TARİHİ COĞRAFYA - Deneme Sınavı - 11

Şehirler, zamanla içinde yaşayanlar kadar mekansal bir ünite olarak da dikkat çekmiştir. Şehrin üzerinde gelişmiş olduğu doğal mekansal ünite, artık yerini şehrin kendisine bırakmıştır. Böylelikle yeryüzünde ortadan kalksa dahi şehrin varlığına işaret eden bir “mekan” nesilden nesile aktarılan hikayesiyle var olmaya devam edecektir. Dönemine ve bulunduğu yere göre farklılıklar arz etse de şehrin görünümü (townscape) veya şehrin imajı, bazı hususlara bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Bu hususlar; a) Şehrin yerleşim alanı içinde sokak ve caddelerin yayılışı; b) Şehrin mimari tarzı; c) Şehir alanının kullanılması. Bunlar biribirinden farklı olup biri diğeriyle çok sıkı bağlar içermektedir. Şehrin görünümüyle ilgili çalışmalarda, mutlaka bu hususların birlikte ele alınması gerekmektedir. Bununla birlikte şehrin sahip olduğu özelliğe göre, bu üç unsurdan birinin baskın olarak gelişmesi söz konusudur. Doğru cevap D’dir.

Tarihin çok eski devirlerinden beri insanın çevresiyle olan etkileşimini araştırmak için sahip olunan her türlü işaret, mekansal boyutta inceleme imkanı tanımaktadır. Böylece tarihsel materyal olarak nitelendirebileceğimiz bilgi, belge, mimari yapılar vb. bizlere bu süreci kısmen de olsa yaşayabilme imkanı tanır. İnsan-çevre ilişkisinin geçmişteki durumunu bizler bu bilgiler ışığında ortaya koyabilmekteyiz. Hiç şüphesiz bu belgelerin ilk örneklerinden biri mağara duvarlarındaki resimlerdir. İnsanlar, mağara duvarlarına çizmiş oldukları resimler ile doğal ortamı, faaliyetlerini ve müşahedelerini bu kompozisyonlarda işleyerek günümüze gelecek şekilde aktarmışlardır Dolayısıyla insan-çevre ilişkisinin ilk örneklerini bahsi geçen duvar resimlerinde görebilmek mümkündür. Doğru cevap C’dir.

Mevkii konusunu, aslında jeolojik zaman tablosu içerisinde ve jeolojik etkilerle birlikte izah etmek çok daha doğrudur. Nitekim yerküre üzerindeki mekansal farklılıkların temelinde jeolojik tesirler yatar. Kuşkusuz başından itibaren her hareketin neden ve sonuçlarına bakıldığında süreçlerin bir birini etkiledikleri görülmektedir. Dünya’nın oluşumundan itibaren geçen bu süreç devirlerle izah edilmektedir ki, bunlar içerisinde tarihi coğrafya açısından en önemlisi Kuaterner’dir. IV. zaman adı da verilen bu devrin tarihi coğrafya araştırmaları açısından taşıdığı önem, insanlığın ortaya çıktığı ve halen içerisinde yaşadığı dönem olmasından kaynaklanmaktadır. Doğru cevap E’dir.

İlk medeniyetler, kurak ve yarı kurak bölgelerde, subtropikal kuşakta yer alıyordu. Bununla birlikte büyük devletler ve önemli siyasi faaliyetler, kurak ve yarı kurak bölgelerin daha kuzeyinde Yeni ve Yakın çağlarda gelişmiştir. Tarihteki büyük devletler ve ilk büyük medeniyetler, orta iklim kuşağının güney kısmında ve subtropikal kuşakta yer almıştır. Bu durumun esas sebebi, insanların henüz orta iklimin kuzey kuşağının sert ve uzun kışlarına ait çevresel şartlara uyum sağlayacak bir seviyeye erişmemiş olması ve bu sahaları kaplayan yoğun orman örtüsünün bulunmasından kaynaklanmaktadır. Orta iklimin yer aldığı kuşakların kuzey kesimlerinin ormanlarla kaplı bulunması, insanların bu alanlara sokulmasını güçleştirmiş ve geciktirmiştir. Dünya siyasi düzenine bakıldığında, bir devlet için kuzey veya güney yarımkürede yer almak, o devletin siyasi ve iktisadi hayatı ve ilişkileri bakımından oldukça önemlidir. Nitekim bilindiği gibi güney yarımkürede karalar azdır ve daha küçük adalar halinde bulunmaktadır.

B, C, D ve E seçeneklerinde tarihi coğrafya hakkında doğru bilgi verilmiştir. A seçeneğinde yanlış bilgilendirme yapılmıştır doğrusu “tarihi coğrafya, bilimsel kazançlar elde etmek için iyi bir konuma sahiptir. Gerçekten de giderek daha fazla sayıda bilim adamı, kendilerini tarihi coğrafyacı olarak tanımlamaktadır. Fakat yine de, bilimsel toplantılarda gerçekleştirilen sunumlarda, mesleki örgüt üyeliklerinde ve bilimsel yayınlarda adeta yürüme başlangıcındaki bir çocuk olarak nitelenmektedir” şeklindedir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Farabi’de, mekanın tanımı biraz daha belirginleşmektedir. Filozofa göre “kuşatan cismin iç yüzeyi ile kuşatılan cismin dış yüzeyine mekan” denir.

Diyalektik, akıl yürütme yoluyla araştırma ve doğrulara ulaşmaktır.

Mekansal üretim, insanın kültürüne dayalı olarak geliştirmiş olduğu somut eylemlerin sonucudur.

aynı zamanda medeniyet ve o toplumun kültür seviyesini yansıtan yerleşme şekli ve yaşam tarzları, ilkelinden mütekamiline doğru “ilki göçebe, sonuncusu yerleşik ve ikisi arasında geçiş tipi olan yarı göçebe veya yarı yerleşik” olmak üzere üç sınıfta ele alınabilir.

Marx, Kapitalizmin mekan üzerinde kurduğu otonomiye dikkatleri çekerek, kapitalist birikimin mekanın zaman tarafından yok edilmesine dayandığını ve bunun tarım, sanayi ve nüfusta köklü dönüşümler yarattığını belirtir.

Dünya’nın oluşumundan itibaren geçen bu süreç devirlerle izah edilmektedir ki, bunlar içerisinde tarihi coğrafya açısından en önemlisi Kuaterner’dir.

İlk büyük devletlerin ve siyasi organizasyonların çöller ve kurak bölgelerde doğmasında suyun çok büyük bir rolü olmuştur. Bundan dolayı ilk büyük siyasi topluluklara “hidrolik medeniyetler” de denilmektedir

Eski felsefe metinlerinde “yer” (İng. place, space) karşılığı olarak “khora, topos ve pou” terimleri kullanılmıştır. Doğru cevap D’dir.

Aristoteles’te gerek kategori olarak gerekse de doğa felsefesinin önemli bir konusu olarak açımlanan mekan, Descartes’ta cismin temel özelliği halini almakta, Kant ise, onu her türlü deneyden önce gelen, görünün subjektif bir formu olarak incelemektedir. Herodothos "ölçme sanatını bilen insan aynı zamanda ona nasıl hakim olacağını da bilir” demektedir. İnsanın var oluşunu dünya üzerinde konumlandırılmış olmasına bağlayan felsefeci ise Heidegger’dir. Doğru cevap D’dir.

Simmel’in, metropolis üzerine klasik çalışması, mekanın sosyolojik boyutlanmasına dair derinlikli çağırışımlar taşımaktadır. Simmel'e göre geniş ilişkiler ağı kurmaya imkan veren, mekanın şehirsel biçimidir. Doğru cevap A’dır.

Mekanın toplumsal bir inşa olduğunu, algılanan, tasarlanan ve yaşanan olmak üzere üç farklı derinlik düzeyi olduğunu söyleyen Lefebvre, mekânsal ve sosyal arasında diyalektik bir ilişki kurar. Bununla birlikte, yazara göre, mekan ne salt bir soyutlama ve nesne, ne de sadece somut, fiziksel bir şeydir; bu nedenle, ilişkiler ve biçimler bütün olup; cansız, sabit, durağan değil, canlı, değişken ve hareketlidir. Doğru cevap E’dir.

Foucault, XIX. yüzyılın bir zaman ve tarih çağı olduğunu, XX. yüzyılın ise, mekanın öne geçtiği bir çağ olduğunu ifade etmiştir. Bu dönemle birlikte sosyal bilimlerde mekanın toplumsal/ politik boyutlanmasına dayalı olarak ideolojik kuramsal perspektifler öne çıkmıştır. Böyle bir ortamda Foucault, özel mekan ve kamusal mekan, aile mekanı ile toplumsal mekan, kültürel mekanla yararlı mekan arasındaki karşıtlıkları anlamlandırmada açıklık olduğunu belirtmiştir. Doğru cevap D’dir.

"Mekanın Üretimi" Lefebvre; "Mukaddime" İbn Haldun; "Emeğin Mekansal Dağılımı" Massey ve "Mekanları Tüketmek" Urry tarafından kaleme alınmıştır. Doğru cevap D’dir.

Dünya’nın oluşum ve gelişim şartlarında tek bir kıtadan başlayan süreç, bugün en genel anlamda yedi karasal kıtanın varlığıyla devam etmektedir. Bu değişim, aslında mekansal dağılışın ilk göstergesi olup kıtalardaki, her türlü olay ve olgunun tarihsel süreçte izahını mümkün kılan birçok delil bulunmaktadır. Coğrafi açıdan bakıldığında, fiziki ve beşeri olayların dağılışları, sebep ve sonuçları ve bunların etkileri büyük bir çeşitlilik ve dinamizmle zaman dilimleri içinde görünebilmektedir. Doğru cevap C’dir.

Kırsal mekan söz konusu olduğunda konutların oluşturulmasında dikkate alınan her öğe, ev sakinlerinin yaşam biçimine ve ekonomik faaliyetlerine göre tasarlanır ve üretilir. Yani, yapılarda işlevsellik biçim ve estetiğin önündedir. Bu nedenle insani ölçülere gösterilen özen, modern mimarinin aksine, daha çok insana ve yaşamına gösterilen saygıyı ifade eder. Doğru cevap E’dir.