TARİHİ COĞRAFYA - Deneme Sınavı - 8

Yüzey araştırması ve arkeolojik malzeme toplanan belli başlı alanlar vardır. Bunlar arasında; mağaralar, nehir ve göl yatakları, höyükler, tümülüsler, akropoller ve nekropoller en fazla dikkati çekenlerdir.

Uygarlık tarihinin başlangıcından günümüze ulaşan ilk aletler, en eski evler, tapınaklar, çanak-çömlek kalıntıları, taş boncuklar, pişmiş toprak heykelcikler, ocaklar, ocaklardaki yanmış kömürler ve küller, tohumlar, bitki artıkları, hayvan kemikleri gibi maddi kültür varlıkları arkeolojik veriler arasında yer alır. Arkeolojide bu tür maddi kültür kaynaklarına “kalıntı”, yüzey araştırması ya da kazı sonucu ortaya çıkartılanlara da daha çok “buluntu” adı verilmektedir.

Arkeolojik verilerden yola çıkarak, geçmiş toplumların, sosyal, siyasal, ekonomik, dini ve kültürel yaşantıları hakkında bilgi sahibi olunabilir. Özellikle antik yaşam koşullarının ve yerleşim birimlerinin tespiti ve analizi gibi konularda, arkeolojik verilerden yararlanılabilir.

Yazılı kaynaklar denildiğinde, adından da anlaşılacağı üzere yazının icadından sonraki döneme ait olanlar anlaşılmaktadır. Bu kaynaklar, muhafaza edildikleri/bulundukları yerler esas alınmak kaydıyla genel olarak, “arşiv malzemesi, kütüphane malzemesi ve müzelik malzeme” olmak üzere üç ana başlık altında toplanmaktadır.

Tarihin bilinen ilk yazılı belgeleri Sümerler tarafından M.Ö. 3500’lerde çivi yazısı ile yazılmıştır. Önceleri kil tabletler üzerine yazılan bu yazı, Ön Asya’da 3.000 yıla yakın bir zaman boyunca Akkad, Assur, Babil, Pers, Hitit ve Urartu gibi birçok devlet tarafından kullanılmış ve Fenikeliler’in alfabe yazısına öncülük etmiştir.

Hiyeroglif, Yunanca “Hieros (Kutsal) + Glypho (Yazıt)” kelimelerinden oluşur ve “Kutsal Yazıt” anlamına gelir. Alfabeyi oluşturan harflerin de kökeni kabul edilen bazı resim ve şekillerden oluşan bir yazı türüdür.

Gerek Doğu, gerekse Batı’da azizler, evliyalar ve şeyhler hakkında söylenenlere menkıbe denilmektedir. Bunlardan bazıları, bu şahısların yaptıkları işler, gösterdikleri kerametlerle ilgili olduğu gibi bazıları da mezarlarının yerlerini konu etmektedir. Menkıbelerin zamanla yazılı hale gelmesi menkıbename olarak adlandırılan, sözlü kaynağın yazılı kaynağa dönüşen türünü ortaya çıkarmıştır.

Halk edebiyatı ürünlerinden biri olan efsaneler, geç-mişle günümüz arasında kültürel aktarımı sağlar. Ayrıca insanı ve onun oluşturduğu kültürel yapının anlaşılmasına yardımcı olur. Gerçek ve hayali varlıklara, yer ve olaylara olağanüstü özellikler atfederek oluşturulan efsaneler, milli ve milletler arası olmak üzere ikiye ayrılırlar. Birinci gruba girenler, milletlerin karakterlerini aksettirmesi bakımından önemli ise de ikinci gruptakiler için böyle bir özellik söz konusu değildir.

Arşiv malzemesi- Kütüphane malzemesi- Müzelik malzeme doğru sıralamadır. Resmi belgeler arşiv; hiyoroglifler ve kaya tabletler ise kütüphane ve müzeye dahil olabilecek alt malzemelerdir.

Verilen tanım Şer’iye Sicil Defterlerini açıklamaktadır. Kanunname - devletin usul ve kaideleri, hak ve hükümlülükleri içerir; avarız - vergi defterleri ve kayıtları; icmal- gelirleri ve vergi gelirlerinin kaydı idi; evkaf ise sancaktaki vakıflar ve vakıf sayılarının kaydıyla ilgilidir.

Haritalar arşiv malzemesidir

Verilen tanım Vekayiname’yi açıklamaktadır. Hatıralar ise kişisel olup kronolojik sırayla kayıt değildir. Takvim ve yıllıklar siyasi olay ve tabi olguları günü gününe tutan kayıtlar; Seyahatnameler yolculuk izlenimleri idi.

Arkeolojide maddi kültür kaynaklarına ‘kalıntı’; yüzey araştırması ve kazı sonucu ortaya çıkarılanlara ise ‘buluntu’ denir. Verilen açıklama ise “arkeolojik veri” yi tanımlamaktadır.

Höyükler, tümülüsler ve nekropoller Yerleşme biçimleri örnekleridir.

Morfoloji- yüzey yapısını; antroponimi- şahıs adlarını inceler; hidronimi – nehir, göl gibi su adlarını inceler; onomasdtik –adbilim ile eşanlamlı ana daldır. Toponimi yer adlarını inceler.

Salnameler kütüphane malzemesi olup; geçmiş yıllardaki olayları topluca ve özet halinde gösteren kaynaklardı.

Verilen tanım ‘höyükleri’ açıklamaktadır. Tümülüsler de benzer tepelerdi; ancak kral, kraliçe ,prens ve prensesler gibi önemli kişiler için yapılan anıt mezarlardı.

Tarihi dönem yazının kullanılmasıyla başlar.

Verilen eser ve mekan tanımlaması Farabi’ye aittir. Descartes ise mekan ve cismi aynı görerek tanımlamıştır, Kant- mekanı nesnel gerçekliği olmayan sezgisel fenomenleri görme biçimiyle tarif etmiştir.

Descartes mekan ve cismi aynı görerek mekanı tanımlamıştır.