TARİHİ COĞRAFYA

Ortaçağ İslam coğrafyacılarından bazıları aynı zamanda tarih, felsefe, astronomi vb. alanlarda eser yazmışlar, bazılarında hepsini bir arada ele almışlar ve böylece özellikle tarih-coğrafya yakınlığı ve kaynaşmasının örneklerini sunmuşlardır. Örneğin, Yakut (ö. 1229) eserlerinde tarih ile coğrafya arasında yakın bir ilişki bulunduğunu ileri sürmüş; Ömeri (ö. 1349) tarafından telif edilen “Mesalikü’l-ebsar fi memaliki’l-emsar” adlı devasa ansiklopedik eserdir.

Ortaçağ İslam coğrafyacılarından bazıları aynı zamanda tarih, felsefe, astronomi vb. alanlarda eser yazmışlar, bazılarında hepsini bir arada ele almışlar ve böylece özellikle tarih-coğrafya yakınlığı ve kaynaşmasının örneklerini sunmuşlardır. Örneğin, Yakut (ö. 1229) eserlerinde tarih ile coğrafya arasında yakın bir ilişki bulunduğunu ileri sürmüş; Ömeri (ö. 1349) tarafından telif edilen “Mesalikü’l-ebsar fi memaliki’l-emsar” adlı devasa ansiklopedik eser, tarih ile coğrafya konularına ayrılmıştır. Aynı şekilde Hemedani’nin (ö. 1318) “Cami’ut-tevarih” adlı eseri, tarihi coğrafya sahasında da bilgiler ihtiva eder. Biruni (973-1050) tarafından hazırlanan, “Kitab-ı Tahkik ma li’l-Hind”, Belazuri’nin (ö. 892) “Fütuhü’l-Buldan”, Ebu’l-Fida’nın (1273- 1331) “Tarih-i Ebu’l-Fida” ve İbn-i Haldun’un (1332-1406) “Mukaddime” gibi çalışmaları da bu bağlamda değerlendirilebilecek önemli eserlerdir.

Ortaçağ sonrasında Avrupa’ya bakıldığında, durumun biraz daha ileriye gitmiş olduğu görülebilir. Bu dönemde “geçmişteki coğrafyaların incelenmesi” anlamındaki tarihi coğrafyanın ilk kurucusu sayılan Alman coğrafyacı Philippus Cluverius’un (1580-1622) çalışmaları önemlidir.

Geographica adlı eser Strabon'un kaleme aldığı bir eserdir. Doğru cevap E'dir.

Dünya’da ilk defa Edward Wells tarafından hazırlanan bir kitaba, “tarihi coğrafya” adının verilmesi, tarihi coğrafya için bir başlangıç sayılmaktadır. Tarihi coğrafya adı ile bu disiplinin kurulması, Wells’in 1701 yılından itibaren yayımladığı çalışmaları ile başlatılabilir. Dolayısıyla belki de aynı isimle olmasa bile aynı düşünce ile hazırlanan eserler daha eski tarihlere gitse de, coğrafyacılar tarafından yapılan ve eser adında “tarihi coğrafya”nın kullanılması ile başlayan bu sahanın kuruluşu genel hatlarıyla 1700 olarak kabul edilebilir.

Türkçe’de tarihi coğrafyadan ilk bahseden müellif, tarihçi ve coğrafyacı Yağlıkçızade Ahmed Rıfat’tır (ö. 1895). Ahmed Rıfat, 1881’de basılan 7 ciltlik “Lügat-ı Tarihiye ve Coğrafiye” isimli ansiklopedik sözlüğün üçüncü cildinde tarihi coğrafyayı tanımlamıştır. Coğrafyayı dört kısma ayıran müellife göre, tarihi coğrafya son kısmı meydana getirmekte ve yerkürenin çeşitli kısımlarıyla, bunların çıkış kaynağı oldukları meşhur ve büyük olaylardan bahsetmektedir. Doğru cevap A'dır.

Diğer disiplinler yanında özellikle 1990’lardan sonra bu konuda araştırma yapan coğrafyacıların sayısında eskiye oranla biraz artış bulunmaktadır. Bunlardan birisi Osmanlı dönemi, özellikle de ülkemizin XVI. yüzyıl tarihi coğrafyası konusunda çalışmalar yapan Osman Gümüşçü’dür. Gümüşçü’nün 2001 yılında kitaplaşan doktora tezinden sonra, 2006 yılında “Tarihi Coğrafya” adı ile yayımladığı, tarihi coğrafyanın tanımı, kaynakları, metotları, mekanı, disiplinin ortaya çıkış ve gelişimi gibi konuları içeren eseri, yeni bir döneme girildiğinin habercisi niteliğindedir. Zira daha önce basılan hiçbir kitap, tarihi coğrafya için metodolojik çerçeve çizen, uygulamalarda başvuru kaynağı oluşturacak bir içeriğe sahip olmadığından, bu eserle geleceğe dair gelişmelerin yolu da açılmış görünmektedir. Doğru cevap A'dır.

Ülkemizle ilgili, tarihi coğrafya adı kullanılarak hazırlanan ilk eser, birçok sahada olduğu gibi, bir yabancı tarafından neşredilmiştir. Zira, W.M. Ramsay’in “The Historical Geography of Asia Minor, (1890)” isimli kitabının basımı Kalfoğlu ve Celal Nuri’den öncedir. Şu halde ülkemiz için ilk olan W.M. Ramsay’in eseri, ne yazık ki ancak uzun yıllar sonra 1960’da Türkçe’ye çevrilebilmiştir. Doğru cevap C'dir.

Tarihi coğrafya, coğrafya biliminin köklü geçmişinde, bilinçsiz bir şekilde, dolaylı ve kırıntılar halinde olsa da, daha İlkçağ’ın Yunan coğrafyacıları zamanından beri bilinmekte ve yapılmaktadır. Coğrafya teriminin kullanılmaya başlaması ve bu alandaki önemli çalışmalar ilk olarak Antik Yunan’da karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmalar içerisinde tarihi coğrafya örnekleri de bulunmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Gümüşçü’nün ilk baskısı 2006 ve ikinci baskısı 2010 yılında yapılan “Tarihi Coğrafya” isimli kitabı ülkemizde tarihi coğrafyanın tanımı, kavramları, metodu ve içeriğinin ne olduğuna yönelik yayınlanan bir metodolojik ve kaynak eser olma özelliği göstermektedir. Bahsedilen eser, Sauer’in “Foreword to Historical Geography” isimli eserinin ülkemizdeki yansıması gibidir. Gerçekten de Sauer’in bu eseri, nasıl ki başta Amerika olmak üzere diğer batı ülkelerinde ortak bir tarihi coğrafya anlayışının gelişmesi yönünde önemli bir etki yaptıysa, Gümüşçü’nün adı geçen eseri de ülkemizde ortak bir tarihi coğrafya anlayışının gelişmesinde etkili olmuş ve olmaya da devam etmektedir. Doğru cevap A'dır.

Modern tarihi coğrafyanın bir disiplin haline gelmesinde ve dolayısıyla tarihi coğrafyanın tanımlanmasında I. ve II. Dünya savaşları arası dönemde, yani 1920 ve 1930’lu yıllarda Amerikan, İngiliz ve Fransız tarih ve coğrafyacılarının çalışmaları oldukça önemlidir. Fransız tarihçiler Febvre’nin 1922 yılında yayınladığı “La Terre et l Evolotion humaine: Introduction Geographique al Historie”, Bloch’un “Les Caracteres Originaux de l Historie Rurale Francise” isimli eserleriyle, Amerikan coğrafyacı Sauer’in 1925 yılında yayınladığı “The Morphology of Lanscape”, İngiliz coğrafyacı Darby’nin 1936 yılında yayınladığı “An Historical Geography of England Before A. D. 1800” adlı eserler, bu dönemin çalışmalarına verilebilecek en önemli örneklerdir. Doğru cevap D'dir.

İngiliz coğrafyacı Darby, tarihi coğrafyanın tanımı ile ilgili görüşlerini şu dört başlık altında toplamış ve özellikle Fransız tarihi coğrafyacıları tarafından bu görüşleri kabul görmüştür. Bunlar: “Tarihin arkasındaki coğrafya”, “Geçmişin coğrafyası”, “Coğrafi değişim”, “Bugünün içindeki geçmiş”tir. Doğru cevap E'dir.

Doğal tarih anlayışının temsilcilerinden olan Sauer, Tarihi Coğrafya'da "zaman"ı coğrafyanın dördüncü boyutu olarak görmektedir. Doğru cevap A'dır.

Kapsam yani içerik, ana hatlarıyla başta mekan olmak üzere geçmiş zaman, konu, değişim ve metot olmak üzere beş
başlık altında toplanabilir.

Tarihi coğrafya araştırmalarında dikkate alınması gereken bazı noktalar vardır: Bunlardan ilki ve belki de en önemlisi, coğrafyanın herhangi diğer çalışmalarında olduğundan daha büyük bir dikkatle coğrafi gerçeklerin kurulmasıdır. Bunun için öncelikle tartışılan konuların ve problemlerin yerinin dönemindeki gerçek dağılışının belirlenmesi gereklidir.  Dikkat edildiğinde mekan araştırmacıya çok şey anlatacaktır, bunun için de tarihi coğrafyacı mekanın anlattıklarını anlayabilecek donanıma sahip olmalıdır. Geçmişin yeniden kurulabilmesi için o dönemden kalan yazılı dokümanların titiz bir tahlile tutulması gerekmektedir. Tarihi coğrafyacı mekandaki kültürel unsurları tespit edebilmelidir ki, bunlar eskinin formlarını kurmak için gerekecektir. Doğru cevap E'dir.

Günümüzden M.Ö. 3500 yılına kadar yazılı kaynaklara ulaşılmış olup bundan önceki döneme “Pre history” yani “Tarih öncesi” denilmektedir. Doğru cevap B'dir.

Arşivler, bünyesindeki malzemeler yönünden “Resmi” ve “Özel” olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Resmi arşivlerde kurum ve kuruluşlara ait bilgiler mevcutken, özel arşivlerde kurum ve kuruluşlara ait bilgilerin dışında kalan kayıtlar yer almaktadır. Doğru cevap D'dir.

Yönetmelikte belirtilen ifade “En az 15 yıl geçen ve devletin geleceği için faydalı olabilecek kayıtların koruma altına alınması, diğerlerinin de yok edilmesi”dir.

Verilen tanım Warf ‘a göre ( 2006) coğrafyanın interdisipliner / disiplinlerarası bir karaktere sahip olmasını tanımlar. Diğer seçenekler ise kapsayıcı tanımın tamamlayıcı alt unsurlardır.

Verilen eser Gümüşçü’ye ait ve farklı baskıları olan ve coğrafyanın tanımı, kavramları, metodu,ve içeriği ile ilgili önemli bir eserdir.