TARIMSAL YAPILAR VE SULAMA - Deneme Sınavı - 18

Tatlı suların %70’i tarımda, %20’si endüstride, %10’u evsel, %0.18’i ise gıda ve içecek sanayinde kullanılmaktadır.

Fırat – Dicle Havzası 52,94 milyar m3 ile en fazla su verimine sahiptir. Fırat havzasında yıllık akış 31.61 milyar m3, Dicle Havzasının ise yıllık akışı 21.33 milyar m3 tür. Fırat Dicle havzası toplam ülke su potansiyelinin yaklaşık % 28,5’ini oluşturur. Su potansiyeli en düşük havzalar ise 0.49 milyar m3 ile Akarçay Havzası ve yıllık akışı 0.50 milyar m3 olan Burdur Gölü havzasıdır.

Akifer, suyu depolayan yeterli miktarda yer altı suyu akışına ve kullanılmasına izin veren gözenekli ve geçirgen özelliğe sahip tabakalardır. Kılcal saçak bölge, doygunluk kuşağında düzensiz olarak yukarı doğru hareket eden değişik kalınlıklarda olan bölgedir. Kaynak, yeraltı sularının kendiliğinden yeryüzüne çıktığı yerler olarak isimlendirilir. Havza, bir akarsu, göl, baraj rezervuarı veya yer altı suyu haznesi gibi bir du kaynağını besleyen yeraltı ve yüzeysel suların toplandığı bölgenin tamamı olarak adlandırılır.

İklim değişikliği su çevrimini etkiler. Su kaynaklarının yönetiminde iklim değişikliklerine uyum önem taşımaktadır. Ülkemizde özellikle kentsel yerleşim bölgeleri ile tarım, endüstri ve enerji faaliyetlerinin fazla olduğu bölgelerde iklim değişikliğine bağlı olarak gerek yerüstü ve gerekse yeraltı su kaynaklarını tehdit altındadır. İklim değişikliği ile tarım arasında önemli bir ilişki vardır. Tarımsal faaliyetler sonucu atmosfere metan ve sera gazları salınımı iklim değişikliklerine neden olur. İklim değişikliği de en fazla tarımsal üretimi etkilemektedir.

Hızlı nüfus artışı, tüketim alışkanlıklarındaki değişiklikler ve endüstriyel gelişmeler, çarpık kentleşme, tarım alanlarının tarım dışı amaçlarla kullanılması, ormansızlaşma 20. yüzyılın son yarısından itibaren önemli su sorunlarının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu durum günümüzde su kaynaklarının etkin bir şekilde kullanımını gündeme getirmiştir.

Devlet Planlama Teşkilatının 2001 yılında hazırladığı Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planında “Su Havzaları Kullanımı ve Yönetimi Özel İhtisas Komisyonu Raporu’nda mevcut su potansiyelin paylaşılmasında kullanım önceliği sırası ile; İçme ve kullanma suyu ihtiyacı, Hayvanlar ve doğal hayatın, devamı için gerekli su ihtiyacı, Tarımsal sulama suyu ihtiyacı, Enerji ve sanayi suyu ihtiyacı, Ticaret, turizm, balıkçılık vb. su ihtiyacı.

Su çevirimi, suyun yerüstünde, yeraltında ve atmosferdeki hareketini içeren süreci tanımlamaktadır.

Sızma kapasitesi, zeminin geçirimli olup olmamasına, zemindeki partikül büyüklüğüne, başlangıçtaki nem miktarına, bitki örtüsüne, organik madde miktarına, zemin yüzeyinin durumuna ve toprağın işlenme durumu ile topraktaki hava durumuna bağlı değişir.

Yeraltı sularını havalanma zonu ya da doygun olmayan zon ile doygun zon oluşturur. Havalanma zonu yağışların süzülerek ulaştığı ilk bölge olup doygun zonun üstünde bulunur. Bu bölgede bitki kökleri çevresinde toprak nemi görülür. Havalanma zonunda toprak suyu, çekim suyu ve kapiler saçak zonlar bulunur. Havalanma zonunun altında ise doygunluk zonu bulunur. “Doygunluk Zonunda” ise asıl yeraltı suyu bölgesi bulunur. Kapiller saçak zon;yüzey gerilim nedeniyle su yukarı doğru hareket eder.

Artezyen, iki geçirgen olmayan tabaka arasında sıkışmış halde bulunan yeraltı suyunun üst tabakasının delinmesiyle fışkırarak yeryüzüne çıkmasıyla oluşan kaynaklardır. Havza, bir akarsu, göl, baraj rezervuarı vey a yeraltı suyu haznesi gibi bir su kaynağını besleyen yeraltı ve yüzeysel suların toplandığı bölgenin tamamıdır. Akiferler, suyu depolayan yeterli miktarda yeraltı suyu akışına ve kullanmasına izin veren gözenekli ve geçirgen özelliğe sahip jeolojik birimdir. Gayzer, kesintili biçimde sıcak su vey a sıcak buhar fışkırtan, kükürt yayan kaynarca.

Güneş okyanuslardan buharlaşmaya neden olur bulutları ve yağışı oluşturur.
Yağışın büyük kısmı okyanuslara düşse de %20’lik kısmı karalar üzerine düşmektedir.

Buharlaşma ve terleme ile yükselen su bulutlarda yoğunlaşarak tekrar
yağış haline geçer. Herhangi bir havzaya (alana) düşen yağışın, sızma (infiltrasyon) ve buharlaşmadan sonra geri kalan suyun bu alanı terk eden kısmına
yüzey akış adı verilmektedir.

Yağış miktarı ve yüzey akış miktarı tarımsal üretimde büyük önem taşımaktadır. Çünkü bitkinin su ihtiyacı doğal yağışlar ile karşılanamıyorsa bu suyun bitki kök bölgesine dengeli bir şekilde verilmesi gerekmektedir. Yağış miktarı, şiddeti, mevsimlere göre
dağılışı da önem taşımaktadır. Şiddeti düşük olan yağışa çisenti, şiddetli, yağışa sağanak, çok şiddetli yağışa ise seylap adı verilir.

Buharlaşma (evaporasyon) suyun sıvı halden gaz haline geçerek atmosfere iletilmesidir. Buharlaşma deniz, göl, nehir gibi açık su yüzeylerinden ve nemli toprak yüzeyinde meydana gelir. İklim ve yüzeyin özellikleri buharlaşmayı etkiler.

Bitkiler topraktan aldıkları suyun bir kısmını yapraklardaki stomalar yolu ile atmosfere verirler ki buna terleme (transpirasyon) adı verilir. İklim, bitki türü ve yoğunluğu, toprak nemi ve toprak özellikleri terlemeyi etkiler. Buharlaşma ve terleme olaylarının ikisine birden evapotranspirasyon adı verilir

Bitkiler topraktan aldıkları suyun bir kısmını yapraklardaki stomalar yolu
ile atmosfere verirler ki buna terleme (transpirasyon) adı verilir. İklim, bitki
türü ve yoğunluğu, toprak nemi ve toprak özellikleri terlemeyi etkiler. Buharlaşma ve terleme olaylarının ikisine birden evapotranspirasyon adı verilir

Yerkürenin dörtte üçünü kaplayan dünyadaki toplam su miktarı 1,4 milyar km3 tür. Bu su miktarının hepsi kullanılamaz. Bunun başlıca nedeni yerüstündeki su miktarının %97,5’i tuzlu su olarak okyanuslarda ve denizlerde bulunmaktadır. Toplam su miktarının ancak %2,5’i tatlı su olarak göllerde, nehirlerde, yeraltı sularında ve buzullarda bulunmaktadır. Bu tatlı su miktarının 2/3 (%68.70) kutuplarda buzul halinde, daimi kar örtüsü halinde veya toprak tabakasında bulunur

Dünyada bir yılda 3.800 km3 civarında tatlı su kullanılmaktadır. Tatlı suların % 70’i tarımda, %20’si endüstride, %10’u evsel, %0.18’i ise gıda ve içecek sanayinde kullanılmaktadır. Görüldüğü gibi suyun büyük bir kısmı tarımsal alanda kullanılmaktadır. Ancak bu su miktarının nerede ise yarısı yanlış kullanımdan dolayı kaybolmaktadır.

Hidrolojik su havzalarında yıllık yağış miktarı aynı olmadığından, verimleri ve su potansiyelleri de farklılık göstermektedir. Fırat – Dicle Havzası 52,94 milyar m3
ile en fazla su verimine sahiptir

Yeraltına sızan sular geçirimsiz bir tabaka üzerinde birikerek yeraltı sularını oluşturur. Yeraltı suyu taşıyan tabakalara ’’akifer’’ adı verilir. Yeraltı sularının kendiliğinden yeryüzüne çıktığı yerler “Kaynak’’ olarak isimlendirilir. Kaynaklar yatay olarak hareket eden yeraltı sularının yüzeyi kestiği bölgelerde oluşur.