TARİHİ COĞRAFYA - Deneme Sınavı - 5

Tarihi coğrafya, reduktif (geriye giden/indirgemeci) yöntemlerle desteklenen ampirik bir bilimdir ve her araştırmanın başlangıcı, kalıtsal (genetik) yöntemlerle araştırılan bölgesel olayların analizini oluşturur.

Tarihi olgular her zaman yükselen bir yönde gelişme göstermez, bilakis geriye doğru bir gelişmeyi karakterize eder. Dolayısıyla progresif yöntem ile terk edilmiş bir saha incelenerek daha sonraki dönemler hakkında bilgi sahibi olunabilir. Başka bir ifadeyle bu yöntemin özünde bir incelemedeki olayın eskiden yeniye doğru ilerletilmesi ve bununla birlikte yeni öğelerin genetik açıklamalarının ortaya konulması vardır.

İyi gözlenebilen, eskinin korunmuş olduğu bir alandaki inceleme sonuçlarını, başka bir alanda aynı tiplerin araştırılmasında kaynak olarak kullanan yöntem karşılaştırma (komparative) metodur. Bu yönüyle tipolojik metotla benzerlik gösteren karşılaştırma metodu, analoji [hazır durum] metodudur.

Analitik araştırmalar ve sonuçları vertical (enine) inceleme ve horizontal (boyuna) inceleme yöntemlerini ortaya çıkarır. Enine inceleme yöntemi, bir bölgenin geçmişteki tarihi-coğrafi gelişimini tasvir ederek genetik incelemeye öncelik verir. Boyuna (horizontal) inceleme yöntemi, günümüzdeki ya da geçmişteki bir alanın açıklanmasında uygulanan yerin alansal tarihidir.

Modern coğrafyanın temel ilkelerine bağlı olarak yapılan tarihi coğrafya araştırma süreci, diğer disiplinlerde olduğu gibi belirli aşamalardan geçerek tamamlanabilir ki, bunlar; araştırma sorusunun belirlenmesi, literatür taraması, hipotezlerin belirlenmesi, veri toplama, araştırma yönteminin belirlenmesi, analiz, sentez ve değerlendirme ile yazımadır. Araştırma sırasında genel hatlarıyla verilen bu sıralama takip edilebileceği gibi, bunun katı bir kural olarak da algılanmaması gerekir. Çünkü bu sıralama araştırmacının tarzına, amaca, zamana, imkanlara ve çalışılan konunun özelliğine göre değişebilir. Ancak bir tarihi coğrafya araştırma sürecinde söz konusu aşamalar mutlaka gerçekleştirilmelidir.

Bir çalışmada konu belirlendikten sonra öncelikli olarak yapılması gereken “araştırma sorusunun” belirlenmesidir. Bilimsel araştırmanın en önemli amacı, yapılacak araştırma ile yeni bir yöntem bulmak veya bilinen bir yöntemi yeni bir sahada uygulayarak “mevcut bir problemi” çözmektir. Böylelikle belirlenen bir konuya göre araştırma sorusu belirlenecek ve araştırma sonucunda ortaya çıkan ürün bir fayda sağlayacaktır.

Yapılacak bibliyografya çalışmasının iyi olması, (her zaman geçerli olmasa da) sonuçta ortaya çıkan çalışmanın niteliğinin de o nispette iyi olmasını sağlayacaktır. Araştırmaların kalitesini belirleyen önemli faktörlerden birisinin de bibliyografyanın zenginliği ve çeşitliliği olduğu unutulmamalıdır. Araştırmacı tarafından ne kadar fazla kitap, makale ve diğer çalışmalar taranırsa, araştırmacının bakış açısı ve değerlendirmesi de o nispette iyileşecektir.

Bir saha araştırması şu basamaklardan oluşur:
1) Kendini hazırlama, literatürü okuma ve odaksızlaşma (önceden yerleşmiş fikirlerden zihni temizleme),
2) Bir saha belirleme ve oraya ulaşım sağlama,
3) Sahaya giriş ve (eğer grup halinde çalışılıyorsa) üyelerle toplumsal ilişkiler kurma,
4) Toplumsal bir rol belirleme, püf noktalarını öğrenme ve üyelerle geçinme,
5) İzleme, dinleme ve nitel veriler toplama,
6) Verileri analiz etmeye, taslak hipotezler üretmeye ve değerlendirmeye başlama,
7) Ortamın belirli yönlerine odaklanma ve kuramsal örneklem kullanma,
8) Üye bilgi kaynaklarıyla saha görüşmelerinin yürütülmesi,
9) Bağlantıyı kesme ve ortamı fiziksel olarak terk etme,
10) Analizlerin tamamlanması ve araştırma raporunun yazılması.

Araştırma yaparken, dikkat edilmesi gereken üç temel ilke: nedensellik (illiyet)- karşılaştırma ( kıyaslama/ koordinasyon ) – dağılış ( teşmil)’ tır.

Bölgede yaşanan geçmiş aşama ve süreçlere, dönemin ilerlemesine ve gelişime vurgu yapan yöntem kademeli gelişim, yani progresif metottur. Tipoloji, alanların şekil, form ve tipine; karşılaştırma- benzerliklere; enine –boyuna kesitler çevrenin ve bölgenin bilimsel kesitlere göre incelenmesine; fonksiyonel yöntem ise merkezi, ekonomik vb. işlevine odaklanır.

Verilen örnek, yerin merkezi ve ekonomik işleviyle ilgili Formal ve Fonksiyonel tetkik metodu ile ilişkilidir.

Tablo ve Grafikler – ‘Analiz, sentez ve değerlendirme’ bölümü alt basamağıdır.

‘Bibliyografya’ çalışması; makale, kitap, kaynak tarama ve incelemesi için kullanılır, yani Literatür taraması terimidir.

Yerleşmelerin lokalizasyonu, yani tarihi coğrafyada ‘olayların’ geçtiği ‘yere / lokasyona’ mutlaka detaylı değinilmesi, ‘nerede’ sorusunun iyi organize edilerek düzenlenerek belirtilmesi önemlidir.

Analiz, sentez ve değerlendirme yöntemi olan ‘Haritalar’ ın kullanım amacı karmaşık grafik, tablo, metin ve sonuçları tek bir haritada derli toplu göstermek ve yorumlama kolaylığı sağlamaktır; yani bir hata değil, doğru bir yöntemdir.

“İlliyet” Nedensellik anlamına gelir.

Kavram oluşturma/ tanımlama, araştırmanın giriş veya literatür bölümünde gerek görüldüğünde verilebilir.

‘Geçmiş’le ilgilenen yöntem Reduktif yöntemdir. Tipolojik yöntem, alanların şekil, form ve tipine; karşılaştırma/ komperatif metot benzerliklere; fonksiyonel yöntem ise merkezi, ekonomik vb. işlevine odaklanır. Geçmiş aşama ve süreçlere, dönemin ilerlemesine ve gelişime vurgu yapan yöntem ise kademeli gelişim, yani progresif metottur.

Ele aldığı konu ve nesnelerin hangi tarihe ait olduğu biliniyorsa, ortada bir sorun bulunmazken, aksi halde ciddi bir sorun mevcuttur. Çünkü geçmişi araştırırken incelenen konu ve nesnelerin kesin tarihi belirlenmelidir ki, araştırmada bir yanlışlık yapılmasın; konular, olaylar, kişiler ve nesneler “gerçek tarihi bağlam”ına yerleştirilebilsin.Doğru cevap C'dir.

Bağıl/göreli tarihlendirme, bir şeyin başka bir şeyden daha yaşlı veya daha genç olduğunu belirlemekle yapılır. Başka bir deyişle, normal şartlarda tortul tabakalar, fosiller, insan ürünü atıklar ve eserlerin dizilişleri/tabakalanışları yatay olur ve her zaman, alttaki tabaka üsttekinden yaşlıdır. Yani bu yöntem, olaylar veya buluntular arasındaki ilişkiyi inceleyerek hangisinin daha önce, daha sonra veya çağdaş olduğunu bulmaya çalışır. Göreli tarihlendirmenin esasını oluşturan bu kural, kesin bir tarih veremese de, görece yaş sıralamasına izin vermektedir. Doğru cevap E'dir.