TARİHİ COĞRAFYA

Yüzey Araştırması ve Arkeolojik malzeme toplanan belli basil alanlar vardır. Bunlar arasında mağaralar, nehir ve göl yatakları, höyükler, timülüsler, akropol ve nekropoller sayılabilir.

Geçmişe ait kolayca ulaşılabilen çeşitli yerleşme izlerine Höyük-Timülüs-Mağaralar da rastalanır.

Arkeolojik verilerden hareketle geçmiş toplumların, sosyal, siyasal, ekonomik, dini ve kültürel yaşantıları hakkında bilgi sahibi olunabilir.

Bunlar; iklim, yeryüzü şekilleri, yükselti, su, güvenlik, ulaşım, toprak ve ekonomik faaliyetlerdir. Bu faktörlere bağlı olarak kurulan yerleşmeler, doğru yerde kurulmuş sayılmaktadır.

Yazılı kaynaklar üç grupta toplanır. Arşiv, kütüphane ve müze malzemeleridir.

Uygarlık tarihinin başlangıcından günümüze ulaşan; aletler, çanak-çömlek, heykelcikler, hayvan kemikleri gibi maddi kültür kaynaklarına kalıntı, kazılar sonucu ortaya çıkarılanlara da buluntu denir.

Arkeolojik verilerden yola çıkarak, geçmiş toplumların sosyal, siyasal, ekonomik, dini ve kültürel yaşantıları hakkında bilgi sahibi olunur.

Yerleşim bölgesindeki her türlü yapı-mekan incelenir. Yerleşme merkezi inşaatta kullanılan taş, toprak, tuğla gibi malzemelerin öncelikli incelemesi yapılır.

Onomastik Bilimin yer adlarını inceleyen dalına Toponomi denir.

Bazı resim ve şekillerden oluşan yazıya Hiyeroglif yazı yani “resim yazı” denir.

Genel anlamı ile kaynak, bilgi veren malzeme olup insanın söylediği, yazdığı ya da ürettiği her şey bu kapsama girer, ancak her bilgi veren malzeme de kaynak olma özelliği taşımaz. Bir malzemenin kaynak olabilmesi için ya devrinde vücuda getirilmiş olması ya da devrine yakın bir zamanda ve devrinin kaynaklarından faydalanılarak meydana getirilmiş olması gerekir.

Tarih Öncesi dönem kaynakları denildiği zaman, yazının icadından önceye ait bütün kaynaklar anlaşılmalıdır ve bunlar, yüzeyden ve arkeolojik kazılardan elde edilen veriler olmak üzere iki kısımda değerlendirilebilir. Ancak burada hemen hatırlatılmalıdır ki, yüzey araştırmaları ve arkeolojik kazılar sadece Tarih Öncesi dönemlere ait değil, Tarihi dönemlere ait bilgi ve veri toplama metotları arasında da yer alır.

Yüzey araştırması ve arkeolojik malzeme toplanan belli başlı alanlar vardır. Bunlar arasında; mağaralar, nehir ve göl yatakları, höyükler, tümülüsler, akropoller ve nekropoller en fazla dikkati çekenlerdir.

Uygarlık tarihinin başlangıcından günümüze ulaşan ilk aletler, en eski evler, tapınaklar, çanak-çömlek kalıntıları, taş boncuklar, pişmiş toprak heykelcikler, ocaklar, ocaklardaki yanmış kömürler ve küller, tohumlar, bitki artıkları, hayvan kemikleri gibi maddi kültür varlıkları arkeolojik veriler arasında yer alır. Arkeolojide bu tür maddi kültür kaynaklarına “kalıntı”, yüzey araştırması ya da kazı sonucu ortaya çıkartılanlara da daha çok “buluntu” adı verilmektedir.

Arkeolojik verilerden yola çıkarak, geçmiş toplumların, sosyal, siyasal, ekonomik, dini ve kültürel yaşantıları hakkında bilgi sahibi olunabilir. Özellikle antik yaşam koşullarının ve yerleşim birimlerinin tespiti ve analizi gibi konularda, arkeolojik verilerden yararlanılabilir.

Yazılı kaynaklar denildiğinde, adından da anlaşılacağı üzere yazının icadından sonraki döneme ait olanlar anlaşılmaktadır. Bu kaynaklar, muhafaza edildikleri/bulundukları yerler esas alınmak kaydıyla genel olarak, “arşiv malzemesi, kütüphane malzemesi ve müzelik malzeme” olmak üzere üç ana başlık altında toplanmaktadır.

Tarihin bilinen ilk yazılı belgeleri Sümerler tarafından M.Ö. 3500’lerde çivi yazısı ile yazılmıştır. Önceleri kil tabletler üzerine yazılan bu yazı, Ön Asya’da 3.000 yıla yakın bir zaman boyunca Akkad, Assur, Babil, Pers, Hitit ve Urartu gibi birçok devlet tarafından kullanılmış ve Fenikeliler’in alfabe yazısına öncülük etmiştir.

Hiyeroglif, Yunanca “Hieros (Kutsal) + Glypho (Yazıt)” kelimelerinden oluşur ve “Kutsal Yazıt” anlamına gelir. Alfabeyi oluşturan harflerin de kökeni kabul edilen bazı resim ve şekillerden oluşan bir yazı türüdür.

Gerek Doğu, gerekse Batı’da azizler, evliyalar ve şeyhler hakkında söylenenlere menkıbe denilmektedir. Bunlardan bazıları, bu şahısların yaptıkları işler, gösterdikleri kerametlerle ilgili olduğu gibi bazıları da mezarlarının yerlerini konu etmektedir. Menkıbelerin zamanla yazılı hale gelmesi menkıbename olarak adlandırılan, sözlü kaynağın yazılı kaynağa dönüşen türünü ortaya çıkarmıştır.

Halk edebiyatı ürünlerinden biri olan efsaneler, geç-mişle günümüz arasında kültürel aktarımı sağlar. Ayrıca insanı ve onun oluşturduğu kültürel yapının anlaşılmasına yardımcı olur. Gerçek ve hayali varlıklara, yer ve olaylara olağanüstü özellikler atfederek oluşturulan efsaneler, milli ve milletler arası olmak üzere ikiye ayrılırlar. Birinci gruba girenler, milletlerin karakterlerini aksettirmesi bakımından önemli ise de ikinci gruptakiler için böyle bir özellik söz konusu değildir.