HAVA OLAYLARI, ZARARLARI VE ÖNLEYİCİ TEDBİRLER

Dünyay diğer gezegenlerden ayıran özelliklerin başında üzerinde hava olaylarının görülmesi ve canlı yaşamına olanak sağlayan atmosferin var olması gelir.

Atmosfer %78 azot, % 21 oksijen, % 1 su buharı, karbondioksit ve diğer gazlardan oluşur. Su buharı hava olaylarının gerçekleşmesi için, karbondioksit ise fotosentez olayı için gereklidir. Bu gazların oran› zamanla değişebilir. Karbondioksit oranının artması atmosferin güneş ışınlarını tutma oranını artırır. Dolayısıyla, karbondioksit miktarının artması hava sıcaklığının artmasına, azalması ise hava sıcaklığının azalmasına sebep olur.

Don, hava sıcaklığının 0°C’nin altına düşmesiyle veya 0°C’ye yakın hava sıcaklıklarında meydana gelen bir hava olayıdır.

Don olayı oluşumunda kuzey karakterli hava kütleleri ile radyasyonla ısı kaybı sonucu sıcaklığın düşmesi rol oynamaktadır

Atmosferde nem ve karbondioksitin az olduğu, bulutun bulunmadığı zamanlarda toprak radyasyonla ısı enerjisini atmosfere vererek kendi sıcaklığını ve kendisiyle temas durumunda bulunan hava tabakasının sıcaklığını düşürür. Bu durum don olayının oluşmasını kolaylaştırır.

• Sıcaklık henüz hücre suyunu donduracak dereceye düşmediğinde hücrelerdeki proteinlerin doğrudan bozulması ve protoplazmanın pıhtılaşması sonucu bitki ölür.
• Ortam sıcaklığı bitkinin hücresini donduracak bir dereceye düşünce, hücre suyunun hacmi genişler ve bunun sonucunda hücre suyu, hücre zarından dışarı hücre boşluğuna çıkmaya başlar. Sıcaklık düşmeye devam ederse hücre suyu donar.
• İnsan ve hayvanlar gibi bitkilerin de özel bir sıcaklık isteği bulunmaktadır. Sıcaklık bitkinin özel sıcaklığı alt›na düşerse bitki dayanamaz ve ölür.
• Düşük sıcaklık bitki hücresinin suyunu dondurur ve böylece hücredeki fizyolojik olaylar sona erer.
• Don sırasında oluşan asit ve tuzlar yoğunluğu artırır ve bu olay protoplazmanın albuminli maddeleri üzerinde etki yaparak hücre zarını bozabilir.

Donlar genellikle oluş zamanlarına göre üçe ayrılırlar:

a) Sonbahar Donları

b) Kış Donları

c) İlkbahar Donları

Donlar oluş şekillerine göre ikiye ayrılır:

a) Radyasyon Donları

b) Rüzgâr (Konveksiyon) Donları

Don olayından korunmak için  pasif ve aktif yöntemler olmak üzere 2 yöntem kullanılır. Pasif Yöntemler;

1) Yer seçimi

2) Bitki yönetimi

3) Bitki seçimi ve üretimi

Don olayından korunmak için  pasif ve aktif yöntemler olmak üzere 2 yöntem kullanılır. Aktif yöntemler;

1) Atmosfere giden radyasyonun durdurulması (suni sis)

2) Isı yalıtımı

3) Havanın karıştırılması

4) Doğrudan hava ve bitki ısıtması

5) Su uygulaması

6) Toprak işleme ve yönetimi

7) Kumlama

8) Çiçeklenmeyi geciktirme

9) Zorlanmış hasat

Akıcı bütün gazlar gibi hava da genleşme özelliğine sahiptir, yani hareketlidir. Yüksek basınç alanından alçak basınç alanlarına doğru hareket eden, yatay yönlü hava hareketlerine rüzgar denir. Rüzgar oluşumunun temel nedeni; iki nokta arasındaki basınç farkıdır.

Rüzgarlar, birçok bitkide tozlanma ve döllenme olayına yardım etmektedir. Aynı zamanda bitki köklerinin derinlere inerek toprağa sağlam tutunmalarını sağlamaktadır. Rüzgarlar, ilkbaharda nemli arazilerin daha çabuk kurumasını sağlayarak toprağın daha erken tava gelerek işlenebilmesini sağlar. Bu şekilde bitkilerin gelişmesi yönünden daha uzun bir vejetasyon süresi kazandırırlar. Hava kütleleri arasındaki ısı ve su buharı alışverişini sağlayan rüzgarlar bazı koşullarda bitkilerin yüksek sıcaklıklardan zarar görme derecelerini azaltırlar. Rüzgarlar, bitki aralarındaki nemi uzaklaştırarak ve bitkilerden su kaybını arttırarak özümlenmeyi ve gelişmeyi arttırdığı gibi fazla nemi uzaklaştırarak mantar hastalıklarının gelişmesini de önler. Çayırlarda biçilmiş otların çabuk kurumasına, tahılların daha kolay olgunlaşmasına yardım ederler. Bunun yanında rüzgarlar çevrenin havasını
temizlerler. Oksijen ve karbondioksit dengesinin korunmasını sağlar. Ayrıca enerji yaratırlar.

Kuvvetli rüzgarların zararlı etkilerinden korunmak için bazı önlemler alınmaktadır. Kültür arazilerini rüzgar zararlarından korumak için yap›lan tesisler tarımsal açıdan çok önemlidir. Bunlara rüzgarlardan korunma tesisleri ya da rüzgarkıran adı verilir.

Rüzgarkıranlar oluşturulurken;
• Kökleri yanlara değil, derine giden ağaç tür ve çeşitlerinin seçilmesine,
• Toprak tabanını gevşeterek ağaç köklerinin derinlere daha kolay inmesinin sağlanmasına,
• Ağaç sıralarının çevreleri derin sürülerek yan köklerin öldürülmesine,
• Ağaç sıralarına yakın olan yerlerde kuvvetli kök yapısına sahip kültür bitkilerinin yetiştirilmesine dikkat etmek gerekir.

Bazı rüzgarlar belirli bir yönde kuvvetli bir şekilde eserken bazıları ise kendi ekseni etrafında döner. Sıcak hava alanlarında hızlı bir şekilde kendi ekseni etrafında dönen rüzgarların en küçüğüne şeytan kulesi, ortancasına hortum, en büyüğüne kasırga denir.

Asya ve Avustralya'nın Büyük Okyanus kıyılarında oluşan şiddetli rüzgarlara ise tayfun denir.

Dolu, havanın hızlı biçimde yükselmesi, soğuması, oluşan buz kristallerinin yere doğru inmesi, soğuk bulutlar içinden geçerken hacmini büyütmesi ve yere buz şeklinde inmesi sonucu oluşur. Yüksek düşüş hızı nedeniyle sürtünme sonucu dairesel şekilde yere iner.

Dolu şeklindeki yağışlar, daha çok orta enlemlerde kara içlerinde görülür. Kutuplardan ekvatora doğru gidildikçe azalır ve denizler üzerinde oldukça seyrektir. Soğuk iklimlerde bulutlar yeterli ölçüde su içermediklerinden dolu oluşumuna pek rastlanmaz.

Su buharının, yükseklerde 0°C nin altında yoğunlaşmasıyla oluşan buz kristalleri yere düşer. Bu tür yağışlara kar denir.

Kar örtüsünün tarımsal açıdan bazı yararları bulunmaktadır. Kar, bünyesinde fazla miktarda durgun hava içerdiğinden ısıyı iyi iletemez. Bu durum geceleri topraktan havaya olan radyasyonla ısı kaybından dolayı kısa boylu bodur bitkilerin soğuktan zarar görmesini, donmasını engeller. Ayrıca, kar yağışının yeterli olduğu yıllarda karın yavaş erimesi halinde toprağa daha fazla su sızmasını sağlayarak yeraltı sularının beslenmesine yardımcı olur.

Çapları 0,7 mm’den küçük, yere düşme hızı 3m/s’nin altında olan ve oldukça düzgün yapıda damlalar içeren yağmur şekline çisenti denir. Çisenti oldukça kalın ve devamlı olan, genellikle alçak ve hatta neredeyse yere değen stratus bulutlarından meydana gelir. Yeryüzüne doğru düşen yağmur damlaları, sıcaklığı 0°C’nin altında olan bir hava katmanından geçerken kısmen donmuş bir küreye yakın şekil alırsa sulu sepken adını alır.

Yağış yoğunluğu, birim zamanda düşen yağış miktarıdır.

Bir yağış içerisinde dört faklı yağış dağılımı olabilir. Bunlar tüm yağış boyunca aynı yoğunlukta devam eden yağışlar (düzgün yağış dağılımı), şiddetli başlayıp şiddetini kaybeden yağışlar (ileri yağış dağılımı), düşük şiddette başlayıp şiddetini arttıran ve sonra tekrar şiddeti düşen yağışlar (orta yağış dağılımı), düşük şiddetle başlayıp şiddetini sonuna kadar arttıran yağışlar (gecikmiş yağış dağılımı)dır. Bunlardan en etkili olanı ileri yağış dağılımıdır.

Açık ve berrak gecelerde radyasyonla toprak yüzey sıcaklığı aşırı derecede düşmektedir. Toprak ve onun üzerindeki objeler sık sık çevre havasından daha soğuk olacaktır. Bu yüzeylere çarpan nemli havadaki su buharı da soğumakta ve yoğunlaşma olmaktadır. Böylece çiğ meydana gelmektedir. Eğer soğuma çok fazla olursa su buharı toprak yüzeyinde donmaktadır ve kırağı meydana gelmektedir. Toprak yüzeyinde yeterli katı su buharı çekirdeği bulunduğundan, bu durumlarda havadaki su buharı toprak yüzeyinde ya da bitkiler üzerinde katı olarak birikir. Özellikle ilkbahar ve sonbahar mevsimlerinde, daha çok havanın açık olduğu yerlerde meydana gelen yağış şekilleridir.