TARİHİ COĞRAFYA

Tarihi coğrafya çalışmalarında uygulanacak metodlar altı gruba ayrılmıştır. Bu yöntemlerden indirgeme (reduktif) metodu, “geçmiş ” araştırıldığına göre en önemli husus da geçmişin nasıl araştırılıp ortaya konulacağı meselesi olduğunu iddia eder.

Modern coğrafyanın temel ilkelerine bağlı olarak yapılan tarihi coğrafya araştırma süreci, diğer disiplinlerde olduğu gibi belirli aşamalardan geçerek tamamlanabilir, bunlar sırasıyla; araştırma sorusunun belirlenmesi, literatür taraması, hipotezlerin belirlenmesi, veri toplama, araştırma yönteminin belirlenmesi, analiz, sentez ve değerlendirme ile yazımdır.

Bir çalışmada konu belirlendikten sonra öncelikli olarak yapılması gereken “araştırma sorusunun” belirlenmesidir. Bilimsel araştırmanın en önemli amacı, yapılacak araştırma ile yeni bir yöntem bulmak veya bilinen bir yöntemi yeni bir sahada uygulayarak “mevcut bir problemi” çözmektir. Böylelikle belirlenen bir konuya göre araştırma sorusu belirlenecek ve araştırma sonucunda ortaya çıkan ürün bir fayda sağlayacaktır. Bu sayede daha önce yapılmamış bir çalışma hazırlanarak bilim camiasına “yeni bir katkı” sağlanmış olacaktır.

Araştırma yöntemi, araştırmanın amacını gerçekleştirebilmek için kullandığı genel yaklaşımdır.

Elde edilen bulguların yazı metnine başvurmadan açık anlaşılır bir biçimde okuyucuya sunulması için verilerin tablolaştırılması gerekir. Tablo yapımında en fazla karşılaşılan yanlışlık, tabloların zor ve anlaşılması güç bir şekilde yapılmasıdır.

Taslaklar; 1) Fikirlerin sıraya konmasına, 2) Birbirleriyle bağlantılı fikirlerin bir araya getirilmesine, 3) Daha genel ya da daha yüksek düzeydeki fikirlerin daha özgül fikirlerden, özgül fikirlerin de özgül ayrıntılardan ayrılmasına yardımcı olur.

Özel terimlerin, muğlak sözcüklerin, yeni üretilmiş sözcüklerin ve yanlış kullanılmış teknik terimlerin kullanımı, bilimsel araştırma metodolojisi ile ilgili bir esere göre, hazırlanan araştırmaların yazım aşamasında yaygın olarak yapılan hatalardandır. Eser sonuna tamamlayıcı eklerin konulması bir hata değildir.

Yazma süreci üç aşamalıdır.1) Yazım öncesi, literatürle ilgili notları düzenleyerek, fikirlerin listesini yaparak, taslak çıkararak, kaynakçaya girecek malzemeyi tamamlayarak, veri çözümlemesiyle ilgili yorumları düzene sokarak yazmaya hazırlamak. 2) Oluşturma, serbest yazım yoluyla kaynakçayı ve dipnotları kaleme alarak verileri sunuma hazırlayarak, giriş ve sonuçları tasarlayarak fikirlerinizi kağıda dökmek. 3) Yeniden yazım, tutarlılığı arttırarak, mekanik hataları düzelterek, alıntıları kontrol ederek, genel bir okuma yaparak raporu değerlendirmek ve son şekline getirmek.

Grafik hazırlanırken dikkat edilmesi gereken bazı hususlar şunlardır; grafikte varsa, eksenlerin neyi açıkladığı belirtilmelidir, Eksenler sıfırdan başlatılmalıdır, Eksenlere ölçü birimleri konmalıdır, Grafikte kullanılan işaretlerin, şekilleri, ne anlama geldiği açıklanmalıdır. Kullanılan renklerin seçimi ise özellikle dikkat edilmesi gereken hususlar arasında yer almamaktadır.

En geniş anlamıyla metot/yöntem, bizi gerçeğe götüren yoldur ve bir araştırmada bilimsel gerçeğe ulaşma konusunda önemli bir rol oynar. Bilimsel düşünüş anlayışına göre, gerçeklere ulaşmanın en güvenilir, en verimli ve başarılı yolu ancak bilimsel yöntemlerle mümkün olabilir. Bilimsel yöntem, düzenli düşünmeyi, bilgi edinmede belirli kural ve yollardan yine düzenli bir şekilde yararlanmayı ve bunu daha güvenilir ve verimli kılmak için gerekli alet ve teknikleri bulup kullanmayı ve geliştirmeyi ifade eder.

Araştırma yaparken dikkat edilmesi gereken modern coğrafyanın üç temel ilkesinden bahsetmek faydalı olacaktır. Yukarıda da belirtildiği gibi coğrafyanın üç temel ilkesi: ‘nedensellik, karşılaştırma ve dağılıştır’.

Tarihi coğrafya, reduktif (geriye giden/indirgemeci) yöntemlerle desteklenen ampirik bir bilimdir ve her araştırmanın başlangıcı, kalıtsal (genetik) yöntemlerle araştırılan bölgesel olayların analizini oluşturur.

Tarihi olgular her zaman yükselen bir yönde gelişme göstermez, bilakis geriye doğru bir gelişmeyi karakterize eder. Dolayısıyla progresif yöntem ile terk edilmiş bir saha incelenerek daha sonraki dönemler hakkında bilgi sahibi olunabilir. Başka bir ifadeyle bu yöntemin özünde bir incelemedeki olayın eskiden yeniye doğru ilerletilmesi ve bununla birlikte yeni öğelerin genetik açıklamalarının ortaya konulması vardır.

İyi gözlenebilen, eskinin korunmuş olduğu bir alandaki inceleme sonuçlarını, başka bir alanda aynı tiplerin araştırılmasında kaynak olarak kullanan yöntem karşılaştırma (komparative) metodur. Bu yönüyle tipolojik metotla benzerlik gösteren karşılaştırma metodu, analoji [hazır durum] metodudur.

Analitik araştırmalar ve sonuçları vertical (enine) inceleme ve horizontal (boyuna) inceleme yöntemlerini ortaya çıkarır. Enine inceleme yöntemi, bir bölgenin geçmişteki tarihi-coğrafi gelişimini tasvir ederek genetik incelemeye öncelik verir. Boyuna (horizontal) inceleme yöntemi, günümüzdeki ya da geçmişteki bir alanın açıklanmasında uygulanan yerin alansal tarihidir.

Modern coğrafyanın temel ilkelerine bağlı olarak yapılan tarihi coğrafya araştırma süreci, diğer disiplinlerde olduğu gibi belirli aşamalardan geçerek tamamlanabilir ki, bunlar; araştırma sorusunun belirlenmesi, literatür taraması, hipotezlerin belirlenmesi, veri toplama, araştırma yönteminin belirlenmesi, analiz, sentez ve değerlendirme ile yazımadır. Araştırma sırasında genel hatlarıyla verilen bu sıralama takip edilebileceği gibi, bunun katı bir kural olarak da algılanmaması gerekir. Çünkü bu sıralama araştırmacının tarzına, amaca, zamana, imkanlara ve çalışılan konunun özelliğine göre değişebilir. Ancak bir tarihi coğrafya araştırma sürecinde söz konusu aşamalar mutlaka gerçekleştirilmelidir.

Bir çalışmada konu belirlendikten sonra öncelikli olarak yapılması gereken “araştırma sorusunun” belirlenmesidir. Bilimsel araştırmanın en önemli amacı, yapılacak araştırma ile yeni bir yöntem bulmak veya bilinen bir yöntemi yeni bir sahada uygulayarak “mevcut bir problemi” çözmektir. Böylelikle belirlenen bir konuya göre araştırma sorusu belirlenecek ve araştırma sonucunda ortaya çıkan ürün bir fayda sağlayacaktır.

Yapılacak bibliyografya çalışmasının iyi olması, (her zaman geçerli olmasa da) sonuçta ortaya çıkan çalışmanın niteliğinin de o nispette iyi olmasını sağlayacaktır. Araştırmaların kalitesini belirleyen önemli faktörlerden birisinin de bibliyografyanın zenginliği ve çeşitliliği olduğu unutulmamalıdır. Araştırmacı tarafından ne kadar fazla kitap, makale ve diğer çalışmalar taranırsa, araştırmacının bakış açısı ve değerlendirmesi de o nispette iyileşecektir.

Bir saha araştırması şu basamaklardan oluşur:
1) Kendini hazırlama, literatürü okuma ve odaksızlaşma (önceden yerleşmiş fikirlerden zihni temizleme),
2) Bir saha belirleme ve oraya ulaşım sağlama,
3) Sahaya giriş ve (eğer grup halinde çalışılıyorsa) üyelerle toplumsal ilişkiler kurma,
4) Toplumsal bir rol belirleme, püf noktalarını öğrenme ve üyelerle geçinme,
5) İzleme, dinleme ve nitel veriler toplama,
6) Verileri analiz etmeye, taslak hipotezler üretmeye ve değerlendirmeye başlama,
7) Ortamın belirli yönlerine odaklanma ve kuramsal örneklem kullanma,
8) Üye bilgi kaynaklarıyla saha görüşmelerinin yürütülmesi,
9) Bağlantıyı kesme ve ortamı fiziksel olarak terk etme,
10) Analizlerin tamamlanması ve araştırma raporunun yazılması.

Araştırma yaparken, dikkat edilmesi gereken üç temel ilke: nedensellik (illiyet)- karşılaştırma ( kıyaslama/ koordinasyon ) – dağılış ( teşmil)’ tır.