TÜRKİYE İKLİMİ

İklimin temel elemanları sıcaklık, yağış, oransal nem, güneşlenme süresi ve şiddeti, basınç, rüzgar hızı ve yönü, buharlaşma gibi parametrelerdir. Bunlar gözlenebilen ve ölçülebilen parametrelerdir.

İklimlerin oluşmasında bu parametreler üzerine doğrudan veya dolaylı olarak etkili olan, fakat ölçülemeyen bazı etkileşimler de söz konusudur. Bu etkileşimler; kara-deniz, deniz-buz, deniz-hava etkileşimleri, volkanik gazlar, insan aktiviteleri, arazi kullanımı, gelen ve yansıyan ışınlar v.b.’dir.

Kara-deniz, deniz-buz, deniz-hava etkileşimleri, volkanik gazlar, insan aktiviteleri, arazi kullanımı, gelen ve yansıyan ışınlar tek başlarına ve birbirleri ile ilişki halinde atmosferi etkilemekte, kısa vadede hava olaylarını, uzun vadede ise dünya üzerinde çok çeşitli iklim tiplerinin oluşmasını sağlamaktadırlar.

Türkiye üç tarafının denizlerle çevrili olması, dağların uzanışı ve yeryüzü şekillerinin farklılık göstermesi gibi coğrafi nedenlere bağlı olarak farklı iklim tiplerine sahiptir. Ülkemizde iklim sınıflarının oluşmasında üç temel faktör bulunmaktadır. Bunlar Türkiye'nin bulunduğu matematik konum, özel konum ve yeryüzü şekillerinin etkisidir.

Türkiye, Kuzey Yarım Küre’de, 36-42 derece kuzey enlemleriyle 26-45 derece doğu boylamları arasında yer almaktadır.

Türkiye, Kuzey Yarım Küre’de, 36-42 derece kuzey enlemleriyle 26-45 derece doğu boylamları arasında yer almaktadır. Bu durum ülkenin kutuptan çok Ekvator'a yakın olmasına ve orta(ılıman) kuşakta bulunmasına neden olmakta ve iklimi etkilemektedir. Bulunduğu bu konum nedeniyle Türkiye'nin iklimi ne kutup bölgelerindeki kadar soğuk, ne de ekvatoral bölgedeki kadar sıcak ve yağışlıdır. Orta Kuşakta yer aldığından, 4 mevsim belirgin olarak yaşanır.

Türkiye’de çeşitli iklim tiplerinin oluşumunda fiziki coğrafya özelliklerinden kaynaklanan özel konumunun etkileri; etrafındaki denizlerin etkisi, denize olan uzaklık (karasallık) ve etrafındaki hava kütlelerinin etkisidir.

Türkiye'nin çevresindeki denizlerin sıcaklık ve yağış dağılışında çok önemli etkisi bulunmaktadır. Kıyılarımız iç kesimlere göre daha yağışlı, nemli ve ılık özelliktedir. Bütün denizlerimiz bölgelerimizin iklimi üzerinde son derece etkilidir. Karadeniz üzerinden gelen nemli hava kıyıda bol yağışa neden olur. Ege denizi, Ege kıyılarında meltem rüzgarlarının oluşmasını sağlamaktadır. Anadoluyu çevreleyen bu denizler kış mevsiminde sıcaklığın düşmesini engellemektedir. 

Türkiye'nin bulunduğu bölgede ve yakın çevresinde belli hava kütleleri yer alır. Ülkemizin hava ve iklim şartları üzerinde esas olarak bu hava kütleleri etkilidir. Türkiye kış aylarında kutupsal, yaz aylarında tropikal hava kütlelerinin etkisi altındadır. Avrupa-Asya kıtası üzerinde soğuk, Afrika ile Arabistan çöllerinde ise sıcak ve kuru hava kütleleri oluşmaktadır. Bu hava kütleleri mevsimlere göre ülkemizi etkilemektedir. Kışın Balkanlardan ve Sibirya’dan gelen hava kütleleri, yazın Afrika ve Arabistan’dan gelen hava kütleleri etkili olur.

1. Atlas Okyanusundan gelen mP hava kütlesi ise Avrupa ülkeleri ve Balkanları geçerek ülkemizi etkiler. Yerde belirgin olmayan Alçak Basınç Sistemleri ile gelmedikleri için kararsızlık yağışları yapar. Yağış olarak Karadeniz sahilinde yağmur, iç kesimlerde kar bırakabilir. Akdeniz üzerinden geldiğinde ise daha fazla etkili olur ve her türlü yağışı bırakır.
2. Kış mevsiminde ülkemiz Rusya üzerindeki Sibirya Yüksek Basıncı ile İzlanda Alçak Basıncının etkisine girer. Sibirya üzerinden gelen cP hava kütlesi karasal karakterli, soğuk ve kuru olduğundan, kışların çok soğuk geçmesine neden olmaktadır. Kış aylarında sis ve ayaza neden olur, bazen Karadeniz’i geçerken nem kazanarak orografik yağışlara neden olabilir. İzlanda üzerinden gelen hava akımı kışların daha ılık geçmesine neden olur. Kuzeyden gelen soğuk hava ile güneyden gelen ılık ve nemli hava karşılaşarak cephe yağışlarını oluştururlar.
3. Atlas okyanusu kökenli, mT hava kütlesi sıcak ve nemli karakterli olduğu için batı bölgelerimizde oldukça fazla yağış bırakır.
4. Kuzey Afrika üzerinden gelen cT hava kütlesi ise karasal sıcak ve kurudur. Kuzey sistemlerle karşılaşırsa Akdeniz cephesini oluşturup yağış bırakabilir. Diğer taraftan Akdeniz’den geçerken yeterli ölçüde nem kazandığı takdirde yine yağış yapması söz konusudur. Zaman zaman gördüğümüz çamur yağışlar› da bu hava kütlesinin ülkemizi etkilemesinin bir sonucudur.

Türkiye’de sıcaklık, yükseltinin artmasına bağlı olarak batıdan doğuya, kıyıdan iç kesimlere doğru azalır. Kıyılar ılık geçerken, iç kesimlerde don olayı görülür. Yüksek dağlık alanlarda, dağların etekleriyle zirve kısımları arasında sıcaklık farkı oluşur. Yükselti, kar örtüsünün yerde kalma ve don olayının olduğu gün süresi üzerinde etkili olur. Yükselti yağış miktarı üzerinde de etkisini gösterir. Aynı zamanda dağların uzanış doğrultusu ve bakı, yağış ve sıcaklık dağılışında etkili olur. Karadeniz’de kuzey, Akdeniz’de güney yamaçları fazla yağış alır. Güneşten alınan enerji, dağ yamacının baktığı yöne göre değişlim gösterir. Ülkemizde yaz ve kış güneye bakan yamaçlar kuzeye göre daha fazla güneş
alırlar ve ısınırlar. Böylece güneye bakan yamaçlarda yarı kurak, kuzeye bakan yamaçlarda ise nemli ortam koşulları oluşur. Güneye bakan yamaçlarda, kar örtüsü daha erken kalkar, orman sınırı daha yüksekten başlar. Bitkiler daha erken olgunlaşır.

Dünya ölçüsünde yapılan iklim sınıflandırmada kullanılan ölçütler esas alınarak, ülkemizde şu iklim tipleri ayırt edilebilir:
1. Karasal iklim (a, b, c, d)
2. Akdeniz iklimi
3. Marmara (geçiş) iklimi
4. Karadeniz iklimi

Ülkemizin denizlerden uzak, yeryüzü şekillerinin meydana getirdiği engellerden dolayı deniz etkisinden yeterince yararlanamayan kesimlerinde görülür. Bu iklim; iç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri ile Trakya'nın iç kısmında hüküm sürmektedir.

Yağış ve sıcaklık özelliklerine bağlı olarak karasal iklim dört alt tipe ayrılabilir. Bunlar;

(a) Güneydoğu Anadolu Karasal iklimi

(b) Doğu Anadolu Karasal iklimi

(c) İç Anadolu Karasal iklimi

(d) Trakya Karasal iklimi

Yazları çok sıcak, kışları ise nadiren soğuk geçer. Doğal bitki örtüsü, düşük rakımlı düzlüklerde cılız bozkırlar ve kuraklığa dayanıklı çalılardan oluşur.

Kış mevsimi oldukça soğuk ve uzun, yaz mevsimi ise serin geçer. Ancak düşük rakımlı sahalarda yazın sıcaklık yüksektir. Soğuk dönem boyunca bu bölge kar altındadır ve don olayı sık görülür. Doğal bitki örtüsü, yüksek rakımlı yerlerde çayırlardan, düşük rakımlı yerlerde ise bozkırlardan ve bunların çevresindeki yüksek kesimlerde kuru ormanlardan oluşur.

Yazları biraz sıcak, kışları soğuktur. Soğuğun şiddeti Orta Anadolu'nun doğu kısmına doğru artmaktadır. Doğal bitki örtüsü, yaz kuraklığından dolayı alçak kısımlarda bozkırlardan, yüksek kesimlerde ise kuru ormanlardan oluşur.

Bu iklim, Ege bölgesinin büyük bir bölümü ile iç Anadolu'nun batı kesiminde ve Akdeniz bölgesinde Torosların güneye bakan kesimlerinde etkilidir. Kıyıdan yaklaşık 800 m yüksekliğe kadar bu iklimin özellikleri görülür. Daha içeri gittikçe etkisi azalır.

Marmara Bölgesinin kuzey Ege’yi de içine alacak şekilde güney kesiminde görülür. Kışları Akdeniz iklimi kadar ılık, yazları Karadeniz iklimi kadar yağışlı değildir.

Karasal iklim kadar kışı soğuk, yazı da kurak geçmemektedir. Bu özelliklerden dolayı Marmara iklimi, karasal Karadeniz ve Akdeniz iklimleri arasında bir geçiş özelliği göstermektedir. Buna bağlı olarak doğal bitki örtüsünü alçak kesimlerde Akdeniz kökenli bitkiler, yüksek kesimlerde kuzeye bakan yamaçlarda Karadeniz bitki topluluğu özelliğindeki nemli ormanlar oluşturmaktadır.

Bu iklim tipi Karadeniz Bölgesinin kıyı ve dağların kuzeye bakan kesimleri ile Marmara Bölgesinin Karadeniz kıyı kuşağında etkilidir.

Yaz ile kış arasındaki sıcaklık farkı fazla değildir. Yazlar görece serin, kışlar ise kıyı kesiminde ılık, yüksek kesimlerde karlı ve soğuk geçer. Her mevsimi yağışlı olup, su sıkıntısı görülmez. Doğal bitki örtüsünü, kıyı bölümünde geniş yapraklı nemli ormanlar ve yüksek kesimlerde ise soğuk ve nemli şartlarda yetişen iğne yapraklı ormanlar oluşturur.