TARIM EKONOMİSİ - Deneme Sınavı - 7

Toplumların gelişmesinin yalnız ekonomik açıdan değil sosyal, beşeri ve çevresel yönlerden de ele alınması gerektiği ileri sürülerek özellikle 1970’lerde geleneksel kalkınma kavramı, önemli eleştirilere ve değişime uğramıştır. Kalkınma olgusu hem çevre ve doğal kaynaklar boyutu hem de insani boyutuyla ele alınmaya başlamıştır. Böylece çok boyutlu bir kavram olan sürdürülebilir kalkınma kavramı ortaya çıkmıştır. Son 25-30 yıldan beri dünyada tarımsal ve endüstriyel üretimde yeni yaklaşım, sürdürülebilir üretim yaklaşımı olmuştur. Özellikle Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Komisyonu tarafından 1987 yılında yayımlanan Ortak Geleceğimiz Raporu’nda (Brunthland Raporunda) yapılan tanımlama çerçevesinde sürdürülebilir üretimi “bugünkü kuşakların ihtiyaç duydukları ürünleri elde ederken, gelecek kuşakların ihtiyaçlarının karşılanmasını tehlikeye düşürülmemesi” olarak ifade edilmiştir. Sürdürülebilir kalkınma yoluyla aynı zamanda ekonomi ile ekoloji bağlantısı kurulmuş olur.

Ekonomik faaliyetlerin temel hedefi, insanların gereksinimlerinin karşılanmasına yönelik mal ve hizmetlerin üretilmesidir. Buna göre ekonomide mal ve hizmetlerin üretilmesi sürecinde kullanılan bütün kaynakların odağında insanın (toplumun) olduğu kabul edilebilecektir. Mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılan ekonomik kaynaklar; “doğal ve beşeri kaynaklar” olarak iki grupta toplamak mümkün olabilmektedir. İnsan olmadan herhangi bir ekonomik faaliyet söz konusu olmayacağına göre, kaynakların en önemlisi ve temel nedenini insan oluşturmaktadır.

Teknolojideki hızlı gelişmeler 1950’lere kadar hızla devam etmiş ve 1950’lerdeki Yeşil Devrim ile de tarımda girdi ve teknoloji kullanımı büyük ölçüde değişmiştir. Tarım ve sanayinin yapısında oluşan değişmeler ve hızlı nüfus artışı ve düzensiz kentleşmede, doğal kaynaklara olan talebin çeşitlenmesine ve artmasına neden olmuştur. Böylece yeryüzünde önceleri hava kirliliği, sanayi atıkları ve nükleer atıklar gibi sanayinin neden olduğu çevre sorunları ve 1980’lerde ise tarımsal faaliyetlerin neden oldukları çevre sorunları oluşmuştur. Günümüzde artan çevre sorunları ve özellikle gelişmekte olan ülkelerde yaşanan yetersiz ve dengesiz beslenme ve açlık sorunları, insanlığın yaşamsal sorunları haline gelmişlerdir.

Hemen her ülkede mevcut kaynakların geliştirilmesi ve yararlanmada, öncelikler sıralamasının yapılması zorunluluğu bulunmaktadır. Kaynaklardan yararlanma önceliklerinin tespitinde dikkate alınması gereken başlıca 8 faktör bulunmaktadır:

Doğal kaynak muhasebesi, ekonomi ve çevre arasındaki etkileşimi açıklamak amacı ile çevrenin durumu ve gelişimi hakkında makro seviyede bilgi üretmektir. Doğal kaynak muhasebesinin oluşturulmasının amacı, ekonomik faaliyetlerin çevreye olan etkisini incelemek ve böylece çevresel ve ekonomik verileri aynı kavramsal çatı altında birleştirmektir. Bu yolla sağlanabilecek veriler; ekonomik ve ekoloji sürdürülebilirlik arasındaki ilişkiyi gösterebilir, kaynak stoku ve değişimine dayalı ekonomik kalkınma ve ekolojik değişimi açıklayabilir, kaynakların kullanımının insan refahına etkisi, faydaları ve zararları incelenebilir ve sürdürülebilir kalkınmanın uygulanmasına yardımcı olabilir. Ayrıca doğal kaynak muhasebesi ile elde edilecek veriler, kaynakların rasyonel yönetilebilmesini sağlayacaktır. Doğal kaynakların rasyonel kullanımı; yoksulluğun azaltılması, ekonomik gelişmenin sağlanması, nüfusun artmasına karşın, sağlıklı bir ortamda yaşamın sürdürülebilmesi ve politik ve ekonomik dengenin kurulmasını sağlayacaktır.

Sürdürülebilir kalkınma kapsamında çevresel varlıkların tahribatı ve aşınmayı da hesaba katan bir gösterge olarak sürdürülebilir net milli hâsıla kavramı önem kazanmıştır.

Net SMH = GSMH - Ais - Adk-R-A

Denklemde;

SMH: Sürdürülebilir net milli hâsıla,

GSMH: Gayri safi milli hâsıla,

Ais: Fiziki ve insan sermayesindeki aşınma,

Adk: Doğal (çevresel) sermayedeki aşınma,

R: Çevresel sermayeyi yeniden kullanıma sokmak için talep edilen harcama ve

A: Çevresel sermayenin tahribatını önlemek (hava kirliliği, su ve toprak kalitesi gibi) için talep edilen harcamayı ifade eder.

Bu yolla belirlenen net safi milli hâsıla, Keynesyen Modele göre hesaplanan milli hasıladan genellikle daha düşük, ama daha gerçekçi ve sürdürülebilir bir ölçüt olmaktadır.

Türkiye’de makro politikalara sürdürülebilir kalkınma yaklaşımın entegre edilmesi eğilimine Dokuzuncu Kalkınma Planında (2007-2013) yer almıştır.

Mal ve hizmet üretimini destekleyen veya üretim sürecinde kullanılan canlı ve
cansız varlıkların tamamına kaynak adı verilir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Gelişmiş ve gelişmekte olan ekonomilerde çevre sorunları ile üretim faktörleri
arasında da belirli ilişkiler bulunmaktadır. Doğal kaynaklar (tabiat), üretime uygun
toprak ve arazi ile deniz, akarsular, orman, rüzgar, güneş enerjisi, yeraltı kaynakları,
iklim, bitki ve hayvan toplulukları ile pazara yakınlık gibi unsurları kapsamaktadır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Çevreyi; insan faaliyetlerini ve canlı varlıkları etkileyebilecek doğal (fiziksel, kimyasal ve biyolojik) ve kültürel (sosyolojik) koşulların tamamı olarak tanımlamak mümkündür. Doğru cevap C şıkkıdır.

Fiziksel çevre, dünyayı karakterize eden canlı (biyotik) ve cansız (abiyotik) çevrenin tümünden meydana gelmekte olup, litosfer (yerkabuğu), atmosfer (hava),biyosfer (içinde canlıların yaşamlarını sürdürdüğü su, toprak ve hava katmanlarını kapsayan kuşak veya canlı küre) ve hidrosferden (su) oluşur. Doğru cevap B şıkkıdır.

Fiziksel çevre kavramına dahil olan kaynaklar ise; sürekli kaynaklar (güneş, rüzgar ve dalga enerjisi gibi), yenilenebilen kaynaklar(bitki, hayvan, su, toprak kaynakları gibi) ve yenilenemeyen kaynaklar (fosil yakıtlar ve diğer mineral kaynaklar gibi) olarak üçe ayrılabilir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Batı’da Sanayi Devrimi ve hatta 1950’lerden sonra gelişen Yeşil (Tarım) Devrimi’nin yaygınlaşmasına kadar devam etmiş ve tarıma girdi temin eden ve tarım ürünlerini işleyen sanayilerin gelişmesi ile birlikte tarım ve çevre ilişkileri de çevre aleyhine bozulmuştur. Doğru cevap A şıkkıdır.

Üretimde kullanılan doğal kaynaklar için yapılan ödemelere genel olarak ekonomide “rant” adı verilmektedir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Mevcut kaynakların dağılımı, kalitesi ve işleme kolaylığından kaynaklanan faktörler nedeniyle daha yüksek kalitedeki yatak için ödenen ilave değere diferansiyel kaynak rantı adı verilir. Bu rant ikinci tip rantı oluşturur. Üçüncü tip rant ise doğal kaynağın işletilmesinden elde edilen monopol karıdır. Doğru cevap D şıkkıdır.

İşgücü, teknoloji, sermaye ve kaynakları birleştiren üretim süreçlerinde insan tarafından üretilen varlıkların kendileri de, -doğal kaynaklar, ancak bunların üretiminde girdi olarak kullanıldığından-, kaynak olarak tanımlanmamaktadır. Örneğin, bakır madeninin cevheri
bir doğal kaynak olmakla birlikte, bakır teli doğal kaynak özelliğini taşımamaktadır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Günümüzde düşük tarım dışı girdili, biyolojik, ekolojik, organik, alternatif,eko-tarım, biyodinamik tarım gibi birçok kavram ortaya çıkmıştır. Bunların hepsi düşük miktarda kimyasal kullanımı, enerji tasarrufu ve kaynakların korunması esasına dayanmaktadır. Doğru cevap E şıkkıdır.

Yerleşik düzende yapılan üretimin amacı, çiftçi ve aile bireylerinin beslenme ve giyinme gereksinimlerini karşılamaya yönelik olduğundan, bu üretim biçimine “geçimlik tarım” adı verilmiştir. Üretimdeki artış, çiftçilerin evde tüketemedikleri ürünleri pazara arz etmelerine neden olmuş ve sağlanan gelir ile gübre, ilaç, yem, tohum gibi üretim girdilerinin alımı ve kullanımını teşvik etmiştir. Böylece pazara yönelik üretim, geçimlik üretimin yerini almış ve buna “ticari tarım” denilmiştir.

Ülkelerin çevreye yönelik stratejileri geliştirmelerinde, ideolojik faktörlerden çok,
ekonomik, sosyal ve teknik faktörlerin ağırlık taşıdığı görülmektedir.

Tepki ve onarım stratejisinde (veya onarımcı politikalarda), kısa vadeli ekonomik faydaya öncelik verilmektedir.