TARIM EKONOMİSİ

Gayrisaf hâsıla; ekonomik bir bütün olarak düşünülen bir tarım işletmesinde bir üretim yılında, tarımsal faaliyet sonucunda yeni üretilen mallar ile, mamülecilik, mübadele ve yeniden değerlendirme yoluyla sermaye kısımlarında meydana gelen artışın miktar ve değerce ifadesidir. Doğru cevap A'dır.

Gayrisafi üretim değeri, tarım işletmelerinde üretilen bitkisel ve hayvansal ürünlerin değerleri ile bu üretim faaliyetlerinde yıl içerisinde meydana gelen prodüktif demirbaş kıymet artışlarından oluşan değere denir. Doğru cevap B'dir.

Amortisman= Damızlık değer(DD)-Kasaplık değer (KD)/ Ekonomik Ömür. Doğru cevap C'dir.

Gayrisafi Üretim Değerinden, Değişen Masrafların(DM) çıkarılması ile elde edilen değere Brüt Kar denir. Doğru cevap D'dir.

Tarımsal Gelir; Saf Hâsıladan, borç faizleri ve ortakcılık ve/veya kiracılık ödemelerinin çıkarılarak, aile işgücü ücret karşılığının (AİÜK) ilave edilmesiyle bulunan kıymete denir. Doğru cevap E'dir.

Çiftlik rantı; toprak, meliorasyon, bina ve bitki sermayelerine karşılık elde edilen gelirdir. Doğru cevap A'dır.

İş kazancı, işletmede çalışan ailenin emeği karşılığı elde edilen gelirdir. Tarımsal gelirden, öz sermayenin faizi(ÖSF) çıkarılarak bulunur. İK= TG-ÖSF. Doğru cevap B'dir.

Rantabilite: Bir işletmede belirli bir dönemde elde edilen kârın, aynı dönemde işletmede kullanılan sermayeye oranıdır. Doğru cevap C'dir.

Ekonomik rantabilite, saf kar ile ödenen faizler toplamının, işletmedeki toplam sermayeye oranlanmasıyla hesaplanır. Doğru cevap D'dir.

Müşterek maliyetler: Bir üretim faaliyetinde bütün teşebbüsleri ilgilendiren maliyetlerdir. Bu maliyetlere, endirekt maliyetlerde denilir. Doğru cevap E'dir.

Özellikle tarla ürünlerinin üretiminin kontrolü açısından çiftlik haritaları önemli bilgi kaynağıdır. Çiftlik haritalarında tarlalar, büyüklükleri, ürün çeşidi, işlemler gibi faaliyetler işaretlenerek bunların kontrolleri yapılır. Harita denilince her ne kadar ölçekli ve belirli standartlarda haritalar akla gelse de, basit olarak oluşturulacak haritalarda söz konusu işlerin takibi için yeterli olabilmektedir. Ancak basit haritalarla arazi parsellerinin yüzölçümünü hesaplamak zor olacağından, birim alana verimi doğru hesaplamak zordur. Haritalar bir defa çizildiğinde parsellerdeki yapılacak faaliyetler, haritaların fotokopisi ile takip edilebilir.

Tarla ürünleri üretimi için tutulacak kayıtlarla genellikle şu bilgilerin elde edilmesine çalışılır; Tarlanın büyüklüğü, parsel numarası, her parsel için ekilen ürünün çeşidi, kullanılan gübrenin miktarı ve çeşidi, kullanılan tohumun miktarı ve çeşidi, kullanılan ilaç miktarı ve çeşidi, verim, vb. Bu verilerle, kullanılan girdiler ile elde edilen verim değişiklikleri takip edilir. Burada arazinin verimliği de ölçülebilir. Arazi verimliliği (satıh prodüktivitesi)= Toplam hasıla (kg)/ Arazi genişliği(da) olarak hesaplanır. Örneğin Eskişehir şartlarında buğday verimi dekara 300 kg’dır denilerek yerel alanlar karşılaştırılabileceği gibi, komşu işletmelerde de dekara verimler karşılaştırılarak arazinin satıh prodüktivitesi değerlendirilmektedir. Bitkisel üretimde üretim etkinliği, verim indeksi ile hesaplanmaktadır. İşletmede üretilen ürünlerin verimleri ve toplam üretim değerleri dikkate alınarak, o yörede ortalama verim değerleri karşılaştırılır.

Tarım işletmesinde faaliyet kolları ve işgücü çeşidi itibariyle faaliyet unsurları için kullanılan işgücü kaynakları zaman birimi cinsinden kaydedilir. İşgücü kayıtlarında; insan işgücü, makine çekigücü ve hayvan çekigücü kaynakları itibariyle üretim dalları için kullanılan miktarlar hemen faaliyet bitiminde kaydedilmelidir. İşgücü kayıtlarından bazı performansları hesaplamak için özelikle insan işgücü kaynağının detaylı kaydedilmesi gerekir. Bir tarım işletmesinin nüfus ve işgücü mevcudu tespit edilirken, mevcut aile nüfus ve işgücü durumu yanında, yabancı işgücünün işletmedeki çalışma süresi de dikkate alınmalıdır. İşletmede işgücü kaynağının tespitinde; cinsiyet, yaş grupları ve okur-yazarlık durumları ayrı ayrı kaydedilmelidir. İşletmedeki insan işgücü, cinsiyet ve yaş grupları dikkate alınarak ve işgücü etkinliğinin daha iyi değerlendirilmesi için standart hale getirilerek “Erkek İş Birimi”(EİB) cinsinden hesaplama yapılır.

Özellikle ihtisaslaşmış hayvancılık işletmelerinde yem giderleri masrafların önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Bu nedenle hayvan yetiştiricisi ne kadar yemi, hangi hayvancılık faaliyeti için harcadığını ve ne kadar ürün ürettiğini bilmek ister. İşletmede tek bir hayvancılık ünitesi bulunuyorsa, yem kullanımını kayıt ve tespit etmek kolaydır. Ancak, süt sığırcılığı, besi sığırcılığı, tavukçuluk vb. çeşitli hayvancılık üniteleri söz konusu ise, detaylı yem kaydı tutulması etkinlik değerlendirmede önemlidir. Yem kayıtları günlük tutularak daha sonra aylık özetleri ya da yıllık özetleri her hayvan türü için oluşturulabilir. Uygulamada daha çok aylık değerlendirme yapıldığı söylenebilir. Yem kayıtlarında, hayvan türleri, yem çeşitleri itibariyle kullanımlar günlük kayıtlara geçirilmelidir.

Gayrisaf hâsıla; ekonomik bir bütün olarak düşünülen bir tarım işletmesinde bir üretim yılında, tarımsal faaliyet sonucunda yeni üretilen mallar ile, mamülecilik, mübadele ve yeniden değerlendirme yoluyla sermaye kısımlarında meydana gelen artışın miktar ve değerce ifadesidir.

Gayrisaf Hâsıla şu şekilde formüle edilebilir:

GSH= Gayrisafi Üretim Değeri (Bitkisel Üretim, Hayvansal Üretim, Prodüktif Demirbaş Kıymet Artışı)+ İşletme Dışı Tarımsal Gelir+ Konut Kira Karşılığı

Gayrisafi üretim değeri, tarım işletmelerinde üretilen bitkisel ve hayvansal ürünlerin değerleri ile bu üretim faaliyetlerinde yıl içerisinde meydana gelen prodüktif demirbaş kıymet artışlarından oluşan değere denir. İşletmede üretilen bitkisel ve hayvansal ürünler ya çiftlik avlusu ya da pazar fiyatları ile değerlendirilerek parasal olarak ifade edilir. Pazar fiyatları dikkate alındığında, pazarlama masraflarının değişen masraflarda gösterilmesi gerekir. Esas olarak dikkate alınacak fiyat, çiftlik avlusu fiyatlarıdır.

Gayrisafi Üretim Değeri şu şekilde formüle edilebilir:

GSÜD= (Bitkisel ürünler x fiyatları)+(Hayvansal ürünler x fiyatları)+Prodüktif Demirbaş Kıymet Artışları(PDKA)

Tarım işletmeleri, tarımsal ürün üretirken birçok mali külfete katlanırlar. Bu işler yapılırken parasal faaliyetler yerine getirilir. Örneğin; buğday üretiminde tohum kullanılır. İşçilik harcamaları olur. İşte tarımsal ürünün üretilip hatta pazarlanana kadar yapılan işlemler, ürünün masrafı olarak o ürünün üzerine yüklenir. Bir tarımsal ürünün üretimi için yapılan tüm yükümlülüklere masraf denilmektedir. Gayrisaf Hasılanın karşısını İşletme Masrafları oluşturur. İşletme Masrafları, Laur’a göre Gayrisaf Hasılayı oluşturmak için katlanılması gereken masraflar toplamını ifade etmektedir. Diğer bir deyişle, işletme masrafları, işletmecinin, gayrisaf hasılayı elde etmek için işletmeye yatırdığı aktif sermayenin faizi hariç, yapmış olduğu masrafların toplamını ifade eder. İşletme masraflarına, aktif sermayenin faizi ilave edilirse, üretim masraflarına ulaşılır.

İşletmeler ekonomik yönden incelenirken, işletmelerin diğer işletmelerle karşılaştırılmasında ya da kendi bünyesi dikkate alınarak karlılığının tespitinde esas alınacak ölçütlerden biridir. Genel bir ifade ile Saf Hasıla; borçsuz, arazi için kiracılık ortakçılık yapılmayan bir işletmede, aktif sermayenin getirisidir. Saf Hasıla; Gayri Safi Hasıla değerinden, işletme masraflarının düşülmesi sonucu bulunur. Saf Hasılanın normalde pozitif olması beklenir. Ancak bu Saf Hasılanın negatif çıkmayacağı anlamına gelmez.

Saf Hasıla (SH) şu şekilde formüle edilmektedir.

SH= Gayrisaf Hasıla(GSH) - İşletme Masrafları(İM)

Çiftlik rantı; toprak, meliorasyon, bina ve bitki sermayelerine karşılık elde edilen gelirdir. Saf Hasıladan, toprak, meliyorasyon, bina ve bitki dışında kalan sermaye kalemleri için faiz karşılığı çıkarılarak bulunur.

İş kazancı, işletmede çalışan ailenin emeği karşılığı elde edilen gelirdir. Tarımsal gelirden, öz sermayenin faizi(ÖSF) çıkarılarak bulunur. (İK= TG-ÖSF)

İş kazancının işletmeler arası karşılaştırılmasında, işletme arazisi başına, Erkek İş Gücü Birimi’ne düşen kıymeti dikkate alınır. Daha çok küçük işletmelerde toplam gelirin kaynağını tespitteki karşılaştırmalar için kullanılır. Ayrıca tarım dışı istihdam alanlarındaki kazançlarla da mukayese edilebilmektedir.