Tarımsal Finansman

Genel anlamda tarımsal finansman, tarımda sermaye temini ve kullanımının ekonomik yönünü ortaya koymaktadır.

Tarım işletmelerinde finansmanın temel fonksiyonları şu şekilde sıralanabilir:

• İşletmenin en uygun koşullarla donatımı ve faaliyetlerinin sorunsuz sürdürülebilmesi için gerekli girdilerin temin edilmesi,

• İşletmenin fiziksel gereksinimlerini karşılamak için gerekli harcamaların miktarının ve harcama alanlarının belirlenmesi,

• Üretim amaçlı harcamalarda kullanılacak kaynak miktarının ve sağlanılacak kaynakların belirlenmesi,

• Öz ya da yabancı kaynaklardan sağlanan finansmanın ihtiyaçlara göre dağılımının nasıl ve ne şekilde nasıl yapılacağının planlanması,

• İşletmenin bugünkü ve önceki dönemlerdeki mali durumunun analizi ve finansal yapının karşılaştırmalı olarak değerlendirilmesi,

• İşletmenin geleceğe ilişkin planlarının düzenlenmesi ve stratejilerin alternatiflerle ortaya konulması.

Verimli ve karlı bir düzeyde gerçekleşebilecek tarımsal faaliyetin yada üretimin sürdürülmesinde 4 temel unsur vardır:

1. Gerekli üretim girdilerinin işletme içi veya dışından sağlanması

2. Üretim faaliyetinin devamlılığının sağlanması

3. Ürün satış ve pazarlama sürecinin istikrarlı sürdürülmesi

4. İşletme organizasyonu ve planların yürütülmesi

Tarımsal finansmana gerek duyulmasına neden olan çeşitli etkenler de bulunmaktadır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:

• Tarımsal üretim faaliyetinin bazı istisnalar dışında genel olarak doğa koşullarına bağlı olması,

• Tarım işletmelerinin kapalı yapısıyla öz tüketime yönelik üretimden pazar amaçlı üretime yönelimi,

• Doğal afetlerin neden olduğu üretim azalması ve özellikle kuraklık, hastalık, su baskını gibi doğal yıkımlarla işletme gelirinde görülen dalgalanmalar,

• Tarımsal gelir düzeyinin sürekli dalgalanma göstermesi sonucunda işletmelerin tasarruf olanaklarının belirsizliği ve kısıtlılığı,

• Tarımda yaygın üretimde bulunan işletmelerin küçük aile işletmeleri yapısında oluşu,

• Tarımsal ürünlerde maliyet ve fiyat oluşumunda etkili faktörlerin fazlalığı,

• Tarımsal ürün geliri ve giderleri arasında zaman uyumunun olmaması, sürekli giderlerle bir veya birkaç kez oluşan gelirin dengelenmesi,

• Tarımsal üretim ve yatırım sürecinde, teknolojiden yararlanmada yaşanan problemler, teknik olanakların yetersizliği ve altyapı başta olmak üzere diğer yapısal sorunların devamlılığı.

• Tarımsal işletmelerde küçük çiftçi muaflığı ve diğer nedenlerden dolayı kayıt tutulma zorunluluğunun olmayışı ve işletmelerin finansman taleplerinin değerlendirilmesinde bu bilgilerin eksik ya da yetersizliği,

• Tarımsal işletmelerin finansal sözleşme koşullarına yönelik yükümlülüklerini yeteri ölçüde yerine getirememeleri,

• Tarım kesimine yönelik politik yaklaşımlar ve toplumsal nedenler,

• Tarım kesiminin finansman gereksinimini karşılamada örgütsel sorunların oluşu ve işletmelerin finansal açıdan yönetim yetersizlikleri.

Tarımsal işletme sahipleri, genelde iki şekilde finansman sorunlarına çözüm bulabilmektedir. Bunlar; (a) Öz sermaye ile finansman (b) Yabancı sermaye ile finansman temini. B

Öz sermaye yoluyla finansmanda, işletmenin kendi kaynaklarından yararlanması söz konusudur. Bir dönem içinde elde edilen kardan harcama yapıldıktan ya da işletme hisselerine göre dağıtımı yapıldıktan sonra kalan değerin öz sermayeye eklenmesi ile işletmenin kendi kendini finansmanı gerçekleşir. “Oto finansman” olarak adlandırılan sermaye artışının oluşumunda, her üretim döneminde artan karlılıkla birlikte tasarruf edilebilen değer etkilidir.

Tarımda işletmeler başlıca üç kaynaktan finansman sağlarlar:

1. Tarımsal faaliyetin finansmanına yönelik olarak örgütlenmiş ya da teşkilatlanmış kredi kuruluşları: Bunların temel görevi ve kuruluş amacı, tarımsal faaliyette bulunan işletmelere kredi sağlamaktır. Çeşitli ülkelerde kurulan tarım bankaları, tarım kredi kooperatifleri bunlara bunlara örnek olarak verilir.

2. Temel finans faaliyetleri yanında tarımsal finansmanı da hedefleyen örgütlenmiş ya da teşkilatlanmış kredi kurum ve kuruluşları: Özel bankalar, sigorta şirketleri, kiralama şirketleri, çeşitli tarım kooperatifleri bu kapsamda değerlendirilir.

3. Özel kişiler, aracılar ve tefeciler: Bunlar genellikle yüksek faizle kredi veren kişilerdir.

4. Diğer kaynaklar: Sözleşmeli üretimde bulunan gıda firmaları, tarıma yönelik hibe ve çeşitli desteklerde bulunan, fon transferlerini gerçekleştiren yerli ve yabancı kuruluşlar.

Bir tarım işletmesinde 45.000 TL öz sermaye ve 15.000 TL yabancı sermaye mevcutsa, borçluluk oranı; Cb = Cy/Cö = 15.000 / 45.000 = 15/45 = 1/3 = % 33 olacaktır.

Öz Sermaye Rantabilitesi = Net Kâr x 100 Öz Sermaye  formülü ile hesaplanır.

İşletme Rantabilitesi =(Net Kâr + Yabancı Sermaye Faizi) x 100 İşletmenin (Aktif) Sermayesi formülü ile hesaplanır.

İşletmenin ortalama sermaye maliyeti (Ca), finansman kaynakların her birinin maliyetinin (k1, k2, k3.....kn), bu kaynakların sermaye içindeki payları (r1, r2, ......rn) ile çarpılıp toplanmasıyla hesaplanır. Yatırım projelerinin değerlendirilmesinde, iskonto (indirgenme) oranı olarak sermaye maliyeti kullanılmaktadır. Sermaye yapısı ve maliyeti, tarım işletmelerinde başarıyı ve karlılığı etkilemektedir. Aynı zamanda sermaye maliyeti ile finansman şekline karar verilerek planlama yapılır.

Ortalama sermaye maliyeti; Ca = ri ki i=1 n ∑ Ca= r1 k1 + r2 k2 + r3 k3 +..............+ rn kn şeklinde hesaplanır

Bir yatırım projesinde toplam sermayenin %60’ı yabancı kaynaktan %8 maliyetle, %20 hisse senedi sermayesinden %15 maliyetle ve kalan %20 öz sermayesinden %10 maliyetle karşılansın. Ortalama sermaye maliyeti: Ca= r1 k1 + r2 k2 + r3 k3 Ca= 0.60x0.08 + 0.20x0.15 + 0.20x0.10=0.098 (%9,8) olarak hesaplanır.

İç karlılık oranı: Yatırım projesinden beklenen nakit girişlerinin şimdiki değerini, yatırım maliyetinin şimdiki değerine eşit kılan iskonto ya da indirgeme oranıdır.

Tarımsal kredilerin başlıca kullanım amaçları şu şekilde sıralanabilir:

• Tarımsal işletmelerin eksik sermaye unsurlarını tamamlamak

• Tarıma uygun teknoloji kullanımının yaygınlaşmasını sağlamak

• Tarım işletmelerinin taşınmaz varlıklara sahip olmasını kolaylaştırmak

• Tarımsal yapıda gelişmeler sağlamak ve üretimde verimlilik ve kalite artışı yaratmak

• Tarım işletmelerinde mevcut tesisi genişletmek ya da yeni bir tesis kurmak

• Tarımsal üretimin arzu edilen şekilde değerlendirilmesine olanak yaratmak, uygun depolama ile ürünlerin yurt içi ve yurt dışına pazarlamasını sağlamak

• Tarım üreticisine sürekli ve güvenli gelir ortamı yaratarak refah düzeyini artırmak

15 Ağustos 1888’de Menafi Sandıkları’nın yerine işlevlerini üstlenecek modern finans kuruluşu olarak Ziraat Bankası resmen kuruldu, bununla ulusal bankacılığın ilk örneği oluşturuldu.

Türkiye’de Ziraat Bankası’nın kurulması ile görevleri şu şekilde belirlendi:

• Satılması mümkün olan gayrimenkul rehini ve kuvvetli kefalet karşılığında çiftçiye kredi kullandırmak,

• Faiz karşılığında tevdiat kabul etmek,

• Ziraata ilişkin sarraflık ve aracılık işleri yapmak.

Kredi eksik sermaye unsurlarını gideren bir kaynak olduğuna göre, miktarını belirlerken çeşitli unsurlar dikkate alınır. Bunlar:

• İşletmenin büyüklüğü, üretim kapasitesi ve verim düzeyi

• İşletmecinin mevcut sermaye yapısı ve geleceğe yönelik beklentileri

• Tarımsal ürün ve girdi piyasalarının mevcut durumu ve beklentiler

• İşletmecinin risk alma yapısı ve yeteneği

Tarım sektöründe işletmelerin kredi kullanım kararları, yapılacak çeşitli analizlerle ortaya konulur. Bu süreçte;

1. Kredinin gerekliliği,

2. Kredinin miktarı ve gerek duyulan zamanı,

3. Kredinin ne için kullanılacağı,

4. Kredi koşulları (faizi, ödemesi vb) önemle üzerinde durulması gereken konulardır

Sağlıklı ve sürdürülebilir bir kredileme işleminde çeşitli unsurlar bulunmaktadır. Bunlar:

• Kredinin kullanım amacının net ve açık olarak ortaya konulması

• İşletmelerin üretim yapısı ve üretim desenin belirlenmesi ve geri ödeme kapasitesinin planlanması

• İşletmenin mevcut ve gelecekteki mali yapısının göz önüne alınması

• İşletmecinin taşınır-taşınmaz varlıklarının ve güvence kaynaklarının analizi • İşletmecinin üretim deneyimi, risk alabilme derecesi ve yeteneği

Tarımsal kredi uygulamalarında başarıyı yakalayabilmek ve riski azaltmada bankaların çeşitli önlemler aldıkları görülmektedir:

• Bankanın tarımsal üretim ve pazarlama alanında uzmanlık düzeyinde bilgiye sahip analistleri çalıştırması

• Kredinin alınma amacına uygun alanlarda kullanımını sağlamak, bu bakımdan yönlendirmeler yapmak, yayım ve bilgilenme sürecini çiftçi katılımı ile birlikte gerçekleştirmek, bu yolla kredinin amaç dışı kullanımını önlemek

• Ürün satışı ile kredinin geri ödenmesi arasında organik bağın kurulması, özellikle birbirini tanıyan ve ortak ekonomik çıkarlara sahip yöre çiftçileri arasında kredinin geri ödenmesinde ortak sorumluluk ilkesi yaratmak

• Değişen koşullarda kredi geri ödenmesinde esnek yapının sağlanması

• Tarımsal risklere karşı sigorta uygulamalarının yaygınlaştırılması ve bu konuda bilinç düzeyini artırıcı çalışmaların yapılması

• Açılan kredinin geri ödenmesi süreci tamamlanıncaya kadar, krediden yararlananın teminat açısından duran varlıklarının belirli bir bölümünün kredi kurumuna ait olması

• Çiftçinin maddi duran varlıklarının kredi kurumlarınca satın alınarak, kullanım amaçlı geçici/daimi kiralanması