TARİHİ COĞRAFYA - Deneme Sınavı - 16

Karbon-14 Yöntemi

Seçeneklerin tamamı tarihi coğrafya araştırmalarında yararlanılan yöntemlerdendir. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

Batıya göre Osmanlı döneminde çok geç başlayan tarih atlası hazırlama çalışmaları, Cumhuriyete zengin bir miras bırakmamıştır. Dünya’da ilk tarih atlası XVI. yüzyılda ortaya çıkarken, takip eden dönemlerde bu alanda önemli gelişmeler yaşanmış ve hatta XIX. yüzyıl, “tarih atlasları çağı” adını almıştır.

Tarih atlaslarının ortaya çıkışı ve gelişim süreci doğrudan coğrafya atlaslarının gelişimi ile ilişkilidir. Bu açıdan bakıldığında, Osmanlı’da basılı ilk coğrafya atlası 1801-1803 yılında hazırlandığına göre, tarih atlaslarının basılması için uzun bir süre geçmiştir. Hatta sadece coğrafya atlasından sonra değil, haritalı tarih kitaplarından sonra bile uzun bir zaman diliminde tarih atlasları ile ilgili çalışmaların yapılmadığı görülür. Gerçekten de, tarih atlaslarına hazırlık niteliğindeki ilk haritalı tarih kitaplarının basıldığı 1889 yılından, ilk tarih atlasının basıldığı 1910 yı- lına kadar 21 yıl geçmesi gerekmiştir.

Yeniden inşa işlemi, arkeoloji, antropoloji, fiziki coğrafya ve çevre bilimi gibi çeşitli disiplinlerle ilişkilendirilmiştir.

Tarihi coğrafyada yeniden inşa, geçmişte bir sahanın coğrafi özelliklerinin mevcut kaynaklar ve yöntemler yardımıyla ortaya çıkarılması olarak tanımlanabilir.

Peyzaj, fiziki ve beşeri faktörlerin beraber şekillendirdiği bir alandır. Kısaca “coğrafi görünüm” olarak da ifade edilen peyzaj kavramı, esasen mekan ile yakından ilgilidir.

Mekan, insanın yerde, yerin derinliğinde ve uzaya doğru tüm çevresini üç boyutlu olarak kaplayan ve çevreden daha kapsamlı bir anlama sahiptir. Mekan kavramının içine psikolojik, toplumsal ve ekonomik anlamların da katılmasıyla yalnızca fiziksel bir anlam taşımaktan uzaklaşmaktadır. Mekan içinde yaşayanlar tarafından algılanan, tecrübe edilen ve değerlendirilen düzlemdir, ufuktur. Diğer bir ifade ile mekan insanın bütün faaliyetlerinin gerçekleştirildiği, tüm deneyimlerin yaşandığı yerdir. Şu halde mekan doğal ortamın insan eli değdikten sonraki halidir.

Tarihi kaynaklara dayalı yeniden inşanın sınırlılıkları:

1. Veri toplama çok zaman alır
2. Parça halinde bilgi
3. Yanlış ve eksik bilgi
4. Nitel veya yarı niceliksel bilgi
5. Bugünkü ile farklı anlamlar
6. Bulanık mekansal bilgiler içeren
idari birimlerde kaydedilme

(Tablo 8.1.)

Tarihi haritalara ve resimlere dayalı yeniden inşa:

Avantajlar:

1. Görsel bilgi
2. Bol mekansal niceliksel bilgi

Sınırlılıklar:

1. Hatalar, tutarsızlıklar ve yanlışlıklar
2. Geometrik düzensizlikler
3. Birleşik-birleşik olmayan arazi örtüsü sınıflandırması
4. Bazı arazi örtüsü sınıflandırmasında eksik bazı sınırlar

Uygun zamansal ve mekansal ölçekler:

1. Yüzyllık zaman ölçeği
2. Bölgesel ölçek

(Tablo 8.1)

Çok kaynaklı verilere dayalı yeniden inşa ve multidisipliner analiz:

Avantajlar:

1. Çoklu bakış açıları
2. Eksik verilerin tamamlanması ve yeniden inşa sonuçlarının doğrulanması

Sınırlılıklar:

1. Farklı türdeki veri türlerini birleştirmenin zorluğu
2. Multidisipliner geçmişleri olan çok az sayıda araştırmacının varlığı

Uygun zamansal ve mekansal ölçekler:Sınırsız

(Tablo 8.1)

Tarihi-coğrafi bölge araştırması, tarihi dönemler
boyunca insan faaliyetlerinden ve yerleşmelerinden
kaynaklanan sınırlı bir alana ait tüm kalıntıların
kapsamlı bir şekilde ve detaylı bir ölçekte haritalanması ve kaydedilmesidir.

Önceki ünitelerde belirtildiği üzere arkeoloji,
geçmiş dönemlerde yaşamış insan topluluklarının
kültürel ve toplumsal düzenlerini, maddi kalıntılara dayanarak araştıran, belgeleyen ve gelişim sürecini inceleyerek yorumlayan bir bilimdir.

Örneğin Mezopotamyalıların Babil haritası, II. yüzyılda Batlamyus’un Dünya haritası gibi. Osmanlı dönemine ait tarihi haritalara bakıldığında Osmanlı arşivinde en erken
tarihlisi 1739 yılına ait olmak üzere toplam 720 harita bulunmaktadır.

Öncüllerden ilk üçü "Radyoaktif Parçalanmaya Dayanan Yöntemler" arasında yer alırken son ikisi "Radyoaktiviteden Dolayı Çıkan Enerjinin Birikimine Dayanan Yöntemler" arasında yer alır.

Termolüminesans yöntemi ile arkeolojik tarihlendirme yapılabileceği fikri ilk kez 1953’de öne sürülmüş, 1965 yılından itibaren yöntem yaygın olarak kullanılmış ve başarılı sonuçlar elde edilmiştir. Termolüminesans jeolojik kaynaklı lavalara, meteoritlere, volkanik tüf ve camlara, çakmaktaşına, doğal kalsitlere ve daha başka maddeler ile birlikte obsidiyen kaynak analizine uygulanabilir.

Göreli tarihlendirme, bağıllık/görelilik esasına göre, birtakım karşılaştırmalarla yapılmaktadır. Bu tür tarihlemelerde en çok kullanılanı, stratigrafik/sıralı tarihlendirme olup numunelerin bulunduğu tabakaya göre daha genç olandan daha yaşlı olana doğru ya da bunun tam tersi olarak sıralanması esasına dayanır.

Karbon-14’ün yarılanma ömrü yaklaşık olarak 5730 yıldır.

Eski Yunanca’dan gelen “dendrokronoloji” (Dendro-ağaç, chronos-zaman, logos-bilim), kısaca ağaçla yapılan tarihlendirme anlamına gelmektedir. Bu yöntem Antik çağdan itibaren kullanılan klasik bir tarihle-me metodu olup son yüzyılda gelişen bazı yeni tekniklerle (Karbon-14, varv vb.) karşılaştırılarak doğru bir kronoloji oluşturulmaya yarar. Ağaçla zamanın tespit edilmesi, ağacın gövdesinden yatay kesitte alınan numunelerdeki halkaların sayılması esasına dayanmaktadır.