TARİHİ COĞRAFYA - Deneme Sınavı - 19

Tarihi coğrafya, coğrafyanın bir konusu olarak dünya üniversite sistemindeki yerini 19. yüzyılda almıştır. Doğru yanıt C’dir.

Tarihi coğrafya sahasında bilgiler ihtiva eden "Cami’ut-tevarih" adlı eserin yazarı Hemedani’dir. Doğru yanıt D’dir.

Tarihi coğrafyanın jeomorfoloji evresinde ampirik çalışmalara yer verilmemiştir. Doğru yanıt E’dir.

Ahmed Rıfat’ın 7 ciltlik “Lügat-ı Tarihiye ve Coğrafiye” eseri tarihi coğrafyanın Batıdan ilk transferler ve başlangıç dönemine denk gelmektedir. Doğru yanıt A’dır.

Ülkemizdeki tarihi coğrafyanın ilk dönemini temsil eden ve "Türk İllerinin Tarihi Coğrafyasına Ait Derslere Methal" adlı eserin sahibi olan isim Zeki Velidi Togan’dır. Doğru yanıt D’dir.

B. İplikçioğlu, tarihi coğrafyayı, sadece Eskiçağ’ı araştıran bir bilim gibi görmektedir. Doğru yanıt C’dir.

Tarihi coğrafya konulu ilk araştırmasını XVI. yüzyıl Osmanlı tahrir defterleri üzerinde yapan ve 1997 yılında tamamladığı doktora tezini "Tarihi Coğrafya Açısından Bir Araştırma: XVI. Yüzyıl Larende (Karaman) Kazasında Yerleşme ve Nüfus (2001)" ismi ile Türk Tarih Kurumu’nda yayımlatan isim Gümüşçü’dür. Doğru yanıt D’dir.

"Tevhidin Yurdu - Kur’an-ı Kerim Atlası (2009)" eserinin yazarı Ahmet Bedir’dir. Doğru yanıt B’dir.

İnsan-doğal ortam etkileşimini araştırma odağına alan mekan temelli coğrafya, sahip olduğu bazı prensiplerle diğer bilimlerden ayrılmaktadır.

Yunan coğrafyacılarından sonra, bu sahada ileri giden ve birçok eser telif edenler, İslam coğrafyacıları olmuştur. VIII. yüzyılda, yani İslam coğrafyasının temellerinin atıldığı Abbasiler döneminden itibaren sürdürülen çalışmalarla, IX. yüzyılın ortalarında Irak’ta “tasviri coğrafya” okulu, X. yüzyılda da Orta Asya’da Belh’de ise Belhi tarafından kurulan “bölgesel coğrafya” okulu ortaya çıktı.

Buradan hareketle ele alınan bahisteki paleo, kelime olarak “eski/geçmiş” anlamındadır ve bu haliyle paleocoğrafya, “eski/geçmiş coğrafya” anlamına gelmektedir. Yani, yine “geçmişe ait coğrafya” karşılığında kullanılan tarihi coğrafya ile aynı görünmektedir.

Birinci tanım isim olarak gün, ay ve yıl, yani takvim anlamına gelirken; ikinci tanımda burada verilen tarih disiplini tarif edilmiştir. Bilindiği üzere, İngilizce’de tarih disiplini (history) ile zaman anlamına gelen tarih (time) kesin olarak birbirinden ayrılmışken, bunlar dilimizde aynı kelimelerle ifade edildiği için bazen karışıklıklara yol açabilmektedir. Dolayısıyla burada, bir bilim dalı olarak, history şeklinde bahsi geçerken tarih disiplini denilecek, ama zaman olarak, time şeklinde bahsedilirken zaman veya geçmiş ibaresi kullanılacaktır.

Mekanı, yani doğal ortam ile insan etkileşimini coğrafi araştırmanın merkezine alan günümüz coğrafya zihniyetindeki dağılışı uygulamak için, yatay ve dikey -ayrıca bazı durumlarda zamanda- dağılışın yapılması gereklidir.

Paleocoğrafya, aşağıda da görüleceği gibi, ana hatlarıyla; jeolojik zamanlardaki fiziki coğrafya araştırmaları olarak tanımlanabilir. Yani paleocoğrafyanın, insansız zaman dilimlerindeki fiziki coğrafya unsurlarının (kıtalar, topografya, sular, bitkiler vb.) oluşumu ve gelişimini araştırdığı belirtilmekte, hatta bazen bahsi geçen zaman dilimi Holosen’e kadar götürülmektedir.

Bunun ötesinde bir benzerliğin sağlanabilmesi için, bu haritaların nesneler üzerine çizilmesi, zihinden dışsallaştırılması gerekir. Böyle bir dışsallaştırma, insanlığın gelişiminin ilk aşamalarından beri ancak simgesel işaretlerle yapılabilir. Zihin haritalarının dışsallaştırılması, bilgileri başkalarıyla bölüşülür
hale getirir, insanların davranışlarının bir kısmını anlaşılır kılar.

Batıda XV-XVI. yüzyıllarda büyük bir gelişme ve genişleme devresi yaşayan coğrafya, böylece modern coğrafyanın kurulduğu, sonra “Aydınlanma Çağı” adı verilen XVIII. yüzyıla iyi bir hazırlık yapmıştır. Aslında çok eski bir geçmişe sahip olan coğrafya, Avrupa’da “klasik dönem” adı verilen yaklaşık 1750-1900 yılları arasındaki 150 yıl içinde özellikle Kant, Humboldt, Ritter, Peschel ve Ratzel’in çalışmalarıyla bilimsel kimliğini kazanmıştır.

Tarihi coğrafya, Dünya’da XVIII. yüzyıl başlarında ortaya çıkmasına rağmen, bu alanın ülkemize girişi bir müddet gecikmelidir. Biraz da Türkiye’de coğrafya disiplininin içinde bulunduğu sorunlar nedeniyle tarihi coğrafya, bugün bile iyi anlaşılmış ve bilinen bir saha olmamakla birlikte, tıpkı tarihi sosyolojinin sosyoloji içinde kalması gibi tarihi coğrafya da coğrafyanın içerisindedir. Tarih ile coğrafya disiplinlerinin ara kesitinde kaldığı için kaynaklar, yöntemler ve fikirler açısından interdisipliner nitelikte olan tarihi coğrafya kısaca “geçmişin coğrafyası” olarak bilinir ve her şeyi ile çağdaş coğrafyanın geçmişteki uygulamasıdır. Bu yüzden tarihi coğrafyayı iyi anlamak için öncelikle coğrafyanın iyi bilinmesi gereklidir.

Eratosthenes’in, dünyanın yuvarlaklığına inandığı ve hatta şaşırtan bir kesinlikle dünyanın çevresini (250.000 stadium, bir stadium 158 m olduğuna göre 39.816 km olarak) hesapladığını biliyoruz. Hatta Eratosthenes, aynı zamanda kitabında “dünyanın-yeryüzünün tasviri anlamında -coğrafya- sözcüğünü başlık olarak kullanan ilk kişi”, yani coğrafyanın isim babasıdır.

Günümüzü araştıran coğrafya çağdaş/modern coğrafya, geleceği araştıran planlama coğrafyası/coğrafi planlama adını alırken, geçmişi ele alanı da paleocoğrafya ile tarihi coğrafya olarak tasnif edilmektedir. Verilen üç seçenek de doğrudur.

Ülkemiz coğrafyacıların büyük oranda Dünya’yı takip etmemesinden kaynaklanan teorik temelde ve metodik anlamda eksiklik ve yanlışlarının varlığı da belirtilmelidir. Türk coğrafyasının sağlam teorik temelleri olduğunu söylemek oldukça güçtür. Ülkemizde hazırlanan birçok coğrafya çalışması bölgesel nitelikte olup tasvire dayalıdır. Dolayısıyla Türk akademik coğrafyasının önemli epistemolojik, ontolojik ve metodolojik sorunları vardır.