BUHARLAŞMA VE YOĞUNLAŞMA

Buharlaşma, yer ile güneş arasındaki enerji alışverişi sonucu, su moleküllerinin kazandıkları enerjinin etkisiyle, moleküller arası çekim kuvvetini yenmesi sonucu ortaya çıkan bir olaydır. Moleküller bulundukları yüzeyden ayrılarak atmosfere geçmektedir.

Havanın nem içeriğinin az olması, buharlaşma hızının artması üzerinde etkilidir. Havanın doyma açığının olması, bünyesine ilave nem alabileceğinin ifadesidir. İçerisinde, belli bir sıcaklıkta taşıyabileceği su buharı miktarından daha az su buharı bulunduran hava doymamış hava olarak tanımlanır. Yani havanın doyma açığı vardır. Nemli havalarda doyma açığı az olduğundan buharlaşma düşüktür.

Havanın sıcak oluşu buharlaşmayı iki şekilde etkilemektedir. Birincisi, atmosferin sıcaklığı oranında taşıyabileceği nem miktarı da arttığından, doyma açığı daha fazla olacaktır. Buharlaşma için enerji gereklidir. Sıcaklığın ikinci etkisi ise, buharlaşma için gereksinim duyulan bu enerjinin karşılanması yönündedir.

Hava hareketi, yüzeyde olan su buharının uzaklaşmasını sağlamaktadır. Bu durumda havada doyma açığı artmaktadır. Buharlaşan suyun yüzeyden ayrılmaması durumunda, atmosferin alt tabakası ile toprak veya su yüzeyindeki nem oranları birbirine eşit veya yakın olduğundan, buharlaşma azalır veya durur.

Toprak ve su yüzeyinden oluşan buharlaşma, bu yüzeylerdeki buhar basıncı ile daha yukarıdaki havanın buhar basıncı arasındaki fark ile orantılı olarak değişir. Atmosferin buhar basıncının düşük olması, atmosferdeki buharlaşma miktarının daha fazla olması üzerinde etkili olur.

Yer veya su yüzeyi sıcaklığı arttıkça su moleküllerinin hızları artar, yüzeysel gerilimi azalır. Bunun sonucunda, toprak veya su yüzeyindeki sıcaklık arttıkça buharlaşma kolaylaşmaktadır.

Buharlaşma meydana gelen yerde suyun az veya çok oluşu buharlaşmada etkilidir. Aynı şekilde suyun yoğunluğunun az olduğu yerlerde buharlaşma daha fazladır. Örneğin tuzlu su gibi yoğunluğu fazla sudaki buharlaşma miktarı, daha az yoğunluğa sahip tatlı sudaki buharlaşmaya göre daha azdır.

Toprak özellikleri, topraktaki suyun buharlaşmasında büyük rol oynar. Toprak renginin koyu veya açık oluşu, toprak içindeki hava miktarı, toprağın bünyesi gibi toprak faktörleri buharlaşmayı çeşitli biçimlerde etkilerler. Bitki örtüsünün varlığı ve çeşidi buharlaşmayı etkilemektedir. Bitki örtüsünün fazla oluşu yüzeyden oluşan buharlaşmayı azaltır.

Toprak yüzeyi ile su yüzeyinden olan buharlaşmayı belirtmek için kullanılır. Örneğin okyanus, göl, akarsu gibi su kaynakları ile ıslak toprak yüzeyinden olan buharlaşma evaporasyon olarak nitelenir.

Bitkiden olan terlemeyi ifade etmektedir. Bitkiler topraktan aldıkları nemi, iletim organları ile yapraklarına kadar iletirler ve yapraktan buharlaştırırlar. Suyun bitki yapraklarından terleme yoluyla, havaya buhar halinde verilmesine transpirasyon adı verilir.

Gerçek olan mevcut su miktarına göre gerçekleşirken diğeri bölge koşullarına göre olabilecek olanı ifade eder.

Buharlaşma kapları ve buharlaşma terazileriyle buharlaşma ölçümü yapılır.

A sınıfı buharlaşma kabı, Livinstone sistemi (evaporimetre), lizzimetre.

Belirli sıcaklıktaki hava, ancak belirli bir miktarda su buharı taşıyabilir. Bağıl nem oranı % 100’den fazla olduğunda, su buharı sıvı duruma geçer. Bu olaya su buharının yoğunlaşması adı verilir. Atmosfer içindeki yoğunlaşma ile su buharı görünür hale gelir. Yoğunlaşan hava, bu olayın oluştuğu yüksekliğe göre farklı isimlerle anılır.

* Nemli havanın soğuk yüzeylere çarpması

* Atmosfer havasının soğuması

* Çeşitli sıcaklıktaki hava kütlesinin birbirine karışması

* Havanın yukarıya doğru hareketi

Kırağı hava sıcaklığı 0 derecenin altındayken gerçekleşmektedir.

* Deniz sisi

* Toprak sisi

* Karışım sisi

* Termik konveksiyon

* Orografik durum

* Sıcak-soğuk kütle karşılaşması

* Soğuk kütlenin ani akımı

Şayet atmosfer içerisinde her 100 m yüksekliğe karşılık sıcaklık farkı 1 °C üzerinde ise aşağıdaki ısınmış hava hızlı bir biçimde yükselir. Buna termik konveksiyon nedir.

Orografi yer yüzeyinin dağlık olması durumuna işaret eder.