TARIMSAL YAPILAR VE SULAMA - Deneme Sınavı - 9

Polar nitelikli su, diğer pek çok madde/malzemeye yapışma özelliği göstermektedir. Bu nedenle de suyun değdiği yüzeyler ıslanır. İşte böyle birbirinden farklı moleküllerin arasında gerçekleşen bağlantıya/çekme kuvvetine adezyon adı verilir. Adezyon kuvveti, özellikle mikro çaplı iletim demeti borucuklarında (ksilem), suyun taşınması sırasında kohezyon kuvveti ile birlikte
suyun yukarıdaki doku ve hücrelere taşınmasını desteklemektedir. Doğru cevap B'dir.

Toprak bünyesinde bulunan su temel olarak 5 grup altında toplanabilir:
- Yerçekimi suyu.
- Kapillar su.
- Higroskobik su.
- Bağlı su.
- Su buharı.
Doğru cevap D'dir.

Toprak suyunun akış hızı, toprak tipi ve su içeriği ile de ilişkilidir. Topraklar kumlu topraklarda olduğu gibi büyük boşluklara sahipse akışı nispeten daha kolay olurken, killi topraklar gibi nispeten küçük boşluklara sahip topraklarda daha zor ve yavaş gerçekleşmektedir. Suyun toprakta taşınma kolaylığının bir ifadesi olarak toprağın hidrolik iletkenliği terimi de kullanılmaktadır. Tabi ki, kumlu topraklar gibi hidrolik iletkenliği yüksek olan topraklar her ne kadar suyun köklere doğru taşınması anlamında avantajlı gibi gözükseler de, yerçekimi etkisi ile suyun aşağı yönlü olarak da taşınmasının kolay olduğu unutulmamalıdır. Killi bir toprak, aynı miktarda kumlu bir toprağa göre 2 hatta 3 kat daha fazla su tutma kapasitesine sahip olabilir. Doğru cevap E'dir.

Bitkilerde kök basıncının etkisiyle, transpirasyonun düşük ve toprağın su potansiyelinin yüksek olduğu koşullarda gerçekleşen ve pasif stomalar olarak da bilinen hidatodlar aracılığıyla yaprak uçlarından sıvı halde su salınması olayına gutasyon adı verilir. Doğru cevap A'dır.

Kserofitler (Kurakçıl bitkiler):
Su kısıtının olduğu kurak habitatlarda yetişen bitkilere genel olarak kserofit bitkiler adı verilmektedir. Suya ulaşma ve suyun olmadığı zamanlarda suyu ekonomik kullanma ve koruma ile ilgili çok sayıda anatomik /morfolojik ve fizyolojik uyum mekanizmaları geliştirmişlerdir. Doğru cevap E'dir.

Biyom;
Yeryüzünün geniş alanlarına yayılmış bitki ve hayvanların sınıflandırılmasını belirten bir terimdir. Her biyom, kendine özgü vejetasyon ve hayvan yaşamı ile karakterize edilir. Daha basit bir ifadeyle, biyomlar büyük yaşam birlikleridir. Örneğin tropik yağmur ormanları, tundralar, taygalar, boreal ormanlar hepsi birer biyomdur. Doğru cevap A'dır.

Bitkinin gövde veya dallarında herhangi bir fiziksel etki ile oluşan bir yaradan sıvı olarak su çıkması olayına eksudasyon adı verilir. Doğru cevap D'dir.

Su molekülünde iki H atomu, O atomuna arada 1050’lik bir açı oluşturacak şekilde bağlanmıştır ve polar özelliktedir. Başka bir ifadeyle, molekülün O ucu negatif yüklü iken H ucu pozitif yüklüdür. Bu kimyasal özellik, su moleküllerinin birbirine bağlanarak çekmesini sağlamaktadır. Bu olaya kohezyon adı verilmektedir. Kohezyon kuvveti, suya oldukça fazla bir gerilim direnci kazandırmakta ve yüzey gerilimi sağlamaktadır. Ayrıca, bitkilerde su ve suda erimiş inorganik maddelerin iletim demetleri aracılığıyla kesintisiz bir su filmi oluşturacak şekilde taşınması noktasında önemli bir rol üstlenmektedir. Su filmindeki anlık bir kopma bile, su taşınmasında sorun ortaya çıkmasına ve o iletim demetinin belki bir daha kullanılamamasına neden olabilmektedir.

Polar nitelikli su, diğer pek çok madde/malzemeye yapışma özelliği göstermektedir. Bu nedenle de suyun değdiği yüzeyler ıslanır. İşte böyle birbirinden farklı moleküllerin arasında gerçekleşen bağlantıya/çekme kuvvetine adezyon adı verilir. Adezyon kuvveti, özellikle mikro çaplı iletim demeti borucuklarında (ksilem), suyun taşınması sırasında kohezyon kuvveti ile birlikte suyun yukarıdaki doku ve hücrelere taşınmasını desteklemektedir.

Suyun önemli özellikleri arasında, yüksek buharlaşma ısısı ve yüksek özgül ısısının da sayılması gerekir. Yüksek (latent) buharlaşma ısısı, özellikle yaz aylarında sıcaklık artışı ile birlikte su moleküllerinin arasındaki hidrojen bağlarının kopmasıyla meydana gelen terleme (transpirasyon) yolu ile bitkilerin serinlemesi, dolayısıyla metabolizma faaliyetlerini gerçekleştirebilmeleri ve yeşil kalabilmeleri için gerekli olan en uygun sıcaklık aralığında kalabilmelerini sağlamaktadır. Özgül (spesifik) ısı, bir maddenin bir gramının sıcaklığını 1 C arttırmak için gerekli olan ısı miktarı olarak tanımlanır. Suyun özgül ısısı yüksektir ve bu su moleküllerinin yüksek miktarda ısıya maruz kalmalarında bile sıcaklığının o kadar fazla yükselmediği anlamına gelmektedir. Yüksek buharlaşma sıcaklığı ve yüksek özgül ısı sayesinde, bitkileri de içeren canlıların önemli bir kısmında ısı enerjisinin alınması ya da yitirilmesi durumlarında sıcaklığın önemli oranda sabit kalması ya da başka bir ifade ile homeostasisin (organizmanın içsel dengesi) sağlanması mümkün olabilmektedir.

Difüzyon ya da yayılma, esasen molekül, iyon ya da gaz halindeki maddelerin yüksek konsantrasyonda bulundukları ortamdan daha küçük konsantrasyonda bulundukları ortama doğru (konsantrasyon gradienti yönünde), homojen (her yere eşit miktarda) bir dağılım sağlanıncaya kadar ve enerjiye ihtiyaç duyulmadan gerçekleşen hareketlerine verilen isimdir.

Kütle hareketi, aralarında basınç farkı olan iki alan arasında atom ya da moleküllerin birlikte, eşgüdüm halinde hareketine verilen isimdir. Difüzyondan temel farkları, hareketin tek tek moleküller yerine kitle halinde gerçekleşmesi ve akışkanlık değişimleri az miktarda olduğu sürece çözünen madde konsantrasyonu ile ilişkili olmamasıdır. Bitkilerde suyun taşınım yollarından birisi de kütle hareketidir. Çünkü uzun mesafelerde difüzyon son derece yavaş bir iletim şeklidir.

Hipotonik ortamda bulunan bir hücre içerisine osmoz yolu ile giren su nedeniyle hücrenin şişmesine turgor adı verilir.

Su potansiyeli temel olarak 4 faktörün kontrolü altındadır ve bu 4 faktörün toplamı ile hesaplanır. Bunlar basınç potansiyeli, osmoz potansiyeli, matriks potansiyeli ve yerçekimi potansiyeli.

Basınç potansiyeli, çözeltinin hidrostatik basıncıdır. Su potansiyeli pozitif basınçla artarken negatif basınçla azalmaktadır. Hücre içerisindeki pozitif hidrostatik basınca turgor adı verilmektedir.

Osmoz potansiyeli de, su potansiyeli üzerinde su içerisinde çözünen maddelerin etkisi olarak tanımlanır. Saf suyun normal atmosfer basıncı altında su potansiyeli sıfıra eşitken, içerisinde çözünen madde miktarına bağlı olarak su potansiyeli de negatif değerlere düşmektedir.

Matriks potansiyeli, suyun belirli yüzeylere tutunması ve dolayısıyla aralarında oluşan bağı ifade eden bir kavramdır. Su böyle bir etkileşime girdiğinde serbest enerjisi yani su potansiyeli azalmaktadır.

Yerçekimi potansiyeli ise, suya aşağı yönlü olarak etki eden ve su potansiyelini düşüren faktörlerden biridir.

Bitkilerin su alımında etkili olan toprak faktörleri; toprak çözeltisinin osmotik basıncı, toprağın su tutma kapasitesi, toprak sıcaklığı ve toprak havası şeklinde sıralanabilir.

Kapillar (kılcal) su, genellikle ince yapılı topraklarda ve küçük boşluklarda (mikro porlarda) bulunur.

Higroskobik su, toprak partiküllerin üzerinde ince bir tabaka şeklinde (sadece birkaç mikron) ve çok büyük bir enerji ile tutulan sudur.

Su, yaşam sıvısıdır. Bir bitkinin toplam ağırlığının ortalama olarak %75-95’i sudan, kalan kısmı ise kuru madde olarak da ifade edilen biyokütleden oluşmaktadır. Bu oran türden türe, bireyin gelişim aşamalarına, hatta organlara göre farklılık gösterebilmektedir.

Suyun sahip olduğu bir diğer önemli özellik de adezyon kuvvetidir. Polar nitelikli su, diğer pek çok madde/malzemeye yapışma özelliği göstermektedir. Bu nedenle de suyun değdiği yüzeyler ıslanır. İşte böyle birbirinden farklı moleküllerin arasında gerçekleşen bağlantıya/çekme kuvvetine adezyon adı verilir. Adezyon kuvveti, özellikle mikro çaplı iletim demeti borucuklarında (ksilem), suyun taşınması sırasında kohezyon kuvveti ile birlikte suyun yukarıdaki doku ve hücrelere taşınmasını desteklemektedir.

Bünyesindeki su oranı ne olursa olsun bir bitkinin 1 gram organik madde oluşturabilmesi için yaklaşık 500 ml suyu ortamdan alması, bünyesinden geçirerek tepe noktasına kadar ulaştırması ve sonrasında atmosfere aktarması gerekmektedir. Su alım ve atmosfere aktarım sürecinde yaşanacak en ufak bir sorun, susuzluğa ve dolayısıyla suya bağlı birçok reaksiyonun aksamasına ya da durmasına sebep olacaktır. O yüzden bitkiler açısından alınan ve kaybedilen su arasındaki oranın korunması kritik önem taşımaktadır. Doğru cevap B'dir.