İKLİM RASATLARI VE HAVA TAHMİNLERİ

Rasat; sıcaklık, basınç, nem, yağış, güneşlenme ve rüzgar gibi hava olaylarının meteorolojik aletlerle ölçülerek ya da aletsiz saptanması sonucu tutulan kayıtlardır.

Dünyanın, kıtaların, ülkelerin ve daha dar yörelerin iklim özellikleri ile değişik iklim durumlarını incelemek, iklim araştırmaları ve projeleri için gerekli bilgileri elde etmek amacıyla yapılan rasatlara klimatolojik rasatlar adı verilir.

Klimatolojik rasatlarda ölçüm yapma saatleri, güneş ışınlarının yeryüzü ile yaptığı açı dikkate alınarak gerçekleştirilir. Rasatlar, güneş ışınlarının aynı açılarla düştüğü zamanlarda ve yerel saatlerde yapılır. Bu saatler, birçok ülkede ortalama yerel saatle ve saat 7.00, 14.00 ve 21.00’dedir. Bu saati kabul etmemiş olan ülkelerdeki rasat saatleri de, bu saatlere yakındır. Zaman bakımından aynı olmayan bu rasatlar, dünya üzerinde hep aynı güneş açısı durumunda yapılırlar.

Büyük klimatoloji istasyonları atmosferik basınç, sıcaklık, nem, bulutluluk, görüş uzaklığı, güneşlenme, radyasyon, buharlaşma, rüzgar, yağış, toprak sıcaklıkları ve fenolojik rasatlar  gibi rasatları ölçerler.

Klimatolojik rasatların dar bir alan içerisinde ve toprak yüzeyinden 1,5 m yüksekliğe ve 1,5 m derinli.e kadar yapıldığı rasatlara mikroklimatolojik rasatlar, elde edilen değerlere ise mikroklima değerleri adı verilir.

Mikroklimatolojik rasatlarda, rasatlar genellikle toprak yüzeyinden 5,10, 20, 50, 100, 150 cm derinliklerde yapılır.

Toprağın ısınması ve soğuması, buna bağlı olarak da çevrenin ısınması, toprağın bünyesine, içerdiği hava ve nem miktarına ve toprağın rengine bağlı olarak değişir. Tınlı topraklar ısıyı iyi iletirlerken kumlu topraklar oldukça yavaş iletirler. Toprağın sıkışmış veya işlenmiş olması da ısı iletimini etkiler. Çünkü toprağın içinde bulunan hava miktarı arttıkça, toprağın ısınması o oranda azalır. Toprak tarafından tutulan ısı miktarı, toprak yüzeyinin rengine göre değişir.

Toprak yüzeyinin ısınmasında atmosferin özel bir yeri vardır. Atmosferin ısınmasında ise, havanın özgül ağırlığı etkili olmaktadır. Havanın özgül ağırlığı 1 kabul edilirse, CO2’nin özgül ağırlığı 22, su buharınınki ise 9’dur. Böylece, havadaki CO2ve su buharı miktarı arttıkça, atmosfer daha fazla ısınır ve sıcaklık daha uzun süre korunur.

Toprağın bitki ile örtülülük durumu ve ne tür bitki ile örtülü olduğu, toprağın ısınmasında etkili olmaktadır. Herhangi bir bitki örtüsüyle kaplı olmayan çıplak topraklarda ısınma gündüzleri fazladır. Aynı şekilde geceleri, topraktan radyasyonla kaybolan ısı miktarı bitki örtüsüyle kaplı yüzeylere oranla daha fazladır. Bitki örtüsü ile kaplı toprak yüzeylerindeki nem miktarının fazla olması, ısının tutulmasına olumlu etkide bulunur.

Rüzgarın etkisi iki yönden incelenebilir. Birincisi soğuk rüzgarların varlığı ve bir engelle kesilmesi, ikincisi ise rüzgarın yere yakınlığı ve uzaklığıdır. Esen rüzg.rın yere yakınlı.ı oranında türbülans hareketler fazlalaşır. Buna karşın, topraktaki engeller çoğaldıkça da türbülans hareketler kuvvetlenir. Bunun sonucunda, türbülans hareketli tabakanın kalınlığı artar.

Sinoptik rasatlar, hava tahminleri yapmak için uluslararası saatlerde yapılan gözlemlerdir. Sinoptik gözlemlerin en önemli özelliği, bütün dünyada meteoroloji istasyonlarında GMT saatine göre aynı anda yapılmasıdır.

Meteorolojik rasatlar, aletlerin yerleştirildiği ve uygun biçimde düzenlendiği bir alanda yapılır. Bu alana rasat parkı ya da meteoroloji istasyonu adı verilir.

Rasat parkları düzenlenirken, birçok noktanın göz önünde tutulması ve yerinin olanaklar ölçüsünde ileride değişmeyecek biçimde seçilmesi gerekir. Bu nedenle, rasat parkının çok dar bir alana yerleştirilmemesi gerekir. Rasat parkı olarak seçilen yer, yörenin iklimini ortaya koyabilecek nitelikte olmalı, çevresinde iklim elemanlarını etkileyecek bir engel bulunmamalıdır. Bu nedenle özellikle klimatolojik rasat parkının mahalle arasına, çevreye kıyasla çok yüksek veya alçak bir bölgeye, bataklık, göl ve nehir kenarlarına, fazla toz oluşumuna neden olan yol kenarlarına, ağaçlar arasına yerleştirilmemesi gerekir.

Sıcaklık ve nemlilik rasatlarına ait siper: Bu siperler, yerden 1,25-2,00 m yükseklikte ve siper kapağı kuzeye bakmaktadır. Siper içerisine psikrometre termometresi ile maksimum ve minimum termometreler, termograf, hidgrograf ve higrometreler konur.

Buharlaşma havuzu, su termometresi ve anemometre ile birlikte monte edilir.

Sabit anemometre, standart yükseklikte, 30x30 cm boyutundaki beton bir blok üzerine monte edilir.

Toprak termometreleri, toprak üstü minimum termometresi ile 5, 10, 20, 50, 100 cm derinlikteki toprak termometreleri yerleştirilir.

Plüvyograf, standart yükseklikte ve 30 x 30 cm boyutundaki beton bir blok üzerine monte edilir.

Plüvyometre, standart yükseklikte ve yerden itibaren ağız çapına kadar 1,00 m olmak üzere 30 x 30 cm boyutunda beton blok üzerinde monte edilir.

Helyograf, yerden 1,5 m yükseklikte monte edilir. Helyograflar bütün gün güneş alabilecek yere konulmalıdır.

Belirli bir ülke, bölge veya merkezde, bir zaman dilimi içinde görülebilecek meteorolojik olayların gözlem ve analizlere dayanılarak subjektif veya objektif yöntemler kullanılarak önceden öngörülmesine yönelik çalışmalar hava tahmini olarak adlandırılır. Hava tahmini, bilim ve teknolojinin atmosferin durumunu tahmin etmeye yönelik uygulaması olarak da tanımlanabilir.

Hava tahminleri, atmosferin durumu hakkındaki sayısal verilerin toplanması, işlenmesi ve atmosferik olayların nasıl gelişeceği konusunun bilimsel olarak anlaşılması yoluyla gerçekleıtirilebilmektedir.

Hava tahminleri çok farklı kesimler tarafından talep edilmektedir. Tarımsal faaliyetlerde, bitki ve hayvan zararlarının yayılış alanlarının ve zamanının tahmin edilmesinde hava tahminleri oldukça önemli bir yer almaktadır.

Yer gözlemlerinde, hava sıcaklığı, hava basıncı, güneşlenme durumu, bulutluluk, yağış miktarı, rüzgar hızı ve yönü ve diğer hava olayları belirlenmektedir.

Geniş bir alan üzerindeki bulutların ve hava hareketlerinin belirlenmesinde, uydu görüntüleri kullanılmaktadır. Dünya çevresinde bu amaçla, NOAA, MeteoSat, Meteor gibi çeşitli uydular bulunmaktadır. Bu uydulardan kaydedilen görüntüler, yer istasyonlarına iletilmekte, yer istasyonlarında bu görüntülerin üzerine coğrafi sınırlar eklenerek değerlendirilmektedir.

İklim faktörlerinin etkisiyle bitki bünyesinde meydana gelen de.işikliklerin ve dolayısıyla vejetasyon devresi içerisindeki belirli ve kritik dönemlerin tarihleri ile tespit edilmesi fenolojik gözlemler yardımıyla mümkün olmaktadır. Örneğin; Tahıllarda ekim, çimlenme, sapa kalkma, başaklanma, çiçeklenme, erme-hasat, meyve ağaçlarında tomurcuklanma, çiçek açma, olgunlaşma, yaprakların sararıp dökülmesi, gibi olayların meydana geliş zamanları hakkındaki bilgilerbu rasatlar ile toplanır.

Aerolojik rasatlar atmosferin derinliklerinde oluşan olayları inceler. Bu gözlemler sinoptik gözlemleri destekler niteliktedir.