TARIMSAL YAPILAR VE SULAMA - Deneme Sınavı - 5

Belirli bir bölgede yaşayan tüm canlılar, cansız çevre ile karşılıklı etkileşim içinde bulunarak yaşamlarını devam ettirirler. Bir türün bireylerinin yaşamsal faaliyetlerini en iyi şekilde devam ettirebildiği alana habitat denir.

Aynı türe ait bireylerin meydana getirdiği bir toplulukta (populasyon), her bireyin diğerinden farklı olmasını sağlayan bu gen farklılıklara genetik çeşitlilik denir. Belirli bir bölgedeki mevcut olan canlı türlerinin sayısı tür çeşitliliğini; canlı ve cansız öğeleri ile beraber, yaşam alanlarının sayısı ve farklılığı da ekosistem çeşitliliğini ifade eder.

Günlük yaşantımızda defalarca hava ve iklim kelimelerini birbirinin yerine kullanılırız. Yaygın yapılan yanlışlardan bir tanesi de havanın iklim yerine kullanılmasıdır. Hava; dünyanın herhangi bir bölgesindeki, belli bir zamandaki kısa süreli atmosferik olaylardır. Örneğin, Türkiye’nin herhangi bir şehrinde hava sabahın erken saatlerinde sisli ve serin, öğlen açık ve güneşli, akşamüstü ise yağmurlu ve rüzgârlı olabilir. Ancak bu durum tüm mevsim veya yıl boyunca sürmez. Tüm ülkelerde var olan ulusal Meteoroloji kurumları tarafından, güneşlenme ve bulutlanma süresi, yağış şekli (kar, yağmur, dolu vb.) ve miktarı, rüzgârın şiddeti ve süresi gibi tüm atmosferik olaylar ölçülerek kaydedilir ve ortalamaları alınır. Aynı zamanda bölgede gözlemlenen ekstrem (uç) olaylar da (anlık sıcaklık düşüşü veya yükselişi, fırtına, rüzgar şiddetindeki değişiklik vb.) kaydedilir. İklim, belirli bir bölgede uzun bir zaman periyodunda görülen hava koşullarının ortalama ve uç değerlerini ifade eder. Buradan da anlaşılacağı gibi hava ile iklim arasındaki fark, zaman sürecidir. Yukarıdaki tanımlamaların ışığında, bir bölgenin ikliminin oluşmasındaki temel faktörler sıcaklık, güneş, yağış, rüzgâr, nem, basınç gibi doğal ve gözlemlenebilen-ölçülebilen faktörlerdir.

Dünya atmosferi, ortalama sıcaklığın değişimine göre, yeryüzünden yukarıya doğru Troposfer, Stratosfer, Mezosfer ve Termosfer olarak ayrılmaktadır. Yerden ortalama 13 km yüksekliğe kadar sıcaklık düzenli bir şekilde düşer. Yeryüzünde +15°C olan sıcaklık burada -50 °C veya -60 °C’ye düşer (yükseldikçe sıcaklığın azalmasına Lapse-rate olayı denir

Atmosferi oluşturan gazların, atmosferik tabakalardaki oranları da değişmektedir. Ancak yeryüzü deniz seviyesinden itibaren ilk 100 km yüksekliğe kadar genelde azot ve oksijen miktarı yüksek bir değişiklik göstermez. Atmosferik sıcaklığın yeryüzünden yukarı doğru düzgün bir şekilde azaldığı (her km’de yaklaşık olarak 5-6 °C) tabaka troposfer tabakasıdır ve atmosferik su buharının çok büyük bir
kısmı (yaklaşık %98-99’u) burada bulunur. Atmosferi oluşturan gazların da tamamına yakın bir kısmının, yeryüzünden ilk 40 km’lik kısmında (troposfer
ve stratosfer) yer aldığı göz önünde tutulacak olursa, dünya atmosferini olumlu ya da olumsuz etkileyen tüm değişikliklerin öncelikle troposferde ve kısmen
de stratosferin alt tabakalarında oluştuğu görülür. Atmosfer sadece gaz karışımı olmayıp yeryüzündeki canlılığın sürdürebilmesi için çok önemli görevleri
de yerine getirmektedir. En başta dünyanın etrafını kalkan gibi kaplayarak, güneşten dünyaya gelen zararlı güneş ışınlarını emer, ayrıca su buharı, karbondioksit ve metan yeryüzünün ısınmasını sağladığı için, özellikle de gece ve gündüz arasındaki büyük sıcaklık farkı oluşumlarını engeller.

İklim değişikliği ile sonuçlanan dünya atmosferindeki bu sıcaklık değişimi “sera etkisi” olarak adlandırılır. İklim değişikliğinin gözlemlenebilen sonuçları ise; i-küresel ölçekteki ortalama sıcaklık artışı (küresel ısınma), ii-yağış şekli ve miktarındaki değişiklikler, iii-karla kaplı alanların azalması ve buzulların erimesi şeklindedir. IPCC (Hükümetler arası İklim Değişikliği Paneli) raporuna göre, eğer ülkeler sera gazı emisyonunu azaltmazlarsa, küresel ısınma devam edecek ve 2100 yılında ortalama atmosferik sıcaklık 1.8°C ile 4°C arasında artmış olacaktır.

Küresel ısınmaya etki eden gazlardan en önemlisi atmosferde kalış süresi
diğerlerine göre daha uzun olan CO2’dir. Bu yüzden küresel ısınma ile ilgili araştırma ve çalışmaların büyük bir kısmı, atmosferde bu gazının miktarının ne kadar arttığının izlenmesine odaklıdır.

Üretim sektöründen kaynaklanan metan gazı çoğunlukla enterik fermentasyon, gübreleme, pirinç tarlalarından kaynaklanmaktadır. Geviş getiren hayvanların sindirim sisteminde besinlerin parçalanmasına enterik fermentasyon denir. Bu esnada yan ürün olarak açığa çıkan metan, hayvan nefes alıp verirken atmosfere verilir. Hayvan kaynaklı gübrelerin depolanması durumunda oksijensiz ortam koşullarındaki ayrışmalar sebebi ile de metan gazı oluşarak atmosfere geçer. Pirinç tarlalarında oksijensiz ortamda organik maddelerin ayrışması metan gazı üretimine sebep olur.

Atmosferdeki en yüksek miktara sahip olan azot gazı her ne kadar canlılar tarafından direk olarak kullanılamasa da yaşamsal öneme sahiptir. Çünkü azot organizmaların DNA, protein, nükleik asit ve vitamin yapılarında yer alır. Atmosferdeki serbest azot çok az canlı tarafından direk olarak kullanılabilir, tüm canlıların azottan yararlanabilmesi için azot gazının farklı biçimlerde bağlanarak kullanılabilir bileşikler haline dönüştürülmesine azot fiksasyonu, azotlu bileşiklerin atmosfer, litosfer ve hidrosferde birbirlerine dönüşmesine ise azot döngüsü denir. Azot, atmosferde bol bulunmasına rağmen, birincil üretim üzerinde genellikle sınırlayıcı bir besin elementidir. Bunun nedeni, bitkilerin azotu, amonyum (NH4) veya nitrat (NO3) iyonları halinde kullanabilmeleridir. Hayvanlar ise metabolizmaları için gerekli olan azotu diğer canlıları tüketerek karşılarlar. Canlılar ile çevre arasında karşılıklı azot değişimi olabilmesi için bazı mikroorganizmaların (Rhizobium, Azotobacter gibi) döngüde görev üstlenmesi gerekir.

Ozon tabakasına zarar veren bu maddelerin kullanım alanları; soğutucular (klimalar, buz ve dondurma makinaları ile ısı pompa sistemleri; aerosol üretimi, yangın söndürme sistemleri, köpük ve sünger üretimi (yalıtım panelleri, yalıtım madde üretimi), tekstil temizleme şeklinde sayılabilir. Bu nedenle, ozon tabakasına zarar veren maddelerin kullanımını kontrol altına almak üzere, ülkemizin de içinde bulunduğu Montreal Protokolü ile (1991), uluslararası bir anlaşma sağlanarak, endüstride kullanılan ozon tüketen maddelerin üretim ve tüketimine kısıtlama getirilmiştir.

Dış etkilerle belirli bir bölgedeki toprağın oluştuğu ve bulunduğu yerden aşınıp, taşınması ve başka bir bölgede birikmesi olayı erozyon olarak tanımlanmaktadır.
Erozyondaki temel doğal etmenler şöyle sıralanabilir;
a) Suyun aşındırması ve taşıması: yağışın yüzey toprak yapısını gevşeterek çözmesi, sıçratması ve sürüklemesi, yüzey akış sularının ve akarsuların kıyıları ve tabanları oyması, sürüklemesi ve taşıması,
b) Rüzgârın aşındırması, toprak materyalini sürüklemesi, havada toz halinde başka bölgelere taşıması,
c) Heyelan, dalga, buzul, çığ gibi olaylarla aşınma, toprağın kitle halinde taşınmasıdır.
Buradan da anlaşılacağı üzere erozyonu oluşturan en önemli etmenler su ve rüzgârdır. Erozyon; yağış ve yüzey akış özelliklerine, toprağın yapısı ve özelliklerine, arazinin topoğrafik yapısına bağlıdır.

Küresel ısınma ve iklim değişikliğinin insanlar üzerinde olabilecek en önemli etkileri  Solunum yolu rahatsızlıklarında artış ve  Ozon tabaksındaki incelmeye bağlı olarak artan deri rahatsızlıkları

Atmosferde yer alan ve doğal döngü içinde oluşan gazlardan karbondioksit (CO₂), metan (CH₄), azotoksit (N₂O), su buharı(H₂O) ve ozon (O₃), sera etkisi yaparak yeryüzünün sıcaklığının korunması sağlarlar.

İklim değişikliğinin gözlemlenebilen sonuçları ise; i-küresel ölçekteki ortalama sıcaklık artışı (küresel ısınma), ii-yağış şekli ve miktarındaki değişiklikler, iii-karla kaplı alanların azalması ve buzulların erimesi şeklindedir.

Hızlandırılmış erozyon ise toprak kaybına neden olan erozyon tipidir. Yanlış arazi kullanımı, yanlış
tarım ve üretim tekniklerinin kullanımı, çayır ve meralık alanlarda aşırı ve erken otlatmalar hızlandırılmış erozyonun ortaya çıkmasının temel sebepleridir

Bir türün bireylerinin yaşamsal faaliyetlerini en iyi şekilde devam ettirebildiği alana habitat denir.

Görme problemlerindeki artışlar atmosferde sera gazlarının artışına bağlı değişikliklerin olası etkilerinden biri değildir.

Atmosferdeki sera gazlarının artışına bağlı küresel ısınmanın negatif sonuçları açısından risk grubu
ülkeler içinde yer alan Türkiye’de gözlemlenebilecek olası etkileri aşağıdaki gibi sıralanabilir:
1. İklim kuşaklarındaki kaymaya paralel olarakülkemiz daha şu andakinden sıcak ve kurak
bir iklim kuşağı özelliği gösterebilmesi,
2. Kuraklaşmayla beraber yağış miktarında vesu kaynaklarında azalma, buna bağlı olarak
da tarımsal üretimde düşüşler ve orman yangınlarında artış, toprak yapısında bozulmalar, kurak ve yarı kurak bölgelerin alan olarak genişlemesi sonucu çölleşme periyodunun hızlanması,
3. Toprak yapısında bozulmalara bağlı olarak doğal vejetasyon örtüsünde bozulma ve
kaymalar,
4. Deniz ve tatlısu ekosistemlerinin CO2 depolamalarından kaynaklanan asitleşme, buna
paralel olarak özellikle balıkçılık ve su ürünleri sektöründe ciddi ekonomik kayıplar,

Atmosferde CO ’den sonra sera etkisi oluşumuna en çok katkıda bulunan diğer gaz ise CH4 (metan) gazıdır.

Kimyasal toprak bozulumunda toprağın organik madde kaybetmesi, tuz dengesinin bozulması sonucunda tuzlulaşma, alkalileşme, toprak pH’sındaki değişmeler, yıkanma, özellikle alüminyum ve magnezyumun toprak çözeltisindeki miktarlarının toksik seviyelere ulaşması gibi olaylar sonucunda toprağın yapısında dengesizliğine yol açan bozulmadır.