava kirleticiler ise yaygın kirleticiler dediğimiz kükürt dioksit, azot oksitler, partikül madde ve az miktarda olsalar bile atmosferde yarattıkları etkiye bağlı olarak ifade edi­le kurşun (Pb), karbon monoksit, ozon (O3) gibi hava kirleticileridir.

Fitotoksik Etki: Özellikle kimyasal maddelerin ve tarımsal ilaçların bitki üzerinde meydana getirdiği zehir etkisidir.

Şu an ozon bozunmasında en çok tanınan ve kullanımı önce kontrollü olarak azaltılan ve niha­yet yasaklanan bileşikler kloroflorokarbonlardır. Geçmişte iklimlendirme cihazlarında soğutucu bileşik, polimer köpüklerde şişirme ajanı, aerosol­lerde veya elektronik endüstrisinde temizleme ajanı veya çözücü olarak kullanılan bu kimyasallar, ozon tabakasını tahrip etme konusunda en büyük suç­lu olarak ilan edilmiştir.

Tarihsel gelişim sürecine göre kloroflorokarbon (CFC) yerine önce hidroflorokarbonlar üretilmiştir. Hidroflorokarbonlar yapılarında en az bir hidrojen molekülü içerdiklerinden troposferde bozunmaya uğrayarak stratosfere ulaşmaları, böylece ozon ta­bakasına zarar vermeleri engellenmeye çalışılmıştır. Diğer bir alternatif ise perflorokarbonların kulla­nımıdır. Ozon veya hidroksil radikali ile reaksiyo­na girmediklerinden dolayı ozon bozunumu veya smog oluşum potansiyelleri olmayan bileşiklerdir. Ancak literatüre göre bu tür ozon bozunumu veya smog oluşum potansiyeli düşük olan bu bileşikle­rin sera gazı etkisi yüksek olabilmektedir.

Katı partiküllerin merkezkaç kuvveti yardımıyla baca gazından mekanik olarak ayrılarak toplandığı sistemler siklon olarak adlandırılmaktadır Çalışma prensibi katı parçacık veya sıvı damlacık yüklü ga­zın silindir şeklindeki siklon içerisine dış yüzeyden eksene dik olarak verilerek hızlıca döndürülmesi esasına dayanır.

Sudaki çeşitli kirleticileri genel olarak üç başlık altında toplamak mümkündür.

Göllerde azot ve fosfor gibi bileşik­leri besin maddesi olarak kullanan alglerin hızla çoğalması sonucu ötrofikasyon olarak adlandırı­lan olay meydana gelmektedir. Ötrofikasyonun artmasına neden olan unsurların kaynakları de­ğişkenlik göstermekle birlikte yiyecek atıkları, sentetik deterjanlar ve tarımsal gübrelerdeki azot ve fosfor önemli bir yer tutmaktadır.

pH: Bir çözeltinin hidrojen iyon (H+) konsantrasyonunun ölçüsü olup suyun asitliğini gösterir. Suyun pH’sı, sudaki H+ konsantrasyonunun negatif logaritmasının alınmasıyla bulunur.

Fiziksel ayırma süreçleri, atık su içerisindeki kir­letici maddelerin ızgaralar, elekler, kum tutucular, yüzdürme sistemleri, çöktürme havuzları, dengele­me havuzları ile atık sudan alınması amacı ile kul­lanılan süreçlerdir. Kimyasal arıtma sistemleri, suda çözünmüş veya askıda bulunan maddelerin fiziksel durumunu değiştirerek, çökelmelerini sağlamak üzere nötralizasyon, flokülasyon ve koagülasyondur adımlarının uygulandığı bir arıtma sürecidir. Kim­yasal arıtma işleminde, uygun pH değerinde atık suya koagülant, polielektrolit vb. kimyasal maddeler ilave edilmesi sonucu, çöktürülmek istenen madde­ler çökeltilerek çamur halinde sudan ayrılır. Biyolo­jik arıtma süreçleri, atık su içerisindeki çözünmüş organik maddelerin aktif çamur sistemi, biyofilm sistemi, stabilizasyon havuzları, havalandırmalı la­günler ve damlatmalı filtreler gibi üniteleri içeren süreçlerde bakteriyolojik faaliyetlerle ayrıştırılarak giderilmesi işlemidir.

Organik toprak kirleticiler şunlardır:

Canlı ve cansız varlıklardan oluşan doğa statik olmayıp, dinamik bir yapıya sahiptir. Doğanın bu dinamizmi canlı ve cansız varlıklar arasında düzen ve denge içinde sürdürülen ilişkilerden oluşmuştur. Doğa’da sürdürülen bu düzen ve dengeye Ekolojik Denge ya da Doğal Denge denir.

Asal Gazlar: Çok benzer kimyasal yapılara sahip, standart şartlar altında tamamı çok düşük kimyasal reaktiflikte olan, kokusuz, renksiz, tek atomlu gazlardır. Helyum (He), Neon (Ne), Argon (Ar), Kripton (Kr), Ksenon (Xe), ve radyoaktif Radon (Rn) doğal olarak bulunan asal gazlardır.

Genellikle sonbahar veya kış mevsiminde görülebilen atmosferik inversiyon, önemli bir hava hareketliliği olup şehir içi bölgelerindeki ciddi hava kirlenmesi sonucu ölümcül atmosferik şartlar oluşabilmektedir.

Gaz absorbsiyonu, basit olarak atık gazların bir sıvı çözücü ile yıkanması olarak tanımlanabilir. Fiziksel bir süreç olan ıslak yıkama tekniğinde partiküller, buharlar ve gazlar ya bir gaz akımının sıvı çözelti içerisinden geçirilmesiyle ya da gaz akımına bir sıvı püskürtülmesi ile kontrol edilirler. Absorban olarak en yaygın kullanılan sıvı genellikle sudur.

Ötrofikasyon göl gibi herhangi bir büyük su ekosisteminde, başta karalardan gelenler olmak üzere, çeşitli nedenlerle besin maddelerinin büyük oranda artması sonucu, plankton ve alg varlığının aşırı şekilde çoğalmasıdır.

Yeraltı suyu kirlenmesi temel olarak plansız kentleşme ve yeraltı suyunun kontrolsüz bir şekilde tüketilmesi sonucu ortaya çıkmaktadır.

Aşağıda su kalitesinin belirlenmesinde kullanılan bazı ölçütler verilmiştir.

• pH: Bir çözeltinin hidrojen iyon (H+) konsantrasyonunun ölçüsü olup suyun asitliğini gösterir. Suyun pH’sı, sudaki H+ konsantrasyonunun negatif logaritmasının alınmasıyla bulunur.
• Çözünmüş oksijen: Absorpsiyonla atmosferden suya geçen veya algler ve su bitkilerinin fotosentezi sonucu suya verilen oksijen miktarıdır.
• Biyolojik oksijen ihtiyacı (BOİ): Bir litre sudaki organik maddenin aerobik mikroorganizmalar tarafından ayrıştırılması sırasında tüketilen oksijen miktarının ifade eder. Ortamda azotlu bileşikler varsa bunlarında nitrata yükseltgenmesi için gereken oksijen isteği de BOİ’ye dahildir.
• Kimyasal oksijen ihtiyacı (KOİ) : Belirli miktardaki organik maddenin kimyasal madde ile ayrıştırılması (oksidasyon) sırasında tüketilen oksijen miktarıdır ve genellikle mg/litre olarak ifade edilir. Bir atık suyun KOİ’si genel olarak BOİ’sinden daha yüksektir. Çünkü biyolojik olarak oksitlenemeyen birçok bileşik kimyasal olarak oksitlenebilmektedir

Toprak kirleticileri genel olarak organik ve inorganik kirleticiler olarak iki gruba ayrılabilmektedir. Bunları da kendi içlerinde aşağıda görüldüğü
şekilde sıralayabiliriz.

A. Organik kirleticiler
• Pestisitler
1. İnsektisitler (Böcek öldürücüler),
zararlı hayvansal canlılara karşı
2. Fungisitler (Mantar öldürücüler),
zararlı mantarlara karşı
3. Herbisitler (Yabancı ot öldürücüler), zararlı bitkisel canlılara karşı
4. Rodentisitler (Kemirici hayvan
öldürücüler)
5. Nematositler (Nematod öldürücüler)
• Petrol Atıkları
B. İnorganik Kirleticiler
• Ağır Metaller
• Azot ve fosfor içeren maddeler
• Radyoaktivite içeren maddeler

Pestisit kullanımı sonrasında oluşabilecek başlıca sorunlar aşağıda verildiği gibi sıralanabilir:

• Pestisitlerin büyük bir kısmı son derece zehirlidir ve özellikle insan ve hayvanların çeşitli organlarında birikerek kanser oluşmasına neden olurlar. Tabii burada bu
maddelerin dozu da önemlidir.
• Ayrıca besin zinciri içerisinde bu maddelerin bitkiler ve hayvanlar tarafından alınması, bunların insanlar tarafından tüketilmesiyle insana geçmesi ve sonuçta insanların belirli dokularında özellikle yağ dokusunda birikimi akut ve kronik zehirlenmelere hatta ölüme neden olmaktadır.
• Pestisitlerin devamlı, gereğinden fazla ve bilinçsizce kullanılmaları sonucunda çevrenin ve besinlerin kirlenmesine, biyolojik dengenin bozulmasına ve pestisitlere dirençli türlerin ortaya çıkmasına neden olur.

Ülkemizde, kapatılan TOPRAKSU ve Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından 1961-2005 yılları arasında toplam 349.814 hektarlık alanda toplulaştırma çalışması tamamlanmıştır. 2012 yılı sonu dikkate alındığında ise ülkemizde yaklaşık 3 milyon hektar alanda arazi toplulaştırma çalışmaları tamamlanmış bulunmaktadır.