TARİHİ COĞRAFYA - Deneme Sınavı - 14

Höyükler, Mezopotamya ve İran gibi Anadolu’da da, evlerin tarih öncesi çağlar boyunca kerpiçten yapılması ve kültür katlarının zamanla üst üste yığılması sonucunda, topraktan büyük tepelerin oluşmasıyla meydana gelmişlerdir.

Dilbiliminin, özel isimleri inceleyen, onların kökenleri ve anlamlarıyla uğraşan bilim dalına onomastik/adbilim denilmektedir.
Onomastik biliminin yer adlarını inceleyen dalına toponimi; bunun nehir, göl gibi su adlarıyla uğraşan dalına hidronimi; şahıs adlarıyla uğraşan dalına da antroponimi denilmektedir.

Temettu vergisi, tüccar ve esnafın senelik kazançları üzerinden alınan vergiye verilen addır.1839 yılında çıkarılan bir emirle,
Tanzimat uygulamaları arasında Osmanlı genelinde bulunan ahalinin ismi, şöhreti, arazileri, hayvanları; tüccar ve esnafın ise yıllık gelirleri vb. bilgilerin bu deftere kaydedilmesi emredilmiştir. Bu kayıt üzerinden de temettu vergisi, sonraki adıyla “kazanç vergisi” alınmıştır. Osmanlı Arşivi’nde Maliye Nezareti defterleri arasında yer alan temettuat defterleri, tahrir defterlerinde olduğu gibi vergi amaçlı tutulmuştur.

Çok sayıda istatistikten ya da yazılı belgeden üstün bir coğrafi betimleme biçimi olan haritacılığın, ülkemizde modern haritalar olarak hazırlanıp basılması, 1911 yılında 1/200.000 ölçekli topografya haritaları ile başlamaktadır.

Ünlü din adamlarından James Ussher’a aittir. XVII. yüzyılın ilk yarısında, İrlandalı başpiskopos Ussher, kutsal kitapta (İncil) adı geçen dini figürlerin yaşam süreleri ve soy iliş- kilerine dayanarak Dünya’nın “yaratılış” tarihini MÖ. 23 Ekim 4004 olarak belirlemiştir.

Dünyanın manyetik alanının belli koşullarda maddenin kimyasını etkilediği bilgisinden hareketle, “manyetik alan değişimi”; canlı yaşamının sona ermesiyle ondan kalan fosillerde zamanla meydana gelen kimyasal değişiklikler, “resamizasyon”; toprak içinde bulunan fosil kemiklerde uranyum birikimi ile “uranyum”; yeraltı sularında bulunan kimyasalların toprak içinde bulunan fosil kemiklerdeki kimyasallarla tepkimeye girmesi ile, “florin”; volkan camlarında zamanla biriken su miktarı ise “obsidiyen hidrasyonu” yöntemlerinin geliştirilmesine imkan sağlamıştır.

Mekan kelimesinin kavramlaşma süreci eski Yunan felsefesine kadar gider. Eski felsefe metinlerinde “yer” (İng. place, space) karşılığı olarak “khora, topos ve pou” terimleri kullanılmıştır.

Mekan çeşitli bilim çevrelerince eskiden beri konu edinilmiş, kimi zaman bir sorun, kimi zaman önemli bir değer olarak nitelendirilmiştir. Bu bağlamda çok değişik anlamlarda kullanılmış ve farklı kavramsal anlayışlar içinde değerlendirilmiştir. Bunların arasında “yer”, “uzam”, “çevre”, “ortam”, “doğa”, “bölge”, “toprak”, “saha” ve “alan” terimleri ilk akla gelenlerdir.

Kant mekanı her türlü deneyden önce gelen, görünün subjektif bir formu olarak incelemektedir. Bunun çeşitli sebepleri olmakla birlikte asıl sebep mekanın algılanışının insanların dünya tasavvurları ve varlık anlayışlarıyla yakından ilişkili olmasıdır.

Büyük İslam alimlerinden Farabi’de, mekanın tanımı biraz daha belirginleşmektedir. Filozofa göre “kuşatan cismin iç yüzeyi ile kuşatılan cismin dış yüzeyine mekan” denir. Buna gore, evrenin ötesinde onu dıştan kuşatan bir şey bulunmadığına göre evrenin mekanı yoktur.

Konuyu felsefi olarak tartışan yaklaşımlar dışında, sosyolojide Marx, Durkheim, Simmel, Tönnies ve Weber gibi klasik sosyologların makro ölçekte yaptıkları vurgulara ek olarak, özellikle 1950’lerden sonra Chicago Okulu tarafından yapılan çalışmalar, mekana yapılan vurgulardaki önemin artmakta olduğunu gösteriyor. Daha sonraki yıllarda özellikle Faucoult, Lefebvre, Massey, Castells, Harvey, Soja, Jameson, Urry gibi değerli bilim adamlarının çalışmaları mekan sosyolojisine dair teorik bağlamın zenginleşmesine dönük önemli katkılar olarak sayılabilir.

Lefebvre, “Mekanın Üretimi” adlı eseriyle, mekana dair kuramsal bir temel oluşturmaya çalışmıştır. Lefebvre bu eserinde, mekanın “toplumsal bir inşaa olduğu” gerçeğine vurguda bulunmuştur. “Mekan” ne salt bir soyutlama ve nesne, ne de sadece somut, fiziksel bir şeydir. Bütün boyutları ve biçimleriyle, hem kavram hem de gerçekliktir, yani, toplumsaldır. Bu yüzden, ilişkiler ve biçimler bütünü olup; cansız, sabit, durağan değil, canlı, değişken ve hareketlidir.