Tarımsal Üretim Ekonomisi

• Tabiat 
• İş 
• Sermaye 
• Müteşebbisdir.

Toprak denildiğinde; yeryüzünün dikey kısmını oluşturan parçası anlaşılır ve  derinliği ifade eder.

Arazi denildiğinde yeryüzünün yatay kısmını oluşturan parçası anlaşılır ve genişliği ifade eder.

Tabiat; arazi, toprak, iklim, ormanlar, su ve mineralleri  kapsar ve bu faktörlerde diğer üretim faktörleri ile ya da insan tarafından ortaya çıkarılmış bir üretim faktörü değildir.

• Yatay kesit 
• Dikey kesit 
• Çevresel kesit

• Taşınamaz, üretim için yanına gitme zorunluluğu
• Çoğaltılamaz ve azaltılamaz oluşu
• Yıpratılamaz, üretim için daimi olmasıdır
• İnsan eliyle oluşturulmamış bir faktördür
• Arsa üretimi için ana faktördür
• İnelastik arza sahiptir
• Çeşitli verimliliklerde sınıflandırılabilir
• Pasif bir faktördür
• Türetilmiş bir talep vardır
• Oluşumunda hiçbir maliyet sözkonusu değildir
• Rant getirisi söz konusudur

Tarımsal ürünlerin yetiştirilmesinde arazilerin isimlendirilmesi ya da sınıflandırılmasında kültür çeşidi ve arazi çeşidi gibi kavramlardan faydalanılır. Kültür çeşidi denildiğinde arazinin üzerinde yetiştirilen üretim çeşitliliği esas alınarak yapılan bir değerlendirme anlaşılır. Arazi çeşidi denildiğinde ise arazinin her hangi bir kültür bitkisinin yetiştirilmesine elverişliliği ifade edilir. mera için elverişli olan ve başka bir kültür bitkisinin yetiştirilmesine elverişli olmayan arazilere mutlak mera arazisi denilmektedir. Kültür çeşidi koşullar değişmeden de zamanla değişebilir. Ancak, arazi çeşidi koşulların değişmesi halinde farklılaşabilir. Araziler tarıma elverişli ve tarıma elverişli olmayan arazi olarak ikiye ayrılabilir.

1. Tarla arazisi 
2. Bağ arazisi
3. Şerbetçi otu arazisi
4. Meyve bahçeleri
5. Sebze bahçeleri
6. Çiçek bahçeleri
7. Otlak arazi
   a. Çayır arazisi
   b. Mera arazisi
8. Ağaçlık arazi
9. Orman arazisi
10. Sazlık ve kamışlık
11. Su yüzeyleri

• Tarla arazisi
  a. Hububat 
  b. Baklagil 
  c. Endüstri bitkileri 
  d. Yem bitkileri
• Bahçe arazisi

Meyvelik

1. Sert kabuklu meyveler 
2. Yumuşak çekirdekli meyveler
3.  Taş çekirdekli meyveler 
4. Turunçgiller 
5. Kivi, Avokado, İncir, Muz
6. Zeytinlik
7. Çaylık
8. Diğer Meyvelikler

Sebzelik

1. Meyvesi için yetiştirilen sebzeler 
2. Yaprağı Yenen Sebzeler 
3. Yumru ve kök sebzeler
4.  Baharat Sebzeleri

• Otlak Arazi

Çayır Arazisi

1. Tabii Çayır 
2. Yapay Çayır 

Mera Arazisi

1. Besi Merası
2. İnek merası 
3. Koyun merası

Arazi Verimlilik Sınıfları; I. sınıftan VIII. sınıfa kadar arazileri ayrıma tabi tutar. I, II, III ve IV. sınıflara giren araziler iyi bir toprak yönetimi ve bazı toprak koruma önlemleri alınmak koşuyla işlenerek tarım kültürüne elverişlidir. V., VI. ve VII. sınıf araziler ise toprağı işleyerek tarım kültürüne uygun bulunmayıp ancak çayır, mera ve ağaç yetiştiriciliği için kullanılabilir. Bununla birlikte V. ve VI. sınıflarda bazı özel meyve türleri ve sebzeler yetiştirilebilir. VIII. sınıf arazilerden ise hiçbir bitkisel ürün alınamaz.

İklim, belirli alanlarda ve belirli bir zaman çerçevesi içinde değişmeden kalan ortalama hava koşulları olarak tanımlanabilir. Sıcaklık bakımından iklim; sıcak, ılıman ve soğuk iklim; yağış bakımından; kurak, nemli ve yağışlı iklim olarak sınıflandırılabilir.

İklim koşulları açıkta yapılan tarımsal üretim için önemli risk faktörüdür. Çiftçi bu riskten korunmak için iklimle ilgili her şeyi bilmek durumundadır. Bulunduğu yörede metre kareye ortalama yağış, güneşli gün sayısı, hava nemi, toprak nemi, ilk ve son don tarihleri gibi iklim koşulları hakkında önceden bilgiye sahip olmalıdır. Bu değişkenler gözlenebilen ve ölçülebilen birer parametredir.

• Karasal İklim
• Akdeniz İklimi
• Marmara İklimi
• Karadeniz iklimi

Yaz ile kış arasında sıcaklık farkının fazla ve yağışların genellikle ilkbahar ve kış mevsiminde etkili, yazın kuraklığın egemen olduğu bir ilklim çeşididir. Bu iklim çeşidi; İç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri ile Trakya’nın iç kısımlarında hakim olan iklimdir. Yağış ve sıcaklığa göre karasal iklim dört alt çeşide ayrılabilir:

• Güneydoğu Anadolu Karasal İklimi
• Doğu Anadolu Karasal İklimi
• İç Anadolu Karasal İklimi
• Trakya Karasal İklimi

Ege Bölgesi’nin büyük bir bölümü ile İç Anadolu’nun batı kesiminde ve Akdeniz Bölgesi’nde, Torosların güneye bakan kesimlerinde etkilidir. Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlıdır. Kıyı kuşağında kar yağışı ve don olayları nadir olarak görülür. Yüksek kesimlerde kışlar karlı ve soğuk geçer.

Marmara Bölgesi’nin Kuzey Ege’yi de içine alacak şekilde güney kesiminde görülür. Kışları, Akdeniz iklimi kadar ılık, yazları Karadeniz iklimi kadar yağışlı değildir. Karasal iklim kadar kışı soğuk, yazı da kurak geçmemektedir.

Karadeniz Bölgesi’nin kıyı kesimi ve dağların kuzeye bakan kesimleri ile Marmara Bölgesi’nin Karadeniz kıyı şeridinde etkilidir. Yaz ile kış arasındaki sıcaklık farkı fazla değildir. Yazlar nispeten serin, kışlar ise kıyı kesiminde ılık, yüksek kesimlerde karlı ve soğuk geçer. Hemen hemen her mevsimi yağışlı geçer.

Biyolojik çeşitlilik, canlıların farklılığını ve değişkenliğini, içinde bulundukları karmaşık ekolojik yapılarla, birbirleriyle ve çevreleriyle karşılıklı etkileşimlerini ifade etmektedir. Çeşitlilik üç şekilde tanımlanmıştır:

• Genetik çeşitlilik,
• Tür çeşitliliği ve
• Ekosistem çeşitliliği.

Genetik Çeşitlilik; bir tür içindeki çeşitliliği ifade etmektedir. Yani, belli bir tür, varlık, varyete, alt-tür ya da ırk içindeki gen farklılığıyla değerlendirilir. Bu tür farklılıklar, tarımsal ürünlerin üretilmesi için de değişen çevre koşullara uyum sağlamada faydalı olmaktadır.

Tür Çeşitliliği; belli bir bölgedeki, alandaki ya da tüm dünyadaki türlerin farklılığını ifade eder. Tür çeşitliliği, genellikle belli coğrafi sınırlar içindeki türlerin toplam sayısı kapsamında ölçülür.

Ekosistem Çeşitliliği; bir çevreyle ilgili birim olarak karşılıklı etkileşim içinde olan organizmalar topluluğu ile fiziksel çevrelerinin oluşturduğu bütünle ilgilidir.

Genel olarak iş; enerji sarf edilen ve harekette bulunulan faaliyetlerdir. Ekonomik olarak iş; gelişi güzel yapılan hareketler değil, belli bir plan dâhilinde ve ekonomik bir amacı olan faaliyetlerdir. Bu faaliyetlerin ekonomik olarak iş sayılabilmesi için kas gücüyle ya da kafa  gücüyle yapılması gerekir. İş, üretimin yapılmasında emek faktörüdür. İşçi ise işi yerine getiren, çalışma yeteneği gösteren kişidir. İşçi hem zihinsel hem de fiziksel faaliyetleri yapabilir.

1. İş ve emek aynı anlamdadır, bir birinden ayrılamaz
2. İş depolanamaz ve saklanamaz
3. İş aktif bir üretim faktörüdür
4. İş heterojen bir faktördür. Aynı iş iki kişi tarafından ayrı ayrı farklı zamanlarda yapılabilir.
5. Emek arzı genelde esnek olmayan bir yapı gösterir 
6. İşi yapan işçi beşeri bir özellik gösterir
7. İşi yapan işçinin sendikal hakları söz konusudur
8. İşe olan talep de türetilmiş bir taleptir
9. İşi yapan işçi üretici olduğu gibi aynı zamanda tüketicidir

Tarımsal iş, tarımsal ürünleri üretebilmek için planlı bir şekilde yapılan bedensel ve zihinsel faaliyetlere denir.

Bir ülkenin tarımsal iş gücü kaynakları, kırsal nüfus ve onun özellikleri ile ilgili olarak değişim göstermektedir. Tarımsal işgücü kaynağı yaş, cinsiyet, eğitim seviyesi vb. demografik özelikler ile ilişkili olarak değişebilir. Tarım işini diğer işlerden ayıran en önemli fark, bir tarım işletmesinde işlerin çok karmaşık olmasından kaynaklanan durumdur.

1. Eğitim düzeyi düşüktür.
2. Tarımın doğal koşullardan daha çok etkilenmesi nedeniyle uzmanlaşma düşük seviyededir.
3. Zor çalışma koşulları, düşük ücret söz konusudur.
4. Genellikle yapılan iş düşük kalitede olup, gizli işsizlik sözkonusudur ve işin kontrolü zordur
5. İş’te istikrar düşüktür, yıl içinde dalgalanma yüksektir.
6. İş güvencesi, sağlık ve sendikalaşma düşüktür

Yönetim yani fikir işçiliği, el işçiliğinden farklılık gösterir ki, genelde tarımda el işi yapana tarım iççisi, fikir işi yapana da yönetici ya da çiftlik yönetimi denir. Çiftlik yönetimi, tarım işletmesinin hedefine ulaşması için, tarımsal faaliyetlerin planlanması, koordine edilmesi, yönlendirilmesi, organize edilmesi ve kontrol edilmesi olarak tanımlanabilir.

Tarımda tarımsal işlerin yapılmasının iki temel kaynağı vardır. Bu kaynağa göre işler:

• Aile işgücü
• Yabancı işgücü olarak sınıflandırılabilir.

Aile işgücünü işletmeci ve ailesinin işgücü oluşturmakta, yabancı işgücünü ise işletme dışından bir ücret karşılığı temin edilen işgücü oluşturmaktadır. Diğer bir sınıflandırma ise işin daimi ya da geçici oluşuna göre yapılmaktadır. Buna göre

• Daimi işçi
• Geçici işçi olarak sınıflandırılabilir.

Daimi işçi; işletme içinde ve işinde devamlı hazır bulunan, çoban, kâhya gibi işçilerdir. Bu işçilerin, altı ay ve daha fazla işletmede bulunması gerekir.

Geçici işçi; tarım işletmesinde işlerin yoğun olduğu ve daha kısa zamanlarda işleri yapan işçilere denilmektedir. Bu işçiler genellikle yevmiye ile çalışan işçilerdir. Bazen de aylıkçı, mevsimlik çalışan işçilere de rastlamak mümkündür. Diğer bir sınıflandırma, yapılan işin özelliğine göredir. Buna göre;

• Vasıflı
• Vasıfsız işçidir.

Vasıflı işçi bir işin yapılmasında bilgi sahibi işçidir. Tarım işletmesinde bu işler; çiftçi başı, bahçıvan, çiçekçi, fidancı, çoban, sağımcı, peynir yapıcı vb. dir.

Vasıfsız işçi ise bir işin yapılmasında belli bir özelliğe sahip olmayan işçidir. Tarım işçileri için diğer bir sınıflandırma ise cinsiyete göre yapılan sınıflandırmadır: Buna göre;

• Erkek
• Kadın
• Çocuk
• Yetişkin
• İhtiyar olarak sınıflandırılabilir. Ücret alma zamanına göre işçiler:

• Gündelikçi
• Aylıkçı
• Mevsimlik
• Yıllıkçı olarak sınıflandırılabilir. Diğer bir sınıflandırma ise ikametlerine göre yapılandır. Buna göre;
• Yerli
• Gezici işçidir. İş alma şekline göre: 
• Götürü
• Yüzdelikçi; tabiiyetine göre;

• Yerli
• Yabancı olarak sınıflandırılmaktadır.

Bir tarım işletmesinde işgücü ihtiyacı belirlenirken, tarımsal faaliyet kolları itibariyle işlemlerin yapılması için gerekli sürelerin saat ölçü birimi ile ölçülmesi gerekmektedir. Hangi faaliyetin, gerektirdiği işlerin yapılması ne kadar zaman almaktadır, bilinmelidir. Tarımsal faaliyetleri genel olarak; bitkisel üretim, hayvansal üretim ve ürünlerin kısmen değerlendirilmesi olarak dikkate aldığımızda; bunların her bir faaliyet kalemi için gereken işgücü ihtiyaçları Erkek İş Gücü Saat cinsinden toplanır ve daha sonra da tüm faaliyetlerin toplam işgücü gereksinimleri biraraya getirilerek işletmenin toplam işgücü ihtiyacı tespit olunur.

1. Sermaye insan tarafından oluşturulmuş bir üretim faktörüdür
2. Sermaye tabiat ve emeğe yardımcı üretken bir faktördür
3. Sermaye üretim için yatırım yapılarak artırılabilir
4. Sermaye depolanıp, saklanabilir
5. Sermaye yer değiştirebilir
6. Sermaye varlığı bir zenginlik ölçüsüdür
7. Sermayeye olan talep de türetilmiş taleptir
8. Sermaye bir ara malı özelliği taşır
9. Sermayenin sosyal maliyeti olduğu da düşünülmelidir

Tarım işletmelerinde sermaye ve işgücünün birim alana düşen miktarını kullanma derecesi genellikle ekstansif ve entansif terimleri kullanılarak ölçülür. Tarım işletmelerinde Entansite derecesi; iklim, pazar ve toprak özellikleri dikkate alınarak ya da alınmayarak birim arazi başına daha fazla sermaye ve işgücü düşmesidir. Bu şekilde çalışan işletmelere entansif işletme denir. Daha az işgücü ve sermaye düşenlere ise ekstansif işletme denir. Entansite Derecesi matematiksel  olarak şu şekilde ifade edilmektedir:        
Entansite derecesi=(Sermaye + işgücü miktarı)/Arazi genişliği

Üretim tekniği yönünden sermaye; emeğin ve tabiatın verimliliğini artırmak için kullanılan vasıtalar olarak tanımlanabilir. Örneğin traktör, tohum gibi vasıtalar teknik sermayeyi oluştururlar. Bu açıdan sermaye;

• Sabit sermaye
• Döner sermaye olarak sınıflandırılmaktadır.

Sabit Sermaye: Kısa dönem üretim sürecinde, üretime çok defa katılabilen ve katıldığında özelliğini yitirmeyen, ancak belli bir yıpranma  ortaya çıkan vasıtalara denilmektedir. 

Döner Sermaye: Kısa dönem üretim sürecinde, üretime bir defa katılan, katıldığında kaybolan ve ürünün bünyesine geçen vasıtalardır.

Aktif Sermaye

1. Döner Sermaye

• Para mevcudu ve alacaklar
• Malzeme ve mühimmat
• Satılacak Hayvanlar
• Büyümekte olan bitkiler (tarla demirbaşı)

Tarla demirbaşı: Henüz tarlada mevcut faydalanılamayacak olan ürünler için yapılan sürüm, atılmış gübre, tohum v.b. için yapılan masraflar tarla demirbaşını oluştururlar.

• Önceden ödenmiş giderler

   B. Orta Vadeli Varlıklar

• Damızlık Hayvan Varlığı
• Makine Alet Varlığı

   C. Sabit Sermaye

• Toprak Varlığı
• Arazi ıslahı varlığı
• Bina varlığı
• Bitki varlığı                                                                                                      Meyve Ağaçları                                                                                                Bağ                                                                                                              Orman Ağaçları

Pasif Sermaye

1. Borçlar

• Kısa vadeli borçlar
• Orta vadeli borçlar
• Uzun vadeli borçlar

     B. Öz Sermaye

Girişimci (müteşebbis), kar sağlamak amacıyla tarım işletmesini kuran ve genellikle harekete geçiren ve tabiat, emek, sermaye gibi üretim faktörlerini bir araya getiren kişi ve kişilerdir.

Tarımsal ürünlerin ortaya konulabilmesi için yalnızca Tabiat, emek ve sermaye gibi üretim faktörlerinin bulunması yeterli değildir. Tarımsal üretimin yapılabilmesi için hangi ürünün üretileceğine, üretilen ürünlerin nasıl pazarlanacağına, işletmede iş planlarının nasıl yapılacağı ve uygulanacağına, işletmenin nasıl yönetileceğine, gelirlerin ve giderlerin ne olacağına bir kişi veya bir grup kişi karar vermeli ve kaynakları etkin bir biçimde harekete geçirmelidir. Bu işlevlerin yerine getirilmesi girişimci (müteşebbis) veya işletme yöneticisinin görevleri arasındadır.

Yönetici ile Müteşebbis arasında yakın ilişki kurulmaktadır. Girişimci hem işletmenin sahibi, hem de yöneticisi olabileceği gibi, işletme sahibi başka kişide olabilir. Yönetim genelde üçe ayrılmaktadır:

• Ailesel yönetim
• Profesyonel yönetim
• Siyasal yönetim.

Profesyonel yönetici, işletmenin risk dışındaki tüm yetki ve sorumluluklarını üzerinde taşıyan ve mesleği profesyonelce yerine getiren kişi ve kişiler topluluğudur. Profesyonel yönetimde bilimsel yöntemler daha ön plana çıkmaktadır.

Ailesel yönetim, profesyonel yönetime göre bilimsel teknik ve yöntemleri kullanmada daha az etkilidir. Konuya tarım işletmeleri açısından yaklaşıldığında; tarımsal işletmelerin yönetimi genelde aile yönetimi şeklindedir. Ailede bulunan ve üretim  kararlarında etkili olan fertler, sadece karar alma da değil, aynı zamanda diğer bütün işleri yapmak ve planlamak durumunda kalabilirler.

1. İsletmenin üretim stratejisini belirlemek
2. Yönetim ve organizasyon politikalarını belirlemek
3. Üretim faktörlerini temin ederek üretim faaliyetine geçmek
4. Yeni mal ve hizmet bulma, yeni üretim yöntemleri, dağıtım kanalları araştırmak
5. Çevreyi takip etme, değişme ve gelişmelerin fırsat mı yoksa tehdit mi oluşturacağını tahmin etme, fırsatların değerlendirilmesi, tehditlerden zarar görülmemesi için gerekli tedbirleri almak
6. Teknolojideki değişme ve gelişmeleri üretim sürecine uygulayabilme, faaliyetlerin daha düşük maliyetle ve kaliteli yapılabilmesine çalışmak

1. Planlama
2.  Örgütleme
3. Kadrolama
4. Yönetme
5. Denetimdir.

1. Fikir üretmek, yetenekleri organize etmek
2. Risk taşımak
3. Yenilikçi olmak
4. Kolay karar almak
5. İkna becerisi olmak

Tarım ekonomisi tarımsal faaliyetle ilgili olup; toprağı ve tohumu kullanarak bitkisel ve hayvansal hammaddeleri üretmek ve elde edilen bu hammaddeleri kısmi ya da tam olarak işlemek için ekonomik kuralların uygulaması ile uğraşır.

Üretim malların faydalığının artırılmasıdır. Üretim aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir.

• Ürünlerin maddi faydasını artırmak: ürünlerin şeklini ya da bünyesini değiştirerek faydasını artırmaktır. Örneğin, Buğday tanesinden bulgur yapmak bir tarımsal üretimdir. Ancak bu işletme bazında değil de daha fazla miktarlarda sanayide yapılıyorsa o zaman bu ürünün faydalılığı sanayide sağlanmaktadır ve buna sanayi ürünü denir.
• Ürünün mekan faydasını artırmak: Tarım ürünlerinin bir yerden başka yere nakledilerek faydalılığını artırmaktır. Örneğin, domatesin Antalya’da üretilip, Ankara’ya gönderilmesi ile ürüne fayda kazandırılması.
• Ürünün zaman faydasını artırmak: İhtiyaç fazlası ürünlerin saklanarak ihtiyaç olduğu zamanda ortaya konularak fayda kazandırmaktır. Örneğin; Elmanın Eylül-Ekimde soğuk hava depolarına konularak saklanması ve bunun Mart-Nisan aylarında tüketime sunularak fayda kazandırılması.
• Mülkiyet faydasını artırmak: ürünlerin ihtiyacı az olandan, ihtiyacı fazla olana geçirilmesi ile kazandırılan faydadır. Örneğin, domates üreticisinden, ürünün tüketiciye geçmesiyle sağlanan faydadır.

Ürün üretmek için katlanılması gereken yükümlülüklere masraf denilmektedir. Masraflar üretim kapasitesi ve dönemin uzunluğuna göre değişirler. Kısa dönemde
masraflar;

1. Sabit masraflar ve
2. Değişen masraflar olarak iye ayrılmaktadır.

Sabit masraf: üretim hacmine bağlı olmadan yapılan masraflara denir. Yani hiç üretim yapılmasa bile katlanılması gereken masraflardır. 

Değişken masraflar: Üretim hacmine bağlı olarak değişen masraflara denir.

Bir müteşebbis olarak işletmecinin amacı, elindeki kaynakları en iyi şekilde kullanarak gelirini maksimum yapmak ya da masraflarını minimuma indirmektir. Bunları gerçekleştirebilmek için, işletmecinin üretim faaliyetleri ile ilgili olarak vereceği kararlarda ekonomik prensiplere uyması menfaatinedir.

Prensipler iki grupta ifade edilebilir:

1. Maksimizasyon
2. Minimizasyon.
   
   

Maksimizasyon: Sözlük anlamı en yüksek seviyeye getirmek olan maksimizasyon, ekonomide belirli bir kaynak kullanılarak en yüksek ürün üretimine ulaşmaktır.

Minimizasyon: Sözlük anlamı bir şeyi en aza indirmek olup, ekonomide belli bir hedefe ulaşırken en az kaynak kullanmaktır.

Ekonomik prensibin iki yönü vardır. Birinci yönü belli miktar kaynak kullanarak maksimum üretimi elde etmeyi, ikinci yönü ise belli amaca en az kaynak kullanımıyla ulaşmayı amaçlar.

Mutlak kar; Gayrisafi Üretim Değeri ile Üretim Masrafları arasındaki farkı ortaya koymaktadır ki buna mutlak avantaj da denir. Bu karın artırılması yada gelirleri yükseltmek ya da masrafları azaltmakla mümkün olabilecektir.

Mutlak kar= GSÜD- Üretim masrafları(ÜM)

Nispi kar; GSÜD’nin üretim masraflarına oranı şeklinde hesaplanmaktadır. Yani üretim masrafı birimi başına GSÜD’ni ortaya koymaktadır.

Nispi kar= GSÜD/ Üretim masrafları(ÜM)

Kıt bulunan üretim kaynakları farklı seviyelerde gelir getiren farklı teşebbüsler tarafından kullanılıyorsa, bu farklı teşebbüslerden kaynakları iyi değerlendiren teşebbüs diğerinin aleyhine genişleyecektir. Bir üretim faaliyetinin diğeri lehine daralması sonucu ortaya çıkan kayıp genişleyen üretim faaliyetince yüklenilmesi gereken bir masraf karakterindedir. Bu masraf genişleyen üretim faaliyetinin kıt üretim faktöründen dolayı faydadan kaybı olarak ifade edilmektedir.

Tarımsal üretim fonksiyonu, tarımsal üretim için kullanılan kaynaklar ile elde edilen tarımsal ürünler arasındaki ilişkiyi gösteren fonksiyondur. Bu üretim fonksiyonu, belli bir teknoloji seviyesinde bu ilişkileri ortaya koymaktadır. Genellikle, tarımsal üretim ekonomisinde ürünlere çıktı, kaynaklara girdi denilmektedir. Girdi çıktı ilişkileri:

• Geometrik
• Cebirsel
• Çizelge şeklinde gösterilebilir.

Geometrik gösterimde girdi-çıktı arasındaki ilişkilerin grafiği çizilir.

Cebirsel gösterimde girdi, çıktı arasındaki ilişki formüle edilir ve Çıktı = f (girdi) olarak yazılır.

Çizelge şeklinde girdi-çıktı arasındaki ilişkinin gösterilmesinde liste gösterim söz konusudur.

Girdi ile çıktı arasındaki ilişkiler genellikle üç tiptedir:

• Ölçeğe sabit verim 
• Ölçeğe azalan verim
• Ölçeğe artan verim

Ölçeğe sabit verim; kullanılan üretim girdilerindeki artış miktarı üretimde de aynı ise, yani girdiler bir birim artarken, üretimde bir birim artıyor ise buna denir.

Ölçeğe azalan verim; kullanılan üretim girdilerindeki artış miktarı, üretimdeki artıştan fazla ise, yani girdiler bir birim artarken, üretimde bir birimden daha az artış var ise buna denir.

Ölçeğe artan verim; Kullanılan üretim girdilerindeki artış miktarı, üretimde daha fazla artış meydana getiriyor ise, yani girdiler bir birim artarken, üretim bir birimden fazla artıyor ise buna denir.

Azalan Verimler Kanunu: Bir tarımsal üretim faaliyetinde aynı teknik şartlar altında ve belirli üretim biriminde, diğer girdiler aynı kullanım düzeyinde tutulurken, bir girdinin kullanımı artırılırsa, bu girdinin her ilave ünitesinin kullanımından ortaya çıkacak ilave ürün miktarı önce artar, sonra azalır, nihayet negatif olur.

Azalan verim kanununun geometrik olarak gösterimi S:53, Şekil:3.5 verilmiştir.

Girdilerin ikamesi olarak da bilinen bu prensipte, belirli bir ürün seviyesini sağlamak için girdileri bir birinin yerine ikame ederek en düşük maliyetli girdi hesaplanır. Faktörler arasındaki ilişkinin geometrik olarak gösterilmesi s. 56, şekil 3.7’de verilmiştir.

Bu ilişkide esas itibariyle en karlı ürün bileşimini verecek üretim paterni elde edilmeye çalışılır. Tarım işletmesinde kıt kaynaklar kullanılarak çeşitli tarım ürünleri yetiştirilir. Burada üretilen ürünlerin en yüksek geliri sağlaması amaçlanır ve en yüksek gelir seviyesini sağlayan birleşim optimum üretim paterni olarak isimlendirilir.

İki ürün arasındaki ilişkinin ve optimum ürün paterninin geometrik olarak gösterimi s.57, şekil 3.8’de gösterilmiştir.