TARİHİ COĞRAFYA - Deneme Sınavı - 7

Eratosthenes , “coğrafya” sözcüğünü kullanan ve coğrafyanın isim babası olarak da tanınan bilim adamıdır.

Ptolemaios (MS. II. yüzyıl) (İslam literatüründe Batlamyus) uzun süre temel coğrafya eseri kabul edilen ‘Geographike Hyphegesis/Coğrafya K›lavuzu’ adlı kitabında; Dünya’nın tasviri yanında harita yapımı üzerinde de yoğunlaşmıştır.

Fatih Sultan Mehmet, İstanbul’un fethinden sonra Bizans Kütüphanesi’nde bulanan birçok eseri çevrilmesini sağlamıştır. Bunlardan biri de Batlamyus’un “Geographike Hyphegesis” isimli eseridir.

Verilen maddelerin hepsi Batı aleminde coğrafyanın tekrar önem kazanmasında ve Avrupa'nın coğrafi bilginin merkezi olmasında etkili olmuştur.

Platon’un Aydınlanma çağı ve sonrasında coğrafyanın gelişmesinde etkisi yoktur. Platon, Eski Yunan düşünürlerindendir ve Antik Yunan'da coğrafi bilginin gelişimine katkıda bulunmuştur.

Mekan, içinde yaşayanlar tarafından algılanan ve değerlendirilen düzlemdir, ufuktur. Bir başka ifade ile mekan, insanın bütün faaliyetlerinin gerçekleştirildiği, tüm deneyimlerinin yaşandığı yerdir. Doğru cevap C'dir.

Ülkemizde ilk arkeolojik kazılar 1871 yılında Troia/Truva’daki kazılar ile başlatılır.

Geç de olsa yaşadığımız topraklarda kültür bilincinin oluşması ve kanunlarla tanınması, buna bağlı olarak da arkeoloji ve sanat tarihi bilimlerinin aynı ivmeyle yükselişi, 1881’de Müze-i Humayun Müdürü Umumisi olan Osman Hamdi Bey’in hem arkeolog, hem sanat tarihçi hem müzeci hem de sanatçı kimliğine borçludur.

Arkeoloji, insanın geçmişini, geride bıraktığı maddi kültür belgelerine dayanarak inceleyen bilim dalı olup bu belgeler, uygarlık tarihinin başlangıcından, yani insanoğlunun ilk aleti yaptığı andan bu güne kadar, kendi gereksinmeleri için kullandığı nesnelerin tümüdür.

Başka ülkelerde olduğu gibi Türkiye’de de tarihi coğrafya, bazen coğrafya tarihi ile karıştırılmış ve birbirinin yerine kullanılmıştır. Bu yüzden, bahsi geçen karışıklığı azaltmak amacıyla coğrafya tarihi hakkında teorik bilgi yanında, tamamlayıcı bazı bilgiler de verilmiştir. Coğrafya biliminin nerede, nasıl ve ne zaman doğduğunu, doğuşundan bugüne kadar nasıl bir gelişim sürecini izlediğini araştıran bilim dalına “coğrafya tarihi” denilmektedir.

Eratosthenes, aynı zamanda kitabında “dünyanın- yeryüzünün tasviri anlamında -coğrafya- sözcüğünü başlık olarak kullanan ilk kişi”, yani coğrafyanın isim babasıdır.

Alexander von Humboldt (1769-1859), modern fiziki coğrafyanın kurucusu ve 5 ciltlik
“Kosmos” adlı tamamlanamayan ünlü coğrafya kitabının müellifidir. Tutkulu bir bitki bilimci ve coğrafyacı olarak özellikle Yeni Dünya karalarında oldukça uzun seyahatler yapmış ve coğrafyada neden ve etki ilişkisine dikkat çekmiştir.

Carl Ritter (1779-1859), modern beşeri coğrafyanın kurucusu ve 19 ciltlik “Die Erdkunde” adlı tamamlanamayan ünlü coğrafya kitabının müellifidir. Fazla seyahat etmediği halde coğrafya yazmış ve tarih ile ilgilenerek, tarih ve coğrafyayı “biri olmadan diğerinin yaşayamayacağı kız kardeşler” olarak görmüştür.

Paleo, kelime olarak “eski/geçmiş” anlamındadır ve bu haliyle paleocoğrafya, “eski/geçmiş coğrafya” anlamına gelmektedir. Yani, yine “geçmişe ait coğrafya” karşılığında kullanılan tarihi coğrafya ile aynı görünmektedir.

Association of American Geographers (AAG)’nin belirlediği coğrafi alanlara bakılırsa; 1-Kartoğrafya, CBS/GIS ve uzaktan algılama, 2-Kültürel ve beşeri coğrafya, 3-Ekonomik coğrafya, 4-Çevresel çalışmalar, 5-Coğrafya eğitimi, 6-Fiziki coğrafya ve yer bilimleri, 7-Bölgesel coğrafya ile 8-Şehir ve bölgesel planlamadan meydana gelen sekiz ana başlık görülebilir.

Coğrafyanın bölümlemesi çeşitli kaynaklarda o kadar çok ve farklı şekillerde yapılmıştır ki, konuyu dağıtmamak amacıyla burada, fazlaca ayrıntıya girmeden kısaca geçmek ihtiyacı hissedilmiştir. Bunlardan biri, J. S. Fisher’in yaptığı bölümlemedir. Fisher, coğrafyayı kitabında iki ayrı yerde iki farklı şekilde bölümlere ayırmıştır ki, ilki: ‘1- Fiziki ve Beşeri coğrafya; 2- Sistematik ve Bölgesel coğrafya’ şeklindedir. Coğrafyanın konusunu ele aldığı bahiste ise, 1- Fiziki coğrafya, 2- Beşeri coğrafya ve 3- Coğrafi teknikler olmak üzere üç kısma ayırmıştır.

M. Elibüyük “Matematik Coğrafya” adını verdiği kitabında coğrafyayı; 1-Matematik coğrafya, 2-Fiziki coğrafya, 3-Beşeri coğrafya, 4- Ekonomik coğrafya, 5- Bölgesel coğrafya, 6- Tarihi coğrafya olmak üzere altı bölüme ayırmaktadır.

Coğrafya, hem araştırma ve öğretim kolaylığı sağlamak hem
de uzmanlaşmayı kolaylaştırmak amacıyla ‘sistematik açıdan’  Fiziki Coğrafya, Beşeri Coğrafya ve Bölgesel Coğrafya olmak üzere üç gruba ayrılabilir. Bölgesel coğrafya grubunda Dünya coğrafyası, Kıtalar coğrafyası, Bölgeler coğrafyası, Ülkeler coğrafyası ve Yöreler coğrafyası yer alır.

Beşeri Coğrafya başlığı altında yerleşme coğrafyası, nüfus coğrafyası, kültürel coğrafya, siyasi coğrafya, idari ve Ekonomik coğrafya yer almaktadır.

Coğrafi bilgi sistemleri, matematiki coğrafya, kartografya, uzaktan algılama vb. gibi konular "coğrafya teknikleri" adı verilen coğrafyanın yardımcısı, destekçisi ve çok kullandığı tekniklerdir.