TARİHİ COĞRAFYA - Deneme Sınavı - 4

Türkiye’de bir Türk tarafından hazırlanmış tarihi coğrafya alanında ve tarihi coğrafya adını taşıyan ilk çalışma “Coğrafya-yı Tarihi Mülk-i Rum” dur. Doğru cevap A'dır.

Geçmişten kalan belgelere yani birinci arşiv malzemelerine dayanarak tarihi coğrafya çalışan ilk Türk coğrafyacı Mesut Elibüyük’tür. Doğru cevap A'dır.

Verilen tanımlamaların hepsi XX.yy’ öncesi tarihi coğrafya entelektüel çabası olarak gösterilmektedir. Doğru cevap E'dir.

W.M. Ramsay’ın   “The Historical Geography of Asia Minor” isimli kitabı Türkiye (Anadolu coğrafyası) ile ilgili olup, tarihi coğrafya adını kullanılarak hazırlanan ilk eserdir. Doğru cevap A'dır.

Ahmed Rifat, 1881 yılında basılan 7 ciltlik “Lügat-› Tarihiye ve Coğrafiye” isimli sözlüğün yazarıdır.

Ali Cevad, 1897 yılında basılan ‘Fezleke-i Fenn-i Coğrafya’ isimli kitabında coğrafyayı 5 bölüme ayırmıştır. Doğru cevap A'dır.

Her konunun bir tarihinin varlığı gerçek olmakla beraber, tarihi coğrafyanın tarihini ele almanın, aslında göründüğünden daha zor ve karmaşık bir konu olduu söylenmektedir. Çünkü aslında bu bir isimlendirme veya kimlik sorunudur. Gerçekten de Dünya’da ve ülkemizde, şimdiye kadar yapılan araştırmalar içinde, yaptığı tarihi coğrafya çalışmasında tarihi coğrafya adını kullanmayanlar olduğu gibi, tam tersine, aslında ilgisi olmadığı halde, yaptığı çalışmaya tarihi coğrafya diyenler de vardır.

1701 yılında Edward Wells (1667-1727) tarafından hazırlanan A Treatise of Antient and Present Geography adlı kitap ile -tarihi coğrafya ismi kullanılmadan- ta¬rihi coğrafya çalışmalarının başladığı kabul edilir. Yine O’nun ‘Historical Geog-raphy of the New Testament (1708)’ ve üç ciltten oluşan ‘Historical Geography of the Old Testament (1710, 1711, 1712)’kitabı, tarihi coğrafya adını taşıyan ilk ki¬taplardır.

George Adam Smith’in (1856-1942) yayınladığı ve konu bakımından Wells’in çalışmalarıyla benzer özellikler taşıyan ’The Historical Geography of Holy Land’ isimli eser, Avrupa’daki bilimsel-arkeolojik yayımlar yanında Musevi ve Arap kaynakları ile modern kritik teknikleri kullanılması bakımından tarihi coğrafyada yeni bir aşama kaydetmiştir.

Tarihi coğrafyanın geçmişi, Avrupa’da kavram ve terim olarak en azından XVIII. yüzyıla kadar uzanmasına rağmen, akademik anlamda ancak XIX. yüzyılın ikin¬ci yarısında önemli bir coğrafya çalışma alanı olarak görülmeye başlandı. Konunun karakter ve vurguları, değişen ideolojiler, kişisel ve daha genel şartlar ile araştırma¬cıların, toplumun ve enstitülerin yansımasıyla zamanla değişti.

Avrupalı tarihi coğrafyacıların büyük kısmı, genellikle kutsal topraklar üzerinde yoğunlaşırken, bazıları Hıristiyanlar için yine önemli fakat kutsal topraklara göre ikinci derecede olan Anadolu sahası ile ilgilenmişlerdir. Bu şekilde W. M. Ramsay (1851-1939) tarafından hazırlanan ve 1890 yılında basılan ‘The Historical Geography of Asia Minor’ isimli kitabı, tarihi coğrafya açısından ülkemiz için de bir ilk durumundadır.

XX. yüzyıldan önce tarihi coğrafya, en azından üç ayrı entelektüel çaba olarak tanımlanmıştır. Bunlar İncil yanında Yunan ve Roma’nın klasik anlatılarında tanımlanan coğrafyaların tasvirini yapmak, imparatorluklar ve devletlerin sınırları ve uçlarının değişmesiyle ‘tarihin arkasındaki coğrafya’ şeklinde ortaya çıkan araştırmalar yapmak ve son olarak coğrafi inceleme ve keşiflerin tarihini yapmak şeklinde ele alınmıştır.

Türkçe’de tarihi coğrafyadan ilk bahsedenlerden biri tarihçi ve coğrafyacı Ahmed Rifat’tır. Yağlıkçızade Ahmed Rifat, 1881 yılında basılan 7 ciltlik “Lügat-ı Tarihiye ve Coğrafiye” isimli ansiklopedik sözlüğü içinde tarihi coğrafyayı da bulunduracak bir şekilde coğrafyayı şöyle tanımlamaktadır: “Coğrafya; küre-i arzın ahvâl ve keyfiyetin¬den bahseder bir ilim olub aksam-ı adideye taksim olunmuşdur.

Coğrafya gibi zamanla bazı değişikliklere maruz kalan tarihi coğrafya, uzun bir klasik dönemden sonra 1920-1950 yılları arasında yapılan çalışmalar ile ‘modem tarihi coğrafya ’ dönemine girmiştir.

Dünya’da ilk kez Edward Wells tarafından yazılan bir kitaba, ‘tarihi coğrafya’ adının verilmesi, tarihi coğrafya için bir başlangıç sayılmaktadır. Cluverius, disiplinin Avrupa’da coğrafya öğreniminin gelişmesini sağlamış ve bu ismi kullanmadan tarihi coğrafya dalının ilk kurucusu olmuştur.

D. R. Wilson’un 1960 yılında tamamladığı ve hala basılmayan doktora tezinin adı ‘The Historical Geography of Bithynia, Paphlagonia, and Pontus in the Grek and Roman Periods”dır. Loui-Auguste Himly yaptıkları araştırmalar ile tarihi coğrafyaya oldukça büyük katkılar yapan iki Fransızdan biridir. Mackinder 1870’lerde önemli çalışmalarıyla tarihi coğrafyaya katkıda bulunmuş isimdir.

Kuruluşu 1700 yılı olan tarihi coğrafya, bu tarihten 1920 yılına kadar uzun bir klasik tarihi coğrafya dönemi geçirmiştir.

Tarihi coğrafyanın 1930’lardan sonra girdiği yeni dönem bazı kaynaklarda kendi içerisinde dönemlere ayrılmakta ve üç evreye bölünmektedir. 1930’larda başlayan ve 1960’lara kadar süren ilk evre jeomorfoloji ve tarihi coğrafyaya dayalı olarak yapılan çalışmalardan meydana gelmektedir. İkinci evreyi 1960-1970 arasındaki ‘kuantitativ devrim’ adı verilen ve daha çok ampirik çalışmaların ağır bastığı dönemi oluşturur. 1970’den günümüze devam eden son evre ise; tarihi materyalizm ve idealizmin humanist perspektifini yansıtan çalışmalardan meydana gelmektedir.

Seçeneklerde belirtilen isimlerden Celal Nuri haricindeki diğer isimler de tarihi coğrafya alanında değerli çalışmalar yapmışlardır. Fakat bu çalışmalar 1918 yılı sonrasına rastlamaktadır.

MÖ. V. yüzyıldaki yazıları, özellikle Nil Deltası’nın nasıl oluştuğunu ele alan açıklamaları ile tarihi coğrafyanın ilk habercisi sayılabilecek Antik Yunan tarihçisi Heredot’tur.