TARİHİ COĞRAFYA - Deneme Sınavı - 10

Yerküre üzerindeki mekansal farklılıkların temelinde jeolojik tesirler yatar. Kuşkusuz başından itibaren her hareketin neden ve sonuçlarına bakıldığında süreçlerin birbirini etkiledikleri görülmektedir. Dünya’nın oluşumundan itibaren geçen bu süreç devirlerle izah edilmektedir ki, bunlar içerisinde tarihi coğrafya açısından en önemlisi Kuaterner’dir. IV. zaman adı da verilen bu devrin tarihi coğrafya araştırmaları açısından taşıdığı önem, insanlığın ortaya çıktığı ve halen içerisinde yaşadığı dönem olmasından kaynaklanmaktadır. Doğru cevap D’dir.

Kartezyen düşünce/felsefe: Rene Descartes’in (1596-1650) fizik ve metafiziği kesin olarak ayırdığı “düalist/ikicilik” felsefesidir.

Eski felsefe metinlerinde “yer” (İng. place, space) karşılığı olarak “khora, topos ve pou” terimleri kullanılmıştır.

Ortaçağ İslam coğrafyacılarından bazıları aynı zamanda tarih, felsefe, astronomi vb. alanlarda eser yazmışlar, bazılarında hepsini bir arada ele almışlar ve böylece özellikle tarih-coğrafya yakınlığı ve kaynaşmasının örneklerini sunmuşlardır. Örneğin, Yakut (ö. 1229) eserlerinde tarih ile coğrafya arasında yakın bir ilişki bulunduğunu ileri sürmüş; Ömeri (ö. 1349) tarafından telif edilen “Mesalikü’l-ebsar fi memaliki’l-emsar” adlı devasa ansiklopedik eser, tarih ile coğrafya konularına ayrılmıştır. Aynı şekilde Hemedani’nin (ö. 1318) “Cami’ut-tevarih” adlı eseri, tarihi coğrafya sahasında da bilgiler ihtiva eder. Biruni (973-1050) tarafından hazırlanan, “Kitab-ı Tahkik ma li’l-Hind”, Belazuri’nin (ö. 892) “Fütuhü’l-Buldan”, Ebu’l-Fida’nın (1273- 1331) “Tarih-i Ebu’l-Fida” ve İbn-i Haldun’un (1332-1406) “Mukaddime” gibi çalışmaları da bu bağlamda değerlendirilebilecek önemli eserlerdir.

Geographica adlı eser Strabon'un kaleme aldığı bir eserdir. Doğru cevap E'dir.

Şehir planının ortaya çıkmasında etkili olan faktörleri "maddi" ve "manevi" unsurlar olarak iki büyük gruba ayırmak mümkündür. En önemli maddi unsurlar içinde dağ, akarsu, deniz veya göl kıyıları, yollar, anıtlar ile bazı tarihi şehirlerde bulunan surlar yer almaktadır. Bu maddi unsurların yanında izah bulan, manevi bazı hususlar da şehirlerin yerleşim planı ve görünümü üzerinde büyük ölçüde etkili olmaktadır. Şehir planları üzerinde rolü olan bu hususların başında, toplumların tarihsel ve kültürel özellikleri yer almaktadır. Doğru cevap C'dir.

İnşa kelimesi TDK Büyük Türkçe Sözlük’te; “yapı kurma, yapı yapma, kurma, düz yazı veya şiir kaleme alma, yazıya dökme” anlamlarında verilmiştir. Doğru cevap A'dır.

Tarihi coğrafyada mekanın yeniden inşasının önemli olma sebebi mekana odaklanmasıdır. Doğru cevap A'dır.

Arkeoloji, geçmiş dönemlerde yaşamış insan topluluklarının kültürel ve toplumsal düzenlerini, maddi kalıntılara dayanarak araştıran, belgeleyen ve gelişim sürecini inceleyerek yorumlayan bir bilimdir. Doğru cevap C'dir.

Arkeo-botanik çalışmalarda geçmiş flora ve vejetasyonun yeniden yapılandırılması için güvenilir bir yöntem sağlayan bitki mikro ve makro kalıntı verilerini toplayarak ulaşılabilir. Doğru cevap D'dir.

Uzaktan algılamada son dönemlerde ortaya çıkan yeni yöntemlerden birisi LİDAR (Light Detection and Ranging)’dır. LİDAR vasıtasıyla elde edilen Sayısal Yükseklik Modeli (SYM) yer şekillerine ilişkin oldukça yüksek bir doğrulukta araştırma ve değerlendirme imkanı sağlamaktadır. 2000’ler başında, başta İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri’nde olmak üzere, LİDAR tekniği kullanılarak ulusal bilgi toplama programları geliştirilerek veri üretimi gerçekleştirilmektedir. Doğru cevap B'dir.

El yazmalı dini eserler Tarihi Coğrafya çalışmaları bağlamında kullanılabilecek görsel malzemeler kapsamında değildir. Doğru cevap E'dir.

Tarihi coğrafyacıların yakından ilgili oldukları konulardan birisini, geçmiş mekanın yeniden inşası oluşturmaktadır. Bilindiği üzere tarihi coğrafyacının yaptığı iş, her şeyden önce bir coğrafyadır. Doğru cevap D'dir.

Görselleştirmeye imkan sağlayan veriler, bu verilere uygulanabilen dijital teknikler ve yapılan haritalarda verilerin birleştirilmesi (tarihi CBS) mümkün hale gelmiştir. Doğru cevap A'dır.

Tarihi Coğrafi Bilgi Sistemleri (Tarihi CBS=Historical GIS): Tarihi coğrafyada yeniden inşanın önemli araçlarından biri durumundaki CBS’ye olan ilgi son yıllarda ani bir şekilde artmıştır. Doğru cevap A'dır.

Mekan içinde yaşayanlar tarafından algılanan, tecrübe edilen ve değerlendirilen düzlemdir, ufuktur. Diğer bir ifade ile mekan insanın bütün faaliyetlerinin gerçekleştirildiği, tüm deneyimlerin yaşandığı yerdir. Doğru cevap D'dir.

Belki araştırma eksikliğinden belki de başka nedenlerden olacak, ülkemizde coğrafya tarihi konusu birçok kişi tarafından eskiden beri tarihi coğrafya ile karıştırılmış ve birçok defa onun yerine kullanılmıştır. Oysaki aşağıda da görüleceği üzere tarihi coğrafya ile coğrafya tarihi birbiriyle alakalı, ama kesinlikle farklı konulardır. Kaldı ki coğrafya tarihi, tarih/bilim tarihi içerisinde iken, tarihi coğrafya, coğrafya biliminin içerisinde yer almaktadır. Nitekim coğrafya biliminin nerede, nasıl ve ne zaman doğduğunu ve doğuşundan bugüne kadar nasıl bir gelişim sürecini izlediğini araştran bilim dalına ‘coğrafya tarihi’ denilmektedir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Coğrafya disiplini için temel nitelikte olan bazı kavramlar konum, mekan, yer, bölge, harita ve değişimdir.

Paleocoğrafya, Holosen öncesindeki coğrafi olayları inceler.