TARIM EKONOMİSİ - Deneme Sınavı - 9

Çevreyi; insan faaliyetlerini ve canlı varlıkları etkileyebilecek doğal (fiziksel, kimyasal ve biyolojik) ve kültürel (sosyolojik) koşulların tamamı olarak tanımlamak mümkündür. Diğer bir ifade ile “çevre, bir organizmanın veya organizmalar topluluğunun yaşamı üzerinde etkili olan bütün faktörler” veya “canlıların yaşamasını ve gelişmesini sağlayan fiziksel, kimyasal ve biyolojik faktörlerin bütünü” olarak tanımlanır.

İnsan çevresi ise, insanın becerileri, yetenekleri ve kurumlarını içine alan ve hepsi de yenilenebilir olan dışsal kaynaklardan oluşmaktadır.

İnsanlar başta olmak üzere tüm canlılar doğa içinde yaşamaktadırlar. Doğa canlıların yaşam ortamı olup, buna evrensel dilde habitat denir.

Üretimde kullanılan doğal kaynaklar için yapılan ödemelere genel olarak ekonomide “rant” adı verilmektedir.

Doğal çevrede bulunan ve insanların gereksinimlerini gidermede kullanılabilen varlıkların tamamı doğal kaynak olarak tanımlanmaktadır.

Dışsallık, bir üretici veya tüketicinin faaliyetleri nedeniyle başka kişi ya da kuruluşların üretim veya tüketim faaliyetlerinin olumlu veya olumsuz yönde etkilenmesini ifade eder.

İnorganik kaynaklar içinde ise; mineraller, su, yakıtlar, metaller, havada ve toprakta bulunan birçok kimyasal maddeler bulunmaktadır.

İnsanın gereksinimlerinin tatmini için gerekli olan mal ve hizmetlerin üretilmesinde kullanılan doğal kaynaklar (toprak ve arazi), emek (işgücü), sermaye ve girişimci gibi faktörlere kaynak veya üretim faktörü denir.

İnsan çevresi ise, insanın becerileri, yetenekleri ve kurumlarını içine alan ve hepsi de yenilenebilir olan dışsal kaynaklardan oluşmaktadır. Fiziksel çevre kavramına dahil olan kaynaklar ise; sürekli kaynaklar (güneş, rüzgar ve dalga enerjisi gibi), yenilenebilen kaynaklar(bitki, hayvan, su, toprak kaynakları gibi) ve yenilenemeyen kaynaklar (fosil yakıtlar ve diğer mineral kaynaklar gibi) olarak üçe ayrılabilir.

İnsanlar başta olmak üzere tüm canlılar doğa içinde yaşamaktadırlar. Doğa canlıların yaşam ortamı olup, buna evrensel dilde habitat denir. Bitkisel ve hayvansal (flora ve fauna) kökenli olarak bütün canlılar, habitat içindeki yaşamlarında, birbirleri ile fiziksel, kimyasal ve biyolojik ilişkiler, alış verişler ve dayanışmalar içerisinde dengeli bir yaşam sürdürürler.

• Doğal kaynaklar, insan yapımı veya insan eliyle üretilmiş varlıklar değildir.
Bu bakımdan genellikle doğal kaynakların orijinal ve özellikle yenilenemeyen kaynakların bilinen miktarları değiştirilememektedir. Hava, su, ıslak
alanlar ve yeraltı suyu bu kapsamdaki doğal kaynaklardan bazılarıdır.
• Doğal kaynaklar insanlar tarafından üretilememekte veya kendiliğinden üretken kaynaklar değillerdir. Bu bakımdan özellikle mevcut yenilenemeyen doğal kaynak stoku (arzı) zamana bağlı olarak arttırılamamaktadır.
• Doğal kaynaklar genellikle kamu (kamusal) malı özelliğine sahip olduklarından, bu kaynaklar üzerinde özel mülkiyet söz konusu olmamaktadır.
Kamu ve özel mülkiyet yanında özellikle doğal kaynakların toplumsal mülkiyete konu olması üzerinde yoğun tartışmalar yapılmaktadır. Böylece doğal kaynakların mülkiyeti topluma ait olacağından, toplumun bütün bireyleri söz konusu kaynakları (su, yol, hava ve park gibi) belirli bir bedel ödeyerek veya ödemeden kullanabilecektir.
• Doğal kaynaklar birincil mallar değillerdir. Birincil mallar, doğrudan doğruya tüketime ve kullanılmaya uygun olan mallardır. Meyve, kalem ve gömlek gibi mallardır. Daha yüksek derecede mallar ise, tüketim ve kullanılmaya elverişli malların üretimine hizmet eden mallardır. Örneğin, kazak, birinci derecede ve iplik ikinci derecede ve pamuk yumağı ise üçüncü derecede mallardır. Bunun anlamı, doğal kaynaklar üretimde girdi olarak kullanıldığından tükenmekte ve aynı zamanda kullanılmadan kalan doğal kaynak stokunun oranı azalmaktadır. Özellikle yenilenemeyen doğal kaynaklar bu özellikleri taşımaktadır.

Dışsallık, pozitif ve negatif olarak ikiye ayrılır. Olumlu veya pozitif dışsallık, kişi ya da herhangi bir kuruluşun hedeflerini gerçekleştirmek amacıyla doğal kaynakları kullanarak yaptığı faaliyetlerin diğer bireyler ve işletmelere yaptığı olumlu katkıdır. Örneğin, arıcılık yapan bir çiftçinin, meyve bahçesi olan diğer çiftçilere yapacağı olumlukatkı gibi. Arıların, meyve bahçesinde tozlanma ve meyve tutumuna yaptığı katkı yanında arıların, meyve bahçesinin poleninden bedelsiz olarak yararlanmalar iki yanlı dışsallık olarak da tanımlanır. Olumsuz (negatif) dışsallık ise, kişi ya da bir kuruluşun doğal kaynakları kullanarak hedeflerine ulaşmak amacıyla gerçekleştirdiği faaliyetlerin başkalarına verdiği zarardır. Örneğin, herhangi bir sanayi işletmesinin atıkları nedeniyle yöredeki çiftçilerin üretimde karşılaştıkları verim ve kalite kayıpları ile ekosistemdeki tür kayıpları gibi. Genel olarak kalabalıklaşma, artan trafik, toprak, hava, su ve hava kirliliği, artan arazi ve konut fiyatları ile işgücü ücretleri olumsuz dışsallıklara örnek teşkil eder.

Stok kaynaklardan bazılarının miktarları zamanla kendiliğinde ve insanların etkileri olmadan azalmakta ve bazılarının miktarları ise, insanların kullanımına bağlı olmadan kendiliğinden azalmaktadır. Özellikle doğal gaz, yeraltı sızıntıları olan petrol, paslanma özelliğine sahip olan metaller ve kendiliğinden radyoaktif parçalanmaya maruz kalan uranyum ve radyum gibi madenlerin miktarları kendiliğinden kullanıma bağlı olmadan azalmaktadır.

Kaynaklardan yararlanma düzeylerinin analizinde birçok faktör dikkate alınabilir. Bu faktörlerden göreli olarak daha fazla önem taşıyanlar bulunmakta olup, bunlar; (i) bireysel fertlerin istekleri, (ii) gruplar veya
toplumsal istekler, (iii) teknolojik yenilikler, (iv) kuruluşların koşulları, (v) kültürel çevre ve (vi) fiziki çevre özellikleri gibidir. Ancak bu faktörlerin hiçbiri sabit değil, değişken bir özellik taşımaktadır. Kaynak kavramı dinamik özellikler taşıdığından, belirli bir alanda fiziki olarak bulunduğu saptanan kaynaktan yararlanma, ekonomik, sosyal ve yerel fiziki koşullara bağlı olacaktır.

Ülke ekonomisinde bütün sektörlerde hammadde olarak kullanılan enerji kaynaklarına yatırım yapılması, alüminyum veya bakır endüstrisine, demir-çelik endüstrisine yatırım yapılması, bataklık kurutma amaçlı yatırım yapılmasına tercih edilebilir.

Miras değeri, doğal kaynakların gelecek kuşaklara aktarılma faydası olarak tanımlanabilir.

Sürdürülebilir tarımın sağlanması için çeşitli eylem planları geliştirilmiş ve tartışılmaktadır. Bu planlara göre sürdürülebilir tarım için öncelikli eylemler; (i) verimli topraklar tarımsal üretim için korunmalı, (ii) toprak ve su kaynaklarını koruma çalışmaları geliştirilmeli, (iii) marjinal araziler üzerinde tarımın etkileri azaltılmalı, (iv) bitkisel ve hayvansal üretim
faaliyetlerinin birbirine entegre olması teşvik edilmeli, (v) kuru tarım bölgelerinde sürdürülebilirlik ve verimlilik yükseltilmeli, (vi) entegre tarımsal mücadele uygulamaları yaygınlaştırılmalı, (vii) tarım kimyasallarının (ilaç, gübre, büyümeyi düzenleyiciler gibi) kullanımı kontrol edilmeli, (viii) tarımın genetik kaynakları korunmalı, (ix) küçük çiftçiler ve tarım kesimindeki topraksız ailelerin tarım dışı işlerde
istihdamı artırılarak toprak üzerindeki nüfus baskısı hafifletilmelidir.

Ekonomi biliminin temel eksikliği doğa faktörünü sadece miktar, kalite ve teknolojik uygunluk yönlerinden kavramlaştırarak, bu faktörü ekolojik denge elemanından soyutlamış olmasıdır.

Bu süreç, Batı’da Sanayi Devrimi ve hatta 1950’lerden
sonra gelişen Yeşil (Tarım) Devrimi’nin yaygınlaşmasına kadar devam etmiş ve
tarıma girdi temin eden ve tarım ürünlerini işleyen sanayilerin gelişmesi ile birlikte
tarım ve çevre ilişkileri de çevre aleyhine bozulmuştur.

Üretimde kullanılan doğal kaynaklar için yapılan ödemelere genel olarak ekonomide “rant” adı verilmektedir.