TARIMSAL METEOROLOJİ - Deneme Sınavı - 16

Atmosferin farklı ısınması sürekli değişik basınçlar ve dengeleme gereksinmesi yarattığına göre bu ısınma aynı zamanda günlük periyodik hava hareketi değişimlerine de neden olmaktadır. Bu değişimler, okyanuslarda pek hissedilmezken karalarda daha belirgindir. Karalarda toprağa yakın yerlerde öğleyin bir maksimum gece ise bir minimum rüzgâr şiddeti görülür. Yazın bu değişiklik açık, az bulutlu günlerde oldukça fazladır. Topraktan yukarılarda (örneğin 50-100 m yukarıda) olay tersine döner.

Arazi biçimine bağlı rüzgârlar; bu rüzgârların oluşumu, sıcaklığa bağlı günlük periyodik rüzgârlardan farklıdır ve
havanın bulunduğu yerin yüksekliğine bağlı olarak nitelik değiştirir. Bu rüzgârlar yüksek dağ sıralarının rüzgâr geliş yönünün aksi tarafında ya da yüksek platoların dik yamaçlarında meydana gelirler. Bu rüzgârlara örnek olarak fön ve bora rüzgârları verilebilir.

Bora rüzgârları; kış aylarında soğuk bölgelerden sıcak bölgelere doğru eserler. Yüksek dağlardan aşağılara inen bu rüzgârlar sürekli ısınmalarına karşın, yukarılardan çok soğuk geldiklerinden sıcaklıkları aktıkları sıcak bölgelerin sıcaklığına erişemez. Bu nedenle, estikleri bölgenin sıcaklıklarını çok düşürürler.

İklim rasatlarında sıcaklık, yağış, nem, rüzgâr, güneşlenme ve bulutluluk başta gelen faktörlerdendir.

Büyük klimatoloji istasyonları atmosferik basınç, sıcaklık, nem, bulutluluk, görüş uzaklığı, güneşlenme, radyasyon, buharlaşma, rüzgâr, yağış, toprak sıcaklıkları ve fenolojik rasatlar gibi rasatları ölçerler.

Klimatolojik rasatlarda rasat zamanları, güneş ışınlarının aynı açılarla düştüğü zamanlardır. Bu nedenle, ülke içinde aynı saatte rasada çıkılırsa, bazı yanlışlıklar ortaya çıkmaktadır.

Türkiye’de saatler için, önceleri 30. boylam derecesi kullanılmaktaydı. Ancak, 1978 yılında kabul edilen yeni bir düzenlemeyle, bunun yerine 45. boylam derecesi esas alınmaktadır.

Klimatolojik rasatların dar bir alan içerisinde ve toprak yüzeyinden 1,5 m yüksekliğe ve 1,5 m derinliğe kadar yapıldığı rasatlara mikroklimatolojik rasatlar adı verilir.

Mikroklima üzerinde etkili faktörler; Toprak özellikleri, Atmosferin etkisi, Arazi şeklinin etkisi, Bitki örtüsünün etkisi, Rüzgarın etkisi

Sinoptik rasatlar, hava tahminleri yapmak için uluslararası saatlerde yapılan gözlemlerdir.

Sinoptik rasatlarda en önemli faktör basınç değerleridir. Basınç değerlerinden basınç haritaları çıkarılır ve basınç alanlarının oluşumu ve yayılışları görülür. Sinoptik rasatlar yapılırken, güneş ışınlarının geliş açısı göz önünde tutulmadığından, sinoptik rasatların değerleri klimatolojik rasat değerlerinden farklılık gösterir. Klimatolojik rasat sonuçları, her zaman kullanıldığından arşivlenerek saklanır. Buna karşın, sinoptik rasat sonuçları, sinoptik haritaların oluşturulmasından sonra pek değer taşımaz. Meteorolojinin diğer bilim dallarıyla olan ilişkilerinde, sinoptik değerlerin pek önemi yoktur. Yalnız hava tahminlerinde yararlanılır.

Rasat parkı kare biçiminde olup, boyutları park özelliklerine göre değişir. Ülkemiz rasat parklarında boyutlar küçük olup, klimatolojik rasat parklarında 6 x 6 m, büyük klimatolojik rasat parklarında 9 x 9 ya da 10 x 10 m, fenolojik rasatların yapıldığı parklarda ise 12 x 12 ya da 20 x 20 m’dir

Hava tahminlerinin yapılmasında, sinoptik gözlemler kullanılmaktadır. Bu amaçla, yer gözlemleri, gemi gözlemleri, yüksek atmosfer gözlemleri, radar ve uydu gözlemleri yapılmaktadır.

Nemli havalarda doyma açığı az olduğundan buharlaşma düşüktür.

Buharlaşma Terazileri: Bunlardan en uygunu Wild-buharlaşma terazisidir . Burada temel ilke buharlaşan suyun tartı ile bulunmasıdır. Su kaptan buharlaştıkça ibre kaç mm su buharlaştığını gösterir. Ölçülen değer potansiyel buharlaşmayı gösterir. Suyun bulunduğu kap ve kap yüzeyindeki aerodinamik koşullar nedeniyle, ölçme işlemleri doğal koşullarda tam uygulanamamaktadır

Alt tarafları düz, dikey yönde kalınlıkları çok büyük olan yığın veya tomurcuk şeklindeki bulutlara kümülüs (Cumulus-yığın, küme) bulutları denilmektedir. Bunlar dikey hava hareketlerinin çok kuvvetli olduğu koşullarda ortaya çıkarlar.

Yüksek Bulutlar buz kristallerinden oluşmuştur ve yükseklikleri 5.500-14.000 metre arasındadır. Bu sınıfa giren bulutlar; sirrostratüs, sirrokümülüs, sirrüs, kümülonimbusdur.

Bulutlar ilk kez 1803 yılında İngiliz L. Howard tarafından 4 grup altında sınıflandırılmıştır. Bunlar şunlardır;

Bulutluluk miktarının ölçümü gözle yapılır. Bu miktarın belirlenmesi klimatolojik ve sinoptik rasatlarda farklıdır. Klimatolojik rasatlarda bulutluluk derecesi, gökyüzünün 10 eşit parçaya bölünmesiyle elde edilir. Bulutluluk 1/10 - 2/10 ise açık, 2/10 - 8/10 ise bulutlu, 8/10 - 10/10 ise kapalı olarak tanımlanır. Sinoptik rasatlarda ise bulutluluk dereceleri gökyüzünün 10 yerine 8 eşit parçaya bölünmesiyle elde edilir ve 1/8, 4/8, 6/8, 8/8 olarak tanımlanır.

Bulutluluk coğrafi enleme, kara ve deniz dağılımına göre değişir. Yıllık olarak düşünülecek olursa, yukarı enlemlerde daha fazla bulutluluk görülürken yaz aylarında bulutluluk maksimum değere erişir. Orta enlem derecelerinde okyanus bölgesi kışın, karasal bölgeler ise yazın maksimum bulutluluk gösterir. Subtropik bölgeler genel olarak, yalnızca yaz maksimumuna sahiptirler. Sürekli nemli tropik bölgede bulutluluk yılın her bölümünde yüksektir.