TARIMSAL METEOROLOJİ

Atmosferdeki havanın altında bulunan nesnelere uyguladığı itme kuvvetine hava basıncı adı verilir. Hava çeşitli gazlardan oluştuğundan, yapılan basınç bu gazların teker teker yaptıkları basıncın toplamına, yani bir noktadaki hava basıncı o noktadaki havanın ağırlığına eşittir. O hâlde atmosferde yukarılara çıkıldıkça üstümüzdeki hava tabakasının kalınlığı azalacağından, hava basıncı düşecektir. Hava basıncı- nın en yüksek olduğu yer 760 mm Hg sütunu yüksekliği ile deniz seviyesidir. Yükseklere çıkıldıkça hava basıncı dengeli bir biçimde düşmemektedir.

Hava basıncının tanımlandığı ikinci bir birim de “bar”dır. Bar, kuvvet esasına dayalı olarak çıkarılmıştır. 1 Bar = 106 g cm/sn2 = 0,9869 Atü

Hava basıncı ölçüm sonuçlarına göre, aynı basınca sahip noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğrilere izobar eğrileri adı verilir. Bu haritalar üzerinde alçak ve yüksek basınç alanları, soğuk ve sıcak cepheler, yağışlı ve sisli bölgeler gibi birçok ayrıntılar yanında bu haritanın daha sonra nasıl olacağına dair ipuçları vardır. Eğer izobarlar birbirine yakınsa bu noktada rüzgâr hızı daha fazladır.

Hava hareketinin oluşmasında basınç farklılığından doğan kuvvet yanında başka kuvvetler de vardır. Bu kuvvetler; yer dönü kuvveti (Koriyolis), sürtünme kuvveti ve merkezkaç kuvvetidir.

Hava hareketini ikinci derecede etkileyen yer dönü kuvvetidir. Bu kuvvet hareket eden kütleyi Kuzey Yarım Küre’de sağa, Güney Yarım Küre’de sola çevirir. Koriyolis kuvveti basınç farkı ile meydana gelen hareketi saptırıcı yöndedir.

Ülkemiz iklimi üzerinde etkili olan bazı siklon ve antisiklon merkezleri vardır. Bu merkezlerden başlıcaları şunlardır. • Yüksek Basınç merkezleri; Sibirya, Asor, Afrika’nın kuzeyi • Alçak Basınç merkezleri; Basra, İzlanda, Akdeniz ve Karadeniz’in doğusudur.

Ekvator bölgesine güneş ışınları, yeryüzüne devamlı dik veya dike yakın geldiğinden, ısınma diğer yerlerden daha fazladır. Bu nedenle, ekvator yöresinde ısınan hava yükselecek ve yükseklerde yüksek basınç alanları oluşacaktır. Bunun sonucu olarak da kuzey ve güney yönlerinde hareketler meydana gelecektir. Yükseklerdeki bu hava hareketine kontr-alize adı verilir. Kontr-alizelerin yönleri yukarıda açıklandığı gibi dünyanın kendi çevresindeki dönüşü ile belirli bir sapmaya uğramaktadır.

Rüzgâr yönü rasatları yapılırken, genel olarak 8 yön esas alınır. Bunlar kuzey (N), kuzeydoğu (NE), doğu ( E) , güneydoğu (SE), güney (S), güneybatı (SW), batı (W), kuzeybatı (NW), rüzgârlarıdır. Bu rüzgârlar yerel olarak yıldız (kuzey), poyraz (kuzeydoğu), doğu (doğu), keşişleme (güneydoğu), kıble (güney), lodos (güneybatı), batı (batı), karayel (kuzeybatı) olarak da adlandırılır.

Rüzgârlar yüksek dağ sıralarının rüzgâr geliş yönünün aksi tarafında ya da yüksek platoların dik yamaçlarında meydana gelirler. Bu rüzgârlara örnek olarak fön ve bora rüzgârları verilebilir. Fön rüzgârları; bir tarafa doğru esen nemli hava kütlelerinin bir dağ dizisine çarparak yükselmesi ve dağın arka tarafına akması ile oluşur. Dağ yamacına gelen nemli hava hızlı bir biçimde yükselir ve yoğunlaşmaya başlar. Hava nemini yağış olarak dağın ön yamacına bıraktıktan sonra dağın arka yamacında alçalmaya başlar. Kuru olan bu hava aşağılara indikçe ısınacağından, sıcak ve kuru bir rüzgâr olarak esecektir.

Gündüz, dağ dorukları vadilerden daha erken ısınır ve alçak basınç oluşur. Vadiler ise, daha serindir ve yüksek basınç alanıdır. Bunun sonucunda, vadi tabanlarından dağ yamacına ve doruklarına doğru rüzgâr eser. Bu rüzgâra vadi meltemi denir. Geceleri ise, dağ yamaçlarında ve yüksek plâtolarda hızla soğuyan hava yüksek basınç alanı oluşturur. Alçak ovalar ve vadiler ise, nem oranının daha fazla olması nedeniyle sıcaktır ve alçak basınçlar görülür. Bunun sonucunda da, dağ yamaçlarından alçak ova ve vadilere doğru rüzgâr eser. Bu rüzgâra dağ meltemi denir.

Deniz seviyesinde hava basıncı 760 Hg'dir.

Hava basıncını ilk defa Toricelli ölçmüştür.

Hava basıncı ölçüm sonuçlarına göre, aynı basınca sahip noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğrilere izobar adı verilir.

Bu haritalarda belirtilen tüm unsurlar bulunur.

Hava basıncında günlük en büyük değişimler tropik bölgelerde gözlemlenir.

Öncüllerdeki etmenlerin hepsi rüzgarı etkiler.

Yükselen hava hareketleri yoğunlaşmaya ve yağışa neden olur.

Basra ve İzlanda alçak basınç merkezleridir; Sibirya ve Azor ise yüksek basınç alanları.

Kuzeydoğu'dan estiği için kışın poyrazın sıcaklığı düşürmesi beklenir.

Anemometre rüzgar ölçümlerinde kullanılır.