TARIMSAL YAPILAR VE SULAMA - Deneme Sınavı - 6

Bitkilerin dış yüzeyini kaplayan epidermis hücrelerinin arasında yer alan, açılıp kapanma özelliğine sahip olan, böylece gaz alışverişi ve terleme olaylarının kontrollü bir şekilde gerçekleşmesini sağlayan yapılara stoma (gözenek) adı verilir. Stomalar, bitkilerin dış ortama açılan pencereleridir.

Bitkilerin enerji kullanarak suyu almaları ise aktif su alınımıdır. Bazı durumlarda topraktaki su miktarı yeterli olmadığında toprağın osmotik potansiyeli daha yüksek olabilir. Bu durumda bitkinin pasif olarak su alması mümkün değildir. Yine bazı durumlarda topraktaki su potansiyelinin düşük olması, stomaların kapalı olması nedeniyle yukarıdan bir emme basıncının bulunmayışı gibi nedenler de su alınımını zora sokabilir. İşte olası bu durumlar gerçekleştiğinde bitki temel olarak 2 farklı yolla aktif olarak yani enerji alarak su alma yoluna gider.

Dünya atmosferi, yerküreyi çepeçevre saran ve tahmini kalınlığı 100 km’nin üzerinde olan bir gaz karışımıdır. Bu gaz karışımı içindeki en yüksek oran, %78,08 ile N (azot) ve % 20,95 oranı ile O (Oksijen)’ne aittir. Bu iki gazın dışında, CO2 (kar­bondioksit) ve çok az miktarda da diğer gazlar (ar­gon, neon, helyum, hidrojen, ksenon) bulunmak­tadır. Bu gazlar sabit gazlardır, bunların yanı sıra atmosferde değişken gazlar olarak adlandırılan su buharı (H2O), karbondioksit (CO2), metan (CH4) ve azotoksit (N2O) devamlı bulunan ancak miktar­ları değişebilen gazlardır.

Volkanizma faaliyetleri gibi doğal olaylar ve antropojenik etmenler (fosil yakıt kullanımı, çimento üretimi, arazi kullanımındaki değişimler ve yangınlar gibi) sonucunda atmosfere salınan karbondioksit (CO2), sucul sistemlerin tamponlama özel­liğinden dolayı korkunç rakamlara ulaşmamakta­dır.

Antropojen kaynaklı metan ise üretim, enerji, endüstri ve atık sektörlerinden kaynaklanmaktadır. Üretim sektöründen kaynaklanan me­tan gazı, fosil yakıt kullanımı, tarımsal faaliyetler (pirinç ve çeltik tarlaları), madencilik faaliyetleri, çöplerin gömülmesi ve depolanması, büyükbaş hayvan yetiştiriciliği ile evsel ve hayvansal atıklardan kaynaklanmaktadır.

Su erozyonunun bir şekli olan yağmur damlası veya darbe erozyonunda; kuru ve çıplak toprak yüzeyine çarpan yağmur damlaları toprağı ıslatarak gevşetir. Yağış suyunun bir kısmı toprak içine geçerken bir kısmı da toprakla su karışımını oluşturur. Devam eden yağışta çarpan yağmur dam­laları, çamurlu yüzey kısmı sıçratarak toprak taşın­masını başlatır. Bu olay, eğimli arazilerde toprak ta­neciklerinin eteklerde birikmesine, tepe kısımlarda ise verimsiz materyalin kalmasına sebep olur. Yüzey akışı oluştuktan sonra, akış yolu üzerin­deki kıvrım ve çıkıntılı kesimlerdeki toprak kısmı­nın gevşetilerek taşınması olayına parmak şeklinde oluklar meydana getirdiği için oluk ya da parmak erozyonu denir. Oluk erozyonunun ilerlemiş şek­line ise oyuntu erozyonu denir. Uzun süreli ve yüksek yağış döneminde meydana gelen yüzey akış suları aşındırdıkları materyali bir yatak içinde ta­şıyarak bir akarsuya veya göle boşaltırlar ki bu su erozyonu tipine de kanal erozyonu denir.

Çoraklık (aridite) ile kuraklık birbirlerinden zamansal bakımından farklılık gösterirler. Her ne kadar tanımda da yağışların beklenen ortalama de­ğerlerin altında olması ve sıcaklığın yüksek olması söz konusu olsa da, kuraklık daha önce de bahse­dildiği gibi geçici bir dönem, çoraklık ise uzun sü­reli ve kalıcı bir yapıdır. Gerek meteorolojik, gerek tarımsal gerekse hidrolojik anlamda oluşan ve bek­lenilen aksine çok uzun süre devam eden kuraklık­lar, çoraklaşmaya neden olabilir. Aslında genel bir yaklaşım olarak çoraklık, belirli bölgede uzun süreli devam eden yüksek sıcaklıkla beraber, yağış ve ne­min az olmasından kaynaklanan meteorolojik bir kuraklıktır. Çoraklaşmada sıcaklığın etkisi olduk­ça yüksektir. Çünkü sıcaklığın artması ile beraber hem toprak hem de bitkiler, buharlaşma ve terleme yoluyla su kaybeder. Toprağın nemini kaybetmesi ise o bölgede bitkilerin yetişmesi için uygun koşul­ların oluşmasını engeller.

Kurak, yarı kurak ve kurak alt nemli alanlarda çölleşmenin iki temel nedeni vardır. Bunlar;

Doğal nedenler: Su, rüzgâr erozyonu ve kumul hareketleri ile toprak aşınımı, topraktaki besleyici bitki elementlerinin yüzeyden yıkanma ile uzaklaşarak toprak kalite ve veriminin düşmesi ile doğal veya insan faaliyetleri ile oluşan sıcaklık artışı (iklimsel değişiklikler) doğal nedenlerin en önemlileridir. İklimsel değişik­likler, su ve rüzgar erozyonu, kumul hareketlerine bağlı olarak oluşan toprak bozunumu, kurak ve yarı kurak bölgelerde toprağın tuzlulaşması ve yüzeyde kabuk oluşumu, fazla yağışlı olan bölgelerde ise bitki besin elementlerinin yağışla yıkanarak bitki kök de­rinliğinden uzaklaşmasını sağlar.

Antropojenik nedenler: Ormanlık alanların yok edilmesi veya azalması, meralık alanların tahribi, hidrolojik döngünün olumsuz etkilenmesi, hidrojeolojik yapının zarar görmesi, anız yakımı, polikültür sistemi uygulanmaması, taban suyu yönetiminin uygulanmaması, tarımsal ve ormanlık alanların amaç dışı kullanımı, tarımsal alanlarda yanlış uygulama kaynaklı tuzlulaşma, çoraklaşma ve asitleşme, evsel ve endüstriyel atıklar için toprağın alıcı ortam olarak kullanımı,  arazilerin fiziksel, kimyasal ve biyolojik anlamda bozunumu.

Geniş anlamda küresel ekosistem olarak tanımlanan biyosfer, gezegenin sahip olduğu tüm ekosistem­lerin toplamıdır. Ekosistemde en kapsamlı düzey olan biyosfer, atmosferi, hidrosferi (su küre) ve litosferi (taş küre) içerir.

Tatlısu ekosistemleri içinde yer alan ancak önemli kuş göç yolları üzerinde bulunduğu için uluslararası öneme sahip olan sulak alanların da karbon döngüsündeki yeri oldukça önemli ve faz­ladır. Sulak alan, derinliği 6 m’yi geçmeyen, suları tatlı, tuzlu veya acı su karakterinde olabilen, gölleri, bataklıkları, akarsuların durgun kesimlerini ve taş­kın alanları, alçak deniz kıyılarını, haliçleri, nehir ağızlarını kapsar.

Biyolojik çeşitlilik bir bölgenin sahip olduğu ekosistem çe­şitliliği, tür çeşitliliği, genetik çeşitlilik ve işlevsel çeşitliliğin toplamıdır. Aynı türe ait bireylerin oluş­turduğu populasyon içinde her bir birey kendine özgü özelliklerin ortaya çıkmasını sağlayan farklı bir gen dizilime sahiptir. Aynı türe ait bireylerin meydana getirdiği bir toplulukta (populasyon), her bireyin di­ğerinden farklı olmasını sağlayan bu gen farklılıklara genetik çeşitlilik denir. Belirli bir bölgedeki mevcut olan canlı türle­rinin sayısı tür çeşitliliğini; canlı ve cansız öğeleri ile beraber, yaşam alanlarının sayısı ve farklılığı da ekosistem çeşitliliği­ni ifade eder. Bir ekosistemin işlevsel çeşitliliği, tür, genetik ve ekosistem çeşitliliğin bir sonucu olarak ortaya çıkar. Bu üç bileşen ne kadar çeşitliyse biyoekolojik işlevler ve süreçler de o kadar çeşitlilik gösterecektir. O yüzden, herhangi bir ekosistem içindeki türler ve dağılışları, beslenme, barınma, rekabet, enerji akışı ve madde dolaşımı gibi biyoekolojik süreçlerin çeşitliliği o ekosistemin işlevsel çeşitliliği olarak tanımlanır.

Türkiye’ye ilişkin iklim değişiklikleri ile ilgili olarak, Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün 1950- 2010 döneminde kaydedilen ortalama hava sıcak­lığı verileri ile toplam yağış verileri kullanılarak elde edilen verilere göre (Türkiye iklim değişikliği 5. bildirimi, 2013); sıcaklık ve yağış ile ilgili ola­rak; Türkiye’nin çok büyük bölümünde ilkbahar ve sonbahar ortalama hava sıcaklıkları artma eğilimi göstermektedir. Türkiye’nin Ege, Akdeniz ve Gü­neydoğu Anadolu bölgelerinde kış yağışlarının son elli yılda önemli ölçüde azaldığı, İç Anadolu’nun kuzey kısımlarında sonbahar yağışlarında artış oluş­tuğu; özellikle batı ve güney batı kısımlarında yaz sıcaklıklarında artış meydana geldiği, kentleşmeye bağlı sıcaklığın en çok Akdeniz bölgesi şehirlerinde, bölge yüksek basınç etkisi altına girdiği belirtilmiş­tir.

181 ülkenin taraf olduğu Kyoto Protokolü, 16 Şubat 2005 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Protokol, hukuki açıdan sera gazı salınımlarının sınırlanmasını ve azaltılmasını sağlamak amacıyla gelişmiş ülkelerin sera gazı emisyonlarını 1990 yılına göre %5 azaltmalarını öngörmektedir.

Atmosferde yer alan ve doğal döngü içinde oluşan gazlardan karbondioksit, metan, azotoksit, su buharı ve ozon, sera etkisi yaparak yeryüzünün sıcaklığının korunması sağlarlar.

Dünya atmosferi, yerküreyi çepeçevre saran ve tahmini kalınlığı 100 km’nin üzerinde olan bir gaz karışımıdır. Bu gaz karışımı içindeki en yüksek oran, %78,08 ile Azot ve % 20,95 oranı ile Oksijen’ne aittir. Bu iki gazın dışında, karbondioksit ve çok az miktarda da diğer gazlar (argon, neon, helyum, hidrojen, ksenon) bulunmaktadır. Bu gazlar sabit gazlardır, bunların yanı sıra atmosferde değişken gazlar olarak adlandırılan su buharı, karbondioksit, metan ve azotoksit devamlı bulunan ancak miktarları değişebilen gazlardır.

Küresel ısınmaya etki eden gazlardan en önemlisi atmosferde kalış süresi diğerlerine göre daha uzun olan Karbondioksit’dir. Bu yüzden küresel ısınma ile ilgili araştırma ve çalışmaların büyük bir kısmı, atmosferde bu gazının miktarının ne kadar arttığının izlenmesine odaklıdır.

Ozon atmosfer tabakaları arasında en yoğun olarak troposfer ve stratosferde, iki farklı şekilde bulunur ve ozon tabakasını oluşturur. Bunlardan birincisi atmosferik toplam ozonun yaklaşık %10’luk kısmını oluşturan, antropojen kaynaklı (egzoz gazları, enerji santralleri, endüstriyel atıklar, ticari aktiviteler gibi) troposferik ozondur.  İkincisi ise, stratosfer tabakasında yer alan ve atmosferdeki ozonun neredeyse %90’lık kısmını oluşturan stratosferik ozondur.

Toprak yapısındaki bozulum fiziksel, kimyasal ve biyolojik olarak sınıflandırılabilir. Toprağın, fiziksel özelliklerinin üretimi düşürecek kadar olumsuz yönde etkilemesi, fiziksel bozulum olarak adlandırılmaktadır. Tohum yatağının işlenmesinden hasada kadar geçen sürede ülkemizde kullanılan tarım alet ve ekipmanlarından (ağır tonajlı traktörler ve ekipmanları, hasat ve balyalama makinaları ile çoklu sürüm teknikleri) kaynaklanan, toprağın alt derinliklerine ağır yük binmesiyle toprak profilinin farklı derinliklerinde sıkışma etkisi yaratır. Bu etki, sert, strüktürsüz, masifleşmiş veya levha strüktürlü katmanlar oluşumunu sağlar. Bu ise tarımsal arazilerin fiziksel anlamda bozulmaları anlamına gelmektedir. Bu şekilde bozuluma uğramış topraklarda en önemli sorun su emiş kapasitesinin düşmesidir.

Toprak yapısındaki bozunuma sebep olan başlıca etmenler;Erozyon, Toprak yapısında bozunum, insan faaliyetleri ve ile kirlenme ve de yanlış kullanım ve alan tahribidir. Tarım alanı oluşturma, Şehir yerleşim alanı genişletme ve yol yapımı ve de madencilik faaliyetleri yanlış kullanım ve alan tahribi sonucu olur.

Gerek meteorolojik, gerek tarımsal gerekse hidrolojik anlamda oluşan ve beklenilen aksine çok uzun süre devam eden kuraklıklar, çoraklaşmaya neden olabilir. Aslında genel bir yaklaşım olarak çoraklık, belirli bölgede uzun süreli devam eden yüksek sıcaklıkla beraber, yağış ve nemin az olmasından kaynaklanan meteorolojik bir kuraklıktır.

Kurak, yarı kurak ve kurak alt nemli alanlarda çölleşmenin iki temel nedeni vardır. Bunlar; Doğal nedenler: Su, rüzgâr erozyonu ve kumul hareketleri ile toprak aşınımı, topraktaki besleyici bitki elementlerinin yüzeyden yıkanma ile uzaklaşarak toprak kalite ve veriminin düşmesi ile doğal veya insan faaliyetleri ile oluşan sıcaklık artışı (iklimsel değişiklikler) doğal nedenlerin en önemlileridir.