TARIM EKONOMİSİ

Özellikle tarla ürünlerinin üretiminin kontrolü açısından çiftlik haritaları önemli bilgi kaynağıdır. Çiftlik haritalarında tarlalar, büyüklükleri, ürün çeşidi, işlemler gibi faaliyetler işaretlenerek bunların kontrolleri yapılır. Harita denilince her ne kadar ölçekli ve belirli standartlarda haritalar akla gelse de, basit olarak oluşturulacak haritalarda söz konusu işlerin takibi için yeterli olabilmektedir.

Sene başı ve sene sonu hayvan mevcudunun kontrol edilmesinde şu formül kullanılmaktadır. Kontrol Formülü= [sene başı(SB)+satın alınan(SA)+ doğan(D)]=[ sene sonu(SS)+ölen(Ö)+satılan(S)+kesilen(K)]. Bunu örneğimize uyguladığımızda [16+1+4]=[18+1+1+1] olup 21=21’dir. PDKA/E ise değer olarak şu formüle gore hesaplanır. PDKA/E= [SS+S+K]-[SB+SA].

1x0,75+1x0,75+1x1+1x0,75+1x1+1x0,75+1x0,75+0= 5,75 dir.

İşgücüne etkili olan işletme ile ilgili faktörler: 1.  Tarım işletmesinin büyüklüğü 2.  Üretim deseni 3.  Tarlaların şekil ve büyüklüğü 4.  İşletme binalarının yerleşme düzeni 5.  Toplam sermaye ve makine sermayesinin durumu 6.  İş planı ve işlerin basitleştirilmesidir.

Hasıla Oranı (HO)= Üretilen ürün değeri/ Tüketilen yem değeri x 100. Buna göre Hasıla Oranı (HO)=6000/4000*100= 150.

İBO= Gerekli iş saati (EİB)/Kullanılan iş saatı (EİB)x100. Buna göre İBO=2400/2500*100=96

Gayrisaf Hâsıla şu şekilde formüle edilebilir. GSH= Gayrisafi Üretim Değeri (Bitkisel Üretim, Hayvansal Üretim, Prodüktif Demirbaş Kıymet Artışı)+ İşletme Dışı Tarımsal Gelir+ Konut Kira Karşılığı.

İşletmede arazi ve/veya alet-makine satışları sonucu elde edilen değer Gayrisaf Hâsıladan sayılmazlar. Bunun dışında, söz konusu olayın tersi durumu da, yani arazi ve/veya alet-makine satın alma ile meydana gelecek değer artışı da, Gayrisaf Hâsılaya dâhil edilmemeli ve aynı şekilde bu harcamalar işletme masraflarında da gösterilmemelidir.

Bir tarım işletmesinde işletme masrafları, genel olarak ele alınacak olursa, dört grupta toplanabilir: 1.  İşçilik masrafları (AİÜK dâhil) 2.  Cari masraflar, 3.  Demirbeş kıymet eksilişleri (PDKE) 4.  Amortismanlar.

Tek Yıllık Bitkisel Ürünlerde Maliyet Masrafları Unsurları: Sabit Masraflar: • Sabit sermaye unsurlarının amortismanı • Sabit sermaye unsurlarının faizi • Diğer sabit masraflar(Vergi, Sigorta, Bina ve barınak masrafları, Sulama tesisi masrafları, Arazi kirası, Daimi işgücü ücreti, Aile işgücü ücreti, Genel yönetim giderleri).

Tek Yıllık Bitkisel Ürünlerde Maliyet Masrafları Unsurları
Değişen Masraflar:
• Tohum ve fide
• Gübre, kireç vb
• Mücadele ilacı
• Akaryakıt ve yağ
• Alet ve makinelerin tamir bakım masrafları
• Geçici işgücü ücreti
• Makine kirası
• Su ücreti
• Ürün sigortası
• Değişken masrafların faizi (döner sermaye faizi)
• Götürü yaptırılan işlere ödemeler
Sabit Masraflar:
• Sabit sermaye unsurlarının amortismanı
• Sabit sermaye unsurlarının faizi
• Diğer sabit masraflar(Vergi, Sigorta, Bina ve barınak masrafları, Sulama
tesisi masrafları, Arazi kirası, Daimi işgücü ücreti, Aile işgücü ücreti, Genel
yönetim giderleri)

Tek Yıllık Bitkisel Ürünlerde Maliyet Masrafları Unsurları
Değişen Masraflar:
• Tohum ve fide
• Gübre, kireç vb
• Mücadele ilacı
• Akaryakıt ve yağ
• Alet ve makinelerin tamir bakım masrafları
• Geçici işgücü ücreti
• Makine kirası
• Su ücreti
• Ürün sigortası
• Değişken masrafların faizi (döner sermaye faizi)
• Götürü yaptırılan işlere ödemeler
Sabit Masraflar:
• Sabit sermaye unsurlarının amortismanı
• Sabit sermaye unsurlarının faizi
• Diğer sabit masraflar(Vergi, Sigorta, Bina ve barınak masrafları, Sulama
tesisi masrafları, Arazi kirası, Daimi işgücü ücreti, Aile işgücü ücreti, Genel
yönetim giderleri)

İşletmede tutulacak fiziki kayıtlar işletmenin tipine, büyüklüğüne, amacına göre değişiklik göstermektedir. Genel olarak bir tarım işletmesinde tutulacak fiziki kayıtları şu şekilde sıralamak mümkündür: 1. Çiftlik haritası 2. Üretim kayıtları(bitkisel ve hayvansal) 3. İşgücü kayıtları 4. Yem kullanım kayıtları 5. Diğer kayıtlar (süt kayıtları, ıslah kayıtları vb)

Tarımsal ürünlerde maliyet hesaplamak şu faydaları sağlamaktadır:
1. Birim maliyeti belirleme: Ürünlerin satış fiyatının belirlenmesi, işletmenin
faaliyet sonuçlarının belirlenmesi, mali tabloların hazırlanması.
2. Maliyetlerin kontrol altında tutulması: Belli bir zaman içinde hesaplanan
maliyetlerin artıp artmadığının kontrol edilmesi, masraf unsurları itibariyle
ne kadar masraf yapıldığının belirlenmesi ve masraf unsurlarının izlenmesi.
3. Planlamaya yardımcı olmak: Bütçe hazırlama, işletme planlarının
hazırlanmasında ürün maliyetlerinin bilinmesi gerekir.
4. İşletme kararlarına yardımcı olmak: Karlılık analizlerinin yapılması,
ürün üretimi için yeni yatırımların yapılması, işletme faaliyetlerini başka
işletmelerle karşılaştırma

Kapsamına Göre Sınıflandırma
a. Üretim Maliyeti: Üretim işleminin tamamlanmasına kadar yapılan bütün maliyetlerdir.
b. Pazar Maliyeti: Ürünün pazarlaması zamanında ortaya çıkan maliyetlerdir. Üretim maliyetine, pazarlama için yapılan masrafların ilavesiyle hesaplanır.

Hesaplama Birimine Göre Sınıflandırma
a. Parasal Maliyet: Maliyetlerin parasal değerlerini içeren maliyettir.
b. Fiziki Maliyet: Maliyetlerin (kullanılan girdi ve hizmetlerin) kg, adet gibi ünite başına fiziki miktarları ile ifade edilen maliyetlerdir

Pazar Maliyeti: Ürünün pazarlaması zamanında ortaya çıkan maliyetlerdir. Üretim maliyetine, pazarlama için yapılan masrafların ilavesiyle hesaplanır

İşletme faaliyet sonuçlarının tespit edilmesi için gerekli veriler ve bazı kavramların gösterimi Çizelge 4.5’de Saf Hâsıla Hesabı olarak verilmiştir. Bu tablodaki verilerden yola çıkarak tarım işletmelerinin başarılarını ortaya koyabilecek analizler yapılabilmektedir. Ülkemizde, genellikle tarım işletmelerinin faaliyet sonuçlarını değerlendirmede Ernest Ferdinand Laur tarafından ortaya konulan bu yöntem uygulanmaktadır. Ancak, bu yöntemin uygulanmasının pratik alandan çok bilimsel amaçlı analizlerde olduğu da ifade edilmelidir. Türkiye tarım işletmelerinde muhasebe kayıtlarının tutulduğu işletme sayısı fazla değildir.

Değişen Masraflar (DM)
A. Bitksel Üretim
• Tohum, fide
• Gübre
• Tarımsal İlaç
• Sulama
• Akaryakıt, yağ, tamir bakım
• Geçici işcilik ücretleri
• Yaptırılan götürü işçilerin ücretleri
• Nakliye (pazarlama masrafları)
• Sigorta, ruhsat, diğer
B. İrat Hayvanları
• Yem
• Aşım ücreti
• Veteriner,ilaç
• Geçici işçilik ücreti
• Alet makinaların değişen masrafı
• Sigorta, vergi, rüsum
• Pazarlama masrafı
• Diğer
Sabit ve Müşterek Masraflar (SM)

• Amortismanlar (bina, arazi ıslahı,
alet makine)
• Bina tamir-bakım masrafı
• Daimi işçilik ücreti (6 ay +)
• Çiftci ve ailesi ücret Karşılığı (AİÜK)
• Vergi, aidat
• İş hayvanları masrafı
• Isıtma, aydınlatma
• Diğer

Değişken Masraf: Üretim miktarı arttığında toplam tutarı üretim miktarı ile orantılı şekilde artan, üretim miktarı azaldığında toplam tutarı üretim miktarı ile orantılı şekilde azalan masraflardır. 

Değişen Masraflar (DM)
A. Bitkisel Üretim
• Tohum, fide
• Gübre
• Tarımsal İlaç
• Sulama
• Akaryakıt, yağ, tamir bakım
• Geçici işçilik ücretleri
• Yaptırılan götürü işçilerin ücretleri
• Nakliye (pazarlama masrafları)
• Sigorta, ruhsat, diğer

B. İrat Hayvanları
• Yem
• Aşım ücreti
• Veteriner, ilaç
• Geçici işçilik ücreti
• Alet makinaların değişen masrafı
• Sigorta, vergi, rüsum
• Pazarlama masrafı
• Diğer

Sabit ve Müşterek Masraflar (SM)
• Amortismanlar (bina, arazi ıslahı,
alet makine)
• Bina tamir-bakım masrafı
• Daimi işçilik ücreti (6 ay +)
• Çiftçi ve ailesi ücret Karşılığı (AİÜK)
• Vergi, aidat
• İş hayvanları masrafı
• Isıtma, aydınlatma
• Diğer