TARIMSAL METEOROLOJİ - Deneme Sınavı - 15

Konveksiyon yağışları, yeryüzündeki fazla ısınmadan dolayı meydana gelen dikey yönde hava hareketinin oluşturduğu yağışlardır. Dikey hava hareketinin kuvvetli olması sıcaklıkla ilgili olduğundan, bu tipteki yağışlar sıcak bölge veya sıcak mevsim yağışlarıdır. Bu yağış tipi yalnızca kümülüs veya kümülonimbus bulutlarından oluşurlar. Konvektif yağışlar, zaman ve alan yönünden sınırlıdırlar. Fakat çok şiddetli, intensif ve kısa süreli yağışlardır.

Yağışların diğer bir biçimi de katı yağışlardır. Yeryüzüne katı şekilde düşen yağışlara katı şekilli yağışlar adı verilir. Katı yağışlar, oluşum yönünden birbirinden ayrılırlar. Bunlar kar, dolu, grezil, jivr, vergla ve kırağı’dır.

Atmosferdeki doymuş hava kütlesi içindeki su buharının yeryüzünde toprak ve bitki gibi cisimler üzerinde donması ile oluşan katı şekilli yağış türüne jivr adı verilmektedir. Bu cisimlerin üzerini parlak buz tabakası kaplar.

Belirli süre içinde tespit edilen yağışlı günler sayısının yılın gün sayısına oranına “yağış frekansı” adı verilir. Buna “yağış olasılığı” da denir. Örneğin bir merkezde 73 yağışlı gün kaydedilmişse bu merkezin yağış olasılığı 73/365 = 0,20 yani her 5 günde bir yağışlı gün görülmektedir. Rasat süreleri içerisinde elde edilen belirli şiddetteki yağışların frekansları da bulunabilir.

Bilindiği gibi bir havzanın her tarafında yağış yüksekliği aynı değildir. Yağışın bu şekilde farklılık göstermesi çeşitli faktörlere bağlıdır. Bunlar; yerel nedenler; orografik yapı; yamaçların eğimi; ormanlar; yükseklik ve yağışın yerel yayılışıdır.

Hava basıncının en yüksek olduğu yer 760 mm Hg sütunu yüksekliği ile deniz seviyesidir. Yükseklere çıkıldıkça hava basıncı dengeli bir biçimde düşmemektedir. Hava basıncı başlangıçta hızlı düşmekte zamanla bu hızın azaldığı görülmektedir.

Hava basıncı ölçüm sonuçlarına göre, aynı basınca sahip noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğrilere izobar eğrileri adı verilir. Bu haritalar üzerinde alçak ve yüksek basınç alanları, soğuk ve sıcak cepheler, yağışlı ve sisli bölgeler gibi birçok ayrıntılar yanında bu haritanın daha sonra nasıl olacağına dair ipuçları vardır.

Havanın basıncı genel olarak barometre denilen aletlerle ölçülür. Barometreler arasında en hassas olanı cıva barometresidir. Fakat taşıma güçlüğü nedeniyle, madeni ve yazıcı barometreler (barograf) uygulamada daha fazla kullanılır.

Hava basıncı, diğer iklim faktörlerinde olduğu gibi gün boyunca bazı değişiklikler gösterir. Fakat bu değişiklik, diğerlerinde olduğu gibi çok fazla değildir. En fazla değişiklik tropik alanlarda günlük 2-3 mm olarak görülmektedir. Çünkü bu gibi yerlerde periyodik olmayan değişiklikler az olduğundan, günün akışı düzenli bir biçimde saptanabilmektedir.

İzobarların eğri olmaları durumunda, hava hareketlerini merkezkaç kuvvetleri de etkiler. Eğer izobar eğrileri içeriye doğru azalıyorsa, merkezkaç kuvveti rüzgâr hareketini azaltıcı, eğriler dışarıya doğru azalıyorsa, rüzgâr hareketini hızlandırıcı olarak etki yapar.

Ülkemiz iklimi üzerinde etkili olan baz› siklon ve antisiklon merkezleri vardır. Bu merkezlerden başlıcaları şunlardır. • Yüksek Basınç merkezleri; Sibirya, Asor, Afrika’nın kuzeyi • Alçak Basınç merkezleri; Basra, İzlanda, Akdeniz ve Karadeniz’in doğusu.

Kontr-alizelerin yönleri dünyanın kendi çevresindeki dönüşü ile belirli bir sapmaya uğramaktadır. Bu sapmalar belli bir zaman sonra aşağıdaki hava kütleleri üzerine bir basınç yapmaya başlar. Bu basınç ve sıkıştırma 30°-40° enlemlerde bir yüksek basınç kuşağı oluşturur.

Rüzgâr yönü rasatları yapılırken, genel olarak 8 yön esas alınır. Bunlar kuzey (N), kuzeydoğu (NE), doğu ( E) , güneydoğu (SE), güney (S), güneybatı (SW), baı (W), kuzeybatı (NW), rüzgârlarıdır. Bu rüzgârlar yerel olarak yıldız (kuzey), poyraz (kuzeydoğu), doğu (doğu), keşişleme (güneydoğu), kıble (güney), lodos (güneybatı), batı (batı), karayel (kuzeybatı) olarak da adlandırılır.

Bu rüzgârlar yerel olarak yıldız (kuzey), poyraz (kuzeydoğu), doğu (doğu), keşişleme (güneydoğu), kıble (güney), lodos (güneybatı), batı (batı), karayel (kuzeybatı) olarak da adlandırılır.

Rüzgâr hızı anemometre adı verilen aletle ölçülür. Bunun yazıcı olanına anemograf adı verilir. Anemograflar kendilerine eklenmiş jiruetlerle birlikte rüzgâr hız ve yönünü otomatik biçimde ve sürekli olarak belirlerler.

Toprak yüzeyinde ısınmış nemli hava konveksiyonla atmosfer içerisinde yükselmektedir Şayet atmosfer içerisinde her 100 m yüksekliğe karşılık sıcaklık farkı 1 °C üzerinde ise aşağıdaki ısınmış hava hızlı bir biçimde yükselir. Bu şekildeki koşullar düz alanlarda ve kentler üzerinde bulunur ve genellikle kümülüs tipi bulutların oluşmasına neden olur. Buna termik konveksiyon denir.

Atmosferdeki havanın altında bulunan nesnelere uyguladığı itme kuvvetine hava basıncı adı verilir. Hava çeşitli gazlardan oluştuğundan, yapılan basınç bu gazların teker teker yaptıkları basıncın toplamına, yani bir noktadaki hava basıncı o noktadaki havanın ağırlığına eşittir. O hâlde atmosferde yukarılara çıkıldıkça üstümüzdeki hava tabakasının kalınlığı azalacağından, hava basıncı düşecektir. Hava basıncı- nın en yüksek olduğu yer 760 mm Hg sütunu yüksekliği ile deniz seviyesidir. Yükseklere çıkıldıkça hava basıncı dengeli bir biçimde düşmemektedir.

Hava basıncının tanımlandığı ikinci bir birim de “bar”dır. Bar, kuvvet esasına dayalı olarak çıkarılmıştır. 1 Bar = 106 g cm/sn2 = 0,9869 Atü

Hava basıncı ölçüm sonuçlarına göre, aynı basınca sahip noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğrilere izobar eğrileri adı verilir. Bu haritalar üzerinde alçak ve yüksek basınç alanları, soğuk ve sıcak cepheler, yağışlı ve sisli bölgeler gibi birçok ayrıntılar yanında bu haritanın daha sonra nasıl olacağına dair ipuçları vardır. Eğer izobarlar birbirine yakınsa bu noktada rüzgâr hızı daha fazladır.

Hava hareketinin oluşmasında basınç farklılığından doğan kuvvet yanında başka kuvvetler de vardır. Bu kuvvetler; yer dönü kuvveti (Koriyolis), sürtünme kuvveti ve merkezkaç kuvvetidir.