TARİHİ COĞRAFYA - Deneme Sınavı - 4

Chicago’da çalışmış olan W. Libby, savaş sonrası dönemde karbon-14 tekniğinin öncüsü olmuştur. Bu çalışma, 1960 yılında bir Nobel ödülü ile taçlandırılmıştır. Libby’nin atmosferdeki karbon kararlılığına ilişkin ilk varsayımlarından bazılarının zaman içerisinde farklılaşmaya yeterince imkan sağlamadığının anlaşılmasının ardından, elde edilen sonuçları arıtıp ayarlamak amacıyla daha sonra ağaç halka sayımı analizi ve yıllık çökelti sayımı gibi eski teknikler kullanılmıştır Doğru cevap D'dir.

Basit ve klasik bir yaşlandırma tekniği olan “dendrokronoloji”, ağaç gövdelerinin yatay kesitte incelenerek ağacın kesim tarihindeki yaşının hesaplanabilmesine imkan sağlar. Doğru cevap A'dır.

Karbon-14 yöntemi bir tür radyometrik (radyasyon ölçümü) testtir. Tarihlendirme denildiğinde ilk akla gelen yöntemdir. Bunun sebebi ise diğer radyometrik yöntemler, sadece volkanik kayaçların tarihlendirilmesinde kullanırken, karbon-14’ün tüm canlı fosillerinin tarihlendirilmesinde kullanılmasıdır.Doğru cevap B'dir

1960’lı yıllarda geliştirilen ve büyük ölçüde volkanik kayaçların yaşının belirlenmesi için uygulanan argon radyometrik tarihleme yöntemi, potasyum-40 izotopunun, argon-40 gazına radyoaktif bozunumunu esas alan bir jeokronolojik sistemdir. Argon izotop tarihlemesinde jeokronolojik olarak iki farklı yaklaşım vardır ve bunlardan birincisi potasyum-argon yöntemidir. Doğru cevap D'dir.

Fizyon, parçalanma anlamına gelmektedir. Parçalanacak olan ise uranyum-238 elementidir. Fizyon izleri ilk defa, Silk ve Barnes (1959) tarafından yapılan bir deneyde; bir mika parçasında, geçirgen elektron mikroskobuyla gözlenmiştir. Doğru cevap E'dir.

Bazı maddelerin içinde çok az miktarda bulunan uranyum, toryum, potasyum gibi radyoaktif elementler, sahip oldukları enerjiyi zamanla içinde bulundukları maddeye verirler. Böylece maddede enerji birikimi gerçekleşmiş olur. Biriken enerji, laboratuvar ortamında yapay müdahalelerle ışık olarak açığa çıkartılarak, önce maddede biriken toplam enerji miktarı, sonra da bu enerjinin ne kadar sürede biriktiği hesaplanır. Maddede bulunan enerjinin açığa çıkartılarak yapılan tarihlendirmeye “termolüminans (TL)” denilmektedir. Doğru cevap C'dir.

ESR (Elektron Spin Rezonans Yöntemi )yöntemi, elektron paramanyetik tarihleme olarak ta adlandırılmakta olup birçok Kuvaterner tarihleme metoduna göre daha geniş bir tarih aralığı vermektedir. Bu yöntemle tarihlemede üst sınır günümüz iken alt sınırını 1 milyon yılı geçebilmektedir. Doğru cevap D'dir.

Birçok göl çökellerinde yatay düzlemde farklı özellikler gösteren tabakaların üst üste sıralandığı görülür. Bu tabakalarda iri taneli olanlar ve ince taneli olanlar birbiri üzerine sıralanmıştır. Tortulların birikiminde bu şekildeki düzenli değişiklikler tıpkı dendrokronolojide olduğu gibi mevsimsel değişimleri göstermektedir. Bu diziler sayılarak bunların zaman aralıkları belirlenebilir ki buna da varv metoduyla tarihlendirme denilmektedir. Doğru cevap B'dir.

Tarihi coğrafya geçmişte yaşayan insanların, doğal ortamla etkileşimi, yani çevreyle ilişkilerini inceler. Doğru yanıt D'dir.

Coğrafi bir ortamda meydana gelen fiziksel değişimlerin, doğru bir kronolojisinin oluşturulması yönünde bazı önemli atılımlar olmasına rağmen, geçmişi kesin ve güvenilir yöntemlerle tarihlemek ancak II. Dünya savaşından sonra radyoaktif yöntemlerin tarihlendirme çalışmalarında kullanılmasıyla mümkün olmuştur. Doğru yanıt E'dir.

Bağıl/göreli tarihlendirme, bir şeyin başka bir şeyden daha yaşlı veya daha genç olduğunu belirlemekle yapılır. Başka bir deyişle, normal şartlarda tortul tabakalar, fosiller, insan ürünü atıklar ve eserlerin dizilişleri/tabakalanışları yatay olur ve her zaman, alttaki tabaka üsttekinden yaşlıdır. Yani bu yöntem, olaylar veya buluntular arasındaki ilişkiyi inceleyerek hangisinin daha önce, daha sonra veya çağdaş olduğunu bulmaya çalışır. Göreli tarihlendirmenin esasını oluşturan bu kural, kesin bir tarih veremese de, görece yaş sıralamasına izin vermektedir. Doğru yanıt A'dir.

Chicago’da çalışmış olan W. Libby, savaş sonrası dönemde karbon-14 tekniğinin öncüsü olmuştur. Bu çalışma, 1960 yılında bir Nobel ödülü ile taçlandırılmıştır. Libby’nin atmosferdeki karbon kararlılığına ilişkin ilk varsayımlarından bazılarının zaman içerisinde farklılaşmaya yeterince imkan sağlamadığının anlaşılmasının ardından, elde edilen sonuçları arıtıp ayarlamak amacıyla daha sonra ağaç halka sayımı analizi ve yıllık çökelti sayımı gibi eski teknikler kullanılmıştır. Doğru yanıt B'dir.

1903’te Pierre ve Marie Curie radyoaktif bozunmanın yan bir ürün olarak ısıyı açığa çıkardığını bulmuş, böylece jeologlar, Yer’in iç ısısını ergimiş bir oluşumdan geriye kalan soğumaya güvenmeden açıklama imkanına ulaşmışlardır. Doğru yanıt C'dir.

Bir elementin (maddenin) atom çekirdeğindeki nötronların sayısı, proton sayısına göre fazla ise; bu tür elementler kararsız bir yapı göstermektedir ve çekirdeğindeki nötronlar alfa, beta, gama gibi çeşitli ışımalar yaparak parçalanmaktadırlar. Bu şekilde etrafına ışın saçarak parçalanan maddelere radyoaktif madde; bu olaya ise radyoaktivite denir. Doğru yanıt D'dir.

Radyoaktif bozunma, kararsız bir atom çekirdeğinin kendiliğinden farklı bir elementin atom çekirdeğine dönüşme sürecidir. Doğru yanıt E'dir.

Karbon-14 yöntemi bir tür radyometrik (radyasyon ölçümü) testtir. Tarihlendirme denildiğinde ilk akla gelen yöntemdir. Bunun sebebi ise diğer radyometrik yöntemler, sadece volkanik kayaçların tarihlendirilmesinde kullanırken, karbon-14’ün tüm canlı fosillerinin tarihlendirilmesinde kullanılmasıdır. Doğru yanıt B'dir.

Potasyum-40/argon-40 tarihleme yöntemi, volkanik kayaçlardaki ve tüflerdeki sanidin, plajiyoklaz, biotit, hornblend, olivin ve ayrıca bazı otojenik mineraller üzerinde uygulanabilmektedir. Radyoaktif potasyum-40 izotopunun yarılanma ömründen dolayı (~1,25 x 109 yıl), argon-40 izotopunun sistemdeki birikimi oldukça yavaştır. Bu nedenle, 100.000 yıldan daha genç numunelere uygulanamaz. Bu yöntemle 100.000 yıldan başlayarak 5 milyon yıl öncesine kadar tarihlemeler yapılabilmektedir. Doğru yanıt A'dır.

Kalsiyum karbonat çökelmesiyle açık renkli bir görünüm kazanan varvlara “kalkerli varv” denir. Doğru yanıt C'dir. 

Kuvaterner bilimlerinin öncülerinden olan Flint’in, ilk baskısı 1947 yılında yapılan “Glacial Geology and the Pleistocen Epoch” adlı klasik kitabında, yer tarihinin son jeolojik döneminde meydana gelen ortam değişimlerinin kronolojisi, kesin olmayan tarihleme yöntemlerinden elde edilen muğlak verilere dayanmaktadır.

Büyük İngiliz jeolog W. Smith, 1815 yılında basılan klasik eserinde, Biritanya adaları haritasında stratigrafinin iki temel prensibini formüle etmiştir: a) “süperpozisyon” denilen kanuna göre, kayaçların üstte yer alan tabakaları, alttaki tabakalardan daha sonra oluşmuştur (tektonik aktiviteyle tersi kanıtlanmadığı sürece), b) her kayaç yatağı, karakteristik bir fosil topluluğu içerir (Walker, 2005: 165).

Doğru cevap E'dir.