TARIMSAL METEOROLOJİ

Hava basıncı ilk defa Toriçelli tarafından ölçülmüştür. Toriçelli 1 cm2 lik yüzey üzerindeki hava sütununun bu alana yaptığı basıncı, 760 mm yüksekliğindeki civa sütununun yine 1 cm2 yüzeye yaptığı basınca eşit bulmuştur. Bu nedenle hava basıncını, civa yüksekliği olarak ölçmek gelenek haline gelmiştir.

Hava basıncının yıllık değişimi ekvatorda azdır. Yüksek enlemlere çıkıldıkça artar.

Hava hareketinin oluşmasında basınç farklılığından doğan kuvvet yanında başka kuvvetler de vardır. Bu kuvvetler; yer dönü kuvveti (Koriyolis), sürtünme kuvveti ve merkezkaç kuvvetidir.

Yüksek basınç merkezlerinde hava hareketi aşağı doğru olduğundan, aşağı inen hava yukarıdaki duruma göre ısınır, bulutlar çözülür dolayısıyla güneşli havalar oluşur. Bu bölgelerde hava kütleleri sakindir. Yazın sıcaklık yüksek iken kışı düşüktür.

Ülkemiz iklimi üzerinde etkili olan bazı siklon ve antisiklon merkezleri vardır. Bu merkezlerden başlıcaları şunlardır.
• Yüksek Basınç merkezleri; Sibirya, Asor, Afrika’nın kuzeyi
• Alçak Basınç merkezleri; Basra, İzlanda, Akdeniz ve Karadeniz’in doğusu

Rüzgâr yönü rasatları yapılırken, genel olarak 8 yön esas alınır. Bunlar kuzey (N), kuzeydoğu (NE), doğu ( E) , güneydoğu (SE), güney (S), güneybatı (SW), batı (W), kuzeybatı (NW), rüzgârlarıdır. Bu rüzgârlar yerel olarak yıldız (kuzey), poyraz (kuzeydoğu), doğu (doğu), keşişleme (güneydoğu), kıble (güney), lodos (güneybatı), batı (batı), karayel (kuzeybatı) olarak da adlandırılır.

Rüzgâr yönü rasatları yapılırken, genel olarak 8 yön esas alınır. Bunlar kuzey (N), kuzeydoğu (NE), doğu ( E) , güneydoğu (SE), güney (S), güneybatı (SW), batı (W), kuzeybatı (NW), rüzgârlarıdır. Bu rüzgârlar yerel olarak yıldız (kuzey), poyraz (kuzeydoğu), doğu (doğu), keşişleme (güneydoğu), kıble (güney), lodos (güneybatı), batı (batı), karayel (kuzeybatı) olarak da adlandırılır.

Atmosferin farklı ısınması sürekli değişik basınçlar ve dengeleme gereksinmesi yarattığına göre bu ısınma aynı zamanda günlük periyodik hava hareketi değişimlerine de neden olmaktadır. Bu değişimler, okyanuslarda pek hissedilmezken karalarda daha belirgindir. Karalarda toprağa yakın yerlerde öğleyin bir maksimum gece ise bir minimum rüzgâr şiddeti görülür. Yazın bu değişiklik açık, az bulutlu günlerde oldukça fazladır. Topraktan yukarılarda (örneğin 50-100 m yukarıda) olay tersine döner.

Arazi biçimine bağlı rüzgârlar; bu rüzgârların oluşumu, sıcaklığa bağlı günlük periyodik rüzgârlardan farklıdır ve
havanın bulunduğu yerin yüksekliğine bağlı olarak nitelik değiştirir. Bu rüzgârlar yüksek dağ sıralarının rüzgâr geliş yönünün aksi tarafında ya da yüksek platoların dik yamaçlarında meydana gelirler. Bu rüzgârlara örnek olarak fön ve bora rüzgârları verilebilir.

Bora rüzgârları; kış aylarında soğuk bölgelerden sıcak bölgelere doğru eserler. Yüksek dağlardan aşağılara inen bu rüzgârlar sürekli ısınmalarına karşın, yukarılardan çok soğuk geldiklerinden sıcaklıkları aktıkları sıcak bölgelerin sıcaklığına erişemez. Bu nedenle, estikleri bölgenin sıcaklıklarını çok düşürürler.

Hava basıncının en yüksek olduğu yer 760 mm Hg sütunu yüksekliği ile deniz seviyesidir. Yükseklere çıkıldıkça hava basıncı dengeli bir biçimde düşmemektedir. Hava basıncı başlangıçta hızlı düşmekte zamanla bu hızın azaldığı görülmektedir.

Hava basıncı ölçüm sonuçlarına göre, aynı basınca sahip noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğrilere izobar eğrileri adı verilir. Bu haritalar üzerinde alçak ve yüksek basınç alanları, soğuk ve sıcak cepheler, yağışlı ve sisli bölgeler gibi birçok ayrıntılar yanında bu haritanın daha sonra nasıl olacağına dair ipuçları vardır.

Havanın basıncı genel olarak barometre denilen aletlerle ölçülür. Barometreler arasında en hassas olanı cıva barometresidir. Fakat taşıma güçlüğü nedeniyle, madeni ve yazıcı barometreler (barograf) uygulamada daha fazla kullanılır.

Hava basıncı, diğer iklim faktörlerinde olduğu gibi gün boyunca bazı değişiklikler gösterir. Fakat bu değişiklik, diğerlerinde olduğu gibi çok fazla değildir. En fazla değişiklik tropik alanlarda günlük 2-3 mm olarak görülmektedir. Çünkü bu gibi yerlerde periyodik olmayan değişiklikler az olduğundan, günün akışı düzenli bir biçimde saptanabilmektedir.

İzobarların eğri olmaları durumunda, hava hareketlerini merkezkaç kuvvetleri de etkiler. Eğer izobar eğrileri içeriye doğru azalıyorsa, merkezkaç kuvveti rüzgâr hareketini azaltıcı, eğriler dışarıya doğru azalıyorsa, rüzgâr hareketini hızlandırıcı olarak etki yapar.

Ülkemiz iklimi üzerinde etkili olan baz› siklon ve antisiklon merkezleri vardır. Bu merkezlerden başlıcaları şunlardır. • Yüksek Basınç merkezleri; Sibirya, Asor, Afrika’nın kuzeyi • Alçak Basınç merkezleri; Basra, İzlanda, Akdeniz ve Karadeniz’in doğusu.

Kontr-alizelerin yönleri dünyanın kendi çevresindeki dönüşü ile belirli bir sapmaya uğramaktadır. Bu sapmalar belli bir zaman sonra aşağıdaki hava kütleleri üzerine bir basınç yapmaya başlar. Bu basınç ve sıkıştırma 30°-40° enlemlerde bir yüksek basınç kuşağı oluşturur.

Rüzgâr yönü rasatları yapılırken, genel olarak 8 yön esas alınır. Bunlar kuzey (N), kuzeydoğu (NE), doğu ( E) , güneydoğu (SE), güney (S), güneybatı (SW), baı (W), kuzeybatı (NW), rüzgârlarıdır. Bu rüzgârlar yerel olarak yıldız (kuzey), poyraz (kuzeydoğu), doğu (doğu), keşişleme (güneydoğu), kıble (güney), lodos (güneybatı), batı (batı), karayel (kuzeybatı) olarak da adlandırılır.

Bu rüzgârlar yerel olarak yıldız (kuzey), poyraz (kuzeydoğu), doğu (doğu), keşişleme (güneydoğu), kıble (güney), lodos (güneybatı), batı (batı), karayel (kuzeybatı) olarak da adlandırılır.

Rüzgâr hızı anemometre adı verilen aletle ölçülür. Bunun yazıcı olanına anemograf adı verilir. Anemograflar kendilerine eklenmiş jiruetlerle birlikte rüzgâr hız ve yönünü otomatik biçimde ve sürekli olarak belirlerler.