TARIMSAL METEOROLOJİ - Deneme Sınavı - 14

Hava hareketini ikinci derecede etkileyen yer dönü kuvvetidir. Bu kuvvet hareket eden kütleyi Kuzey Yarım Küre’de sağa, Güney Yarım Küre’de sola çevirir. Koriyolis kuvveti basınç farkı ile meydana gelen hareketi saptırıcı yöndedir.

Ülkemiz iklimi üzerinde etkili olan bazı siklon ve antisiklon merkezleri vardır. Bu merkezlerden başlıcaları şunlardır. • Yüksek Basınç merkezleri; Sibirya, Asor, Afrika’nın kuzeyi • Alçak Basınç merkezleri; Basra, İzlanda, Akdeniz ve Karadeniz’in doğusudur.

Ekvator bölgesine güneş ışınları, yeryüzüne devamlı dik veya dike yakın geldiğinden, ısınma diğer yerlerden daha fazladır. Bu nedenle, ekvator yöresinde ısınan hava yükselecek ve yükseklerde yüksek basınç alanları oluşacaktır. Bunun sonucu olarak da kuzey ve güney yönlerinde hareketler meydana gelecektir. Yükseklerdeki bu hava hareketine kontr-alize adı verilir. Kontr-alizelerin yönleri yukarıda açıklandığı gibi dünyanın kendi çevresindeki dönüşü ile belirli bir sapmaya uğramaktadır.

Rüzgâr yönü rasatları yapılırken, genel olarak 8 yön esas alınır. Bunlar kuzey (N), kuzeydoğu (NE), doğu ( E) , güneydoğu (SE), güney (S), güneybatı (SW), batı (W), kuzeybatı (NW), rüzgârlarıdır. Bu rüzgârlar yerel olarak yıldız (kuzey), poyraz (kuzeydoğu), doğu (doğu), keşişleme (güneydoğu), kıble (güney), lodos (güneybatı), batı (batı), karayel (kuzeybatı) olarak da adlandırılır.

Rüzgârlar yüksek dağ sıralarının rüzgâr geliş yönünün aksi tarafında ya da yüksek platoların dik yamaçlarında meydana gelirler. Bu rüzgârlara örnek olarak fön ve bora rüzgârları verilebilir. Fön rüzgârları; bir tarafa doğru esen nemli hava kütlelerinin bir dağ dizisine çarparak yükselmesi ve dağın arka tarafına akması ile oluşur. Dağ yamacına gelen nemli hava hızlı bir biçimde yükselir ve yoğunlaşmaya başlar. Hava nemini yağış olarak dağın ön yamacına bıraktıktan sonra dağın arka yamacında alçalmaya başlar. Kuru olan bu hava aşağılara indikçe ısınacağından, sıcak ve kuru bir rüzgâr olarak esecektir.

Gündüz, dağ dorukları vadilerden daha erken ısınır ve alçak basınç oluşur. Vadiler ise, daha serindir ve yüksek basınç alanıdır. Bunun sonucunda, vadi tabanlarından dağ yamacına ve doruklarına doğru rüzgâr eser. Bu rüzgâra vadi meltemi denir. Geceleri ise, dağ yamaçlarında ve yüksek plâtolarda hızla soğuyan hava yüksek basınç alanı oluşturur. Alçak ovalar ve vadiler ise, nem oranının daha fazla olması nedeniyle sıcaktır ve alçak basınçlar görülür. Bunun sonucunda da, dağ yamaçlarından alçak ova ve vadilere doğru rüzgâr eser. Bu rüzgâra dağ meltemi denir.

Rasat; sıcaklık, basınç, nem, yağış, güneşlenme ve rüzgâr gibi hava olaylarının meteorolojik aletlerle ölçülerek ya da aletsiz saptanması sonucu tutulan kayıtlardır.

Büyük klimatoloji istasyonları atmosferik basınç, sıcaklık, nem, bulutluluk, görüş uzaklığı, güneşlenme, radyasyon, buharlaşma, rüzgâr, yağış, toprak sıcaklıkları ve fenolojik rasatlar gibi rasatları ölçerler.

Büyük klimatoloji istasyonları atmosferik basınç, sıcaklık, nem, bulutluluk, görüş uzaklığı, güneşlenme, radyasyon, buharlaşma, rüzgâr, yağış, toprak sıcaklıkları ve fenolojik rasatlar gibi rasatları ölçerler. Küçük klimatoloji istasyonlarında yapılan rasatlar ise sıcaklık, nem, yağış, rüzgâr, bulutluluk ve kardır.

Toprak tarafından tutulan ısı miktarı, toprak yüzeyinin rengine göre değişir. Koyu killi toprak için sıcaklık değerleri minimum 14,8^oC, maksimum 31,8 ^oC şeklindedir.

Toprak özellikleri, atmosferin etkisi, arazi şeklinin etkisi, bitki örtüsünün etkisi, rüzgârın etkisi mikroklima üzerinde etkili faktörlerdendir.

Sinoptik rasatlar, hava tahminleri yapmak için uluslararası saatlerde yapılan gözlemlerdir. Sinoptik gözlemlerin en önemli özelliği, bütün dünyada meteoroloji istasyonlarında GMT saatine göre aynı anda yapılmasıdır. Bu saate göre, İngiltere’deki Greenwich’ten geçen boylam derecesi başlangıç kabul edilir ve bu başlangıç boylamında 12.00 GMT’de yapılan bir sinoptik rasat yerel olarak Türkiye’de öğleden sonra 15.00’te yapılır. Bu gözlemlerin hepsi de 12.00 GMT gözlemi olarak adlandırılır.

Meteorolojik rasatlar, aletlerin yerleştirildiği ve uygun biçimde düzenlendiği bir alanda yapılır. Bu alana rasat parkı ya da meteoroloji istasyonu adı verilir. Rasat parkları düzenlenirken, birçok noktanın göz önünde tutulması gerekir. rasat parkının çok dar bir alana yerleştirilmemesi gerekir. Rasat parkı olarak seçilen yer, yörenin iklimini ortaya koyabilecek nitelikte olmalı, çevresinde iklim elemanlarını etkileyecek bir engel bulunmamalıdır. Rasat parkı kare biçiminde olup, boyutları park özelliklerine göre değişir. Ülkemiz rasat parklarında boyutlar küçük olup, klimatolojik rasat parklarında 6 x 6 m, büyük klimatolojik rasat parklarında 9 x 9 ya da 10 x 10 m, fenolojik rasatların yapıldığı parklarda ise 12 x 12 ya da 20 x 20 m’dir. Rasat parkına dışarıdan herhangi bir müdahale yapılmaması için, etrafının tel çitle çevrelenmesi gerekir. Park içinde aletler, birbirlerine engel olmayacak biçimde yerleştirilir.

Sıcaklık ve nemlilik rasatlarına ait siper, buharlaşma havuzu, su termometresi, anemometre, toprak termometreleri, plüvyometre, plüvyograf ve helyograf rasat parklarında yer alan ve kullanılan cihazlardır.

Hava tahminleri, atmosferin durumu hakkındaki sayısal verilerin toplanması, işlenmesi ve atmosferik olayların nasıl gelişeceği konusunun bilimsel olarak anlaşılması yoluyla gerçekleştirilebilmektedir. İnsanlar uzun zamandan beri, atmosferik basınçtaki, hava koşullarındaki ve gökyüzü koşullarındaki değişime bakarak kısa süreli tahmin yapabiliyorlardı. Günümüzde gelecekteki hava koşullarını tahmin etmede, hava tahmin modelleri kullanılmaktadır.

Tüm bu gözlem verileri, yer haritasına işlenir, basınç değerleri kullanılarak eşbasınç eğrileri oluşturulur. Eş basınç eğrileri kullanılarak alçak ve yüksek basınç merkezleri belirlenir. Alçak ve yüksek basınç merkezleri, havanın hareket yönünün belirlenmesinde kullanılan en önemli verilerdendir. Bu veriler, uydu resimleri ve radar bilgileri ile karşılaştırılarak bir yargıya varılır. Tüm analiz sonuçlarının birlikte değerlendirilmesi ile hava tahminleri gerçekleştirilir. Böylece hava kütlelelerinin hangi bölgeyi ne kadar süre ile etkisi altına alacağı, şiddetinin ne olacağı konusunda yargıya varılarak, sonuçların kamuoyuna çeşitli araçlarla duyurulması amacıyla hava tahmin raporları hazırlanır.

Deniz seviyesinde hava basıncı 760 Hg'dir.

Hava basıncını ilk defa Toricelli ölçmüştür.

Hava basıncı ölçüm sonuçlarına göre, aynı basınca sahip noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğrilere izobar adı verilir.

Bu haritalarda belirtilen tüm unsurlar bulunur.